ჯორდან პიტერსონი - "ცხოვრების 12 წესი: ქაოსის ანტიდოტი"

წესი VII

წესი VII - მისდიე იმას, რაც მნიშვნელოვანია, და არა იმას, რაც ხელსაყრელია

მთარგმნელი: ნინა ფხაკაძე

გაეცალეთ, სანამ გვიანი არ არის

ცხოვრება მტაჯველია. ეს ცხადია. არ არსებობს უფრო საფუძვლიანი, შესაბამისი სიმართლე. არსებითად, სწორედ ამას ეუბნება ღმერთი ადამსა და ევას, სანამ მათ სამოთხიდან გააძევებს.

უთხრა ქალს: დიდად გაგიმრავლებ ტანჯვას ფეხმძიმობისას და დიდი ტკივილით შობ შვილებს. ქმრისკენ გექნება სწრაფვა, ის კი იბატონებს შენზე.

უთხრა ადამს: რადგან ისმინე შენი ცოლის ხმა და ჭამე ხის ნაყოფი, რომელზეც გითხარი, რომ არ გეჭამა, წყეულიმც იყოს მიწა შენ გამო! ტანჯვით ჭამდე მის ნაყოფს მთელი შენი სიცოცხლე. ეკალსა და ძეძვს აღმოგიცენებ და მინდვრის ბალახს შეჭამ. პიროფლიანი შეჭამ პურს, სანამ მიწას დაუბრუნდები, რომლისგანაც ხარ აღებული, რადგან მტვერი ხარ და მტვრადვე იქცევი. (დაბადება 3:16-19)

რისი მოხერხება შეიძლება ამისათვის სამყაროში?

ყველაზე ადვილი, თვალნათლივი და ყველაზე პირდაპირი პასუხი? მისდიოთ სიამოვნებას. მიჰყვეთ თქვენს ინსტინქტებს. იცხოვროთ მოცემული მომენტისათვის. აკეთოთ, რაც ხელსაყრელია. მოიტყუოთ, ითაღლითოთ, მოიპაროთ, აცდუნოთ, იმანიპულიროთ - მაგრამ არ გაებათ. ამ უკიდურესად უაზრო სამყაროში სხვა რა შეიძლება გაკეთდეს? და ეს არანაირად არ არის ახალი იდეა. ცხოვრებისეული რეალობა ტრაგედიაა და ტანჯვა, რომელიც მისი ნაწილია, და დიდი ხანია გამოიყენება უშუალოდ ეგოისტური სიამოვნებისაკენ სწრაფვის გასამართლებლად.

ხანმოკლეა და მწუხარე ჩვენი ცხოვრება, ვერ გადაურჩება სიკვდილს ადამიანი და ჯოჯოხეთისაგან დამხსნელიც არავინ ეგულება.

რადგან შემთხვევით დავიბადეთ და ამის შემდგომაც ვიქნებით, როგორც არყოფილნი, რადგან სამშვინველი ჩვენს ნესტოებში კვამლია მხოლოდ, აზრი კი - ჩვენი გულის ფეთქვის ნაპერწკალი.

როცა ჩაქრება, მტვრად იქცევა ჩვენი სხეული და მსუბუქ ქროლვასავით სამშვინველიც გაიფანტება. მალე დავიწყებულ იქნება ჩვენი სახელი, არავინ გაიხსენებს ჩვენს ნამოქმედარს და ჩაივლის ჩვენი ცხოვრება ღრუბლის კვალივით და განქარდება, როგორც ნისლი, მზის სხივებისგან დარბეული და მისი სიმხურვალით დამძიმებული.

რადგან წარმავალი აჩრდილია ჩვენი ჟამი, არ იქნება მობრუნება ჩვენი აღსასრულისგან, რადგან ბეჭედდასმულია იგი და არც არავინ ბრუნდება უკან.

ამიტომაც, არსებული სიკეთით დავტკბეთ და ვიჩქაროთ შექმნილით სარგებლობა, ისევე, როგორც სიჭაბუკით.

აღვივსოთ ძვირადღირებული ღვინით და ნელსაცხებელით და გვერდს ნუ ჩაგვივლის ჩვენ გაზაფხულის ყვავილი.

დავიდგათ გვირგვინი ვარდის კოკრებისა, ვიდრე დაჭკნებოდეს.

ნურცერთი ჩვენგანი ნუ მოაკლდება სიტკბოებას, ყველგან დავტოვოთ კვალი ჩვენი სიხარულისა, რადგან ესაა წილი ჩვენი და ხვედრი ჩვენი.

დავჩაგროთ მართალი ღატაკი, ნურც ქვრივებს შევიწყალებთ და ნურც მოხუცის ხანდაზმული ჭაღარისა შეგვრცხვება.

ჩვენი ძალა სამართლიანობის კანონად იქცეს, რადგან უძლური არაფრის მაქნისია.

(სიბრძნის წიგნი 2:1-11, შესწორებული სტანდარტული ვერსია)

ხელსაყრელობის სიამოვნება ხანმოკლეა, თუმცა, მიუხედავად ამისა, სასიამოვნოა და ეს ის არის, რისი დაგროვებაც ყოფიერების შიშისა და ტკივილის წინააღმდეგ შეიძლება. ყველა თავისთვის ცდილობს გაქცევით თავის გადარჩენას, მათგან რიგით ბოლოს კი ეშმაკი ებატონება, როგორც ძველი ანდაზა ამბობს. უბრალოდ, რატომ არ მიიღებთ ყველაფერს, რისი მიღებაც შეგიძლიათ, როგორც კი შესაძლებლობა გამოჩნდება? რატომ არ გადაწყვეტთ ამგვარად ცხოვრებას?

თუ არსებობს უფრო მძლავრი და მომხიბლავი ალტერნატივა?

ჩვენი წინაპრები იფიქრებდნენ ძალიან დახვეწილ პასუხებს ამგვარ კითხვებზე, მაგრამ ჩვენ ჯერ კიდევ ვერ ვიგებთ მათ კარგად. ეს იმიტომ ხდება, რომ ისინი უმეტეს წილად ჯერ კიდევ არ არის აშკარად გამოხატული, ძირითადად რიტუალსა და მითში ვლინდებიან და ჯერ კიდევ არასრულადაა ფორმულირებული. ჩვენ ვასრულებთ და წარმოვაჩენთ მათ ისტორიებში, მაგრამ ჯერ საკმარისად ბრძენნი არ ვართ, რომ მკაფიოდ მოვახდინოთ მათი ფორმულირება. ჩვენ ჯერ კიდევ შიმპანზეები ვართ დასში ან მგლები ხროვაში. ვიცით როგორ უნდა მოვიქცეთ. ვიცით, ვინ ვინაა და რატომ. ეს ცხოვრებისეული გამოცდილებით ვისწავლეთ. ჩვენი ცოდნა სხვებთან ურთიერთქმედების შედეგად ჩამოყალიბდა. ჩვენ წესად შემოვიღეთ მოსაწყენი რუტინები და ქცევის მოდელები, თუმცა რეალურად არც კი გვესმის მათი და არ ვიცით საიდან წარმოიქმნენ. ისინი განვითარდნენ დროის უდიდესი მონაკვეთის განმავლობაში. არავინ ახდენდა მათ მკაფიოდ ფორმულირებას (ყოველი შემთხვევისათვის, წარსულის უბნელეს პერიოდებში მაინც), მიუხედავად იმისა, რომ ყოველთვის ვეუბნებით ერთმანეთს, თუ როგორ უნდა მოვიქცეთ. ერთ დღეს, არც თუ ისე დიდი ხნის წინ, ჩვენ გავიღვიძეთ. ჩვენ უკვე ჩავდიოდით ამგვარ ქმედებებს, თუმცა დავიწყეთ იმის შემჩნევა, რომ მათ ვაკეთებთ. დავიწყეთ სხეულების გამოყენება, როგორც მექანიზმების, რათა მათი პირადი ქმედებები წარმოგვედგინა. დავიწყეთ იმიტირება და დრამატიზირება. გამოვიგონეთ რიტუალი. დავიწყეთ საკუთარი ცხოვრებისეული გამოცდილებების თამაში. შემდეგ დავიწყეთ ისტორიების მოყოლა. მოვახდინეთ საკუთარი დრამის მონაცემების ამ ისტორიებში კოდირება. ამგვარად, ინფორმაცია, რომელიც თავიდან მხოლოდ ჩვენს ქცევაში იყო აღბეჭდილი, წარმოჩინდა ჩვენს ისტორიებში. თუმცა არც გვესმოდა და ჯერ კიდევ არ გვესმის, თუ რას ნიშნავს ყოველივე ეს.

სამოთხის ბიბლიური ნარატივი და ცოდვით დაცემა, ერთ-ერთია ამგვარი ისტორიებიდან, შექმნილი ჩვენი საკუთარი კოლექტიური წარმოდგენიდან, რომელიც საუკუნეების განმავლობაში უმჯობესდებოდა. ის გვაწოდებს ყოფიერების ბუნების საფუძვლიან ანგარიშს და გვიჩვენებს გზას კონცეპტუალიზაციისა და ქმედების სტილისაკენ, რომელიც მჭიდროდაა დაკავშირებული ამ ბუნებასთან. ედემის ბაღში, თვითცნობიერების პირველ გამონათებამდე, ასე მოგვითხრობს ეს ისტორია, ადამიანები უცოდველნი იყვნენ. ჩვენი პირველყოფილი წინაპრები, ადამი და ევა, ღმერთთან ერთად სეირნობდნენ. შემდეგ, გველისგან ცდუნებულმა პირველმა წყვილმა, იგემა ნაყოფი ხისა ბოროტისა და კეთილისა. მათ აღმოაჩინეს სიკვდილი, დაუცველობა და ზურგი აქციეს ღმერთს. კაცობრიობა განიდევნა სამოთხიდან და დაიწყო რთული, მოკვდავი არსებობა. მსხვერპლშეწირვის იდეა ჩნდება მალევე, კაენისა და აბელის სიუჟეტში და ვითარდება აბრაამის ამბებსა და ებრაელთა ეგვიპტიდან გამოდევნის ამბებში: დიდი ფიქრისა და ბრძოლის შემდეგ, კაცობრიობა სწავლობს, რომ შესაძლებელია ღმერთის კეთილგანწყობის მოპოვება და მისი რისხვის აცილება სათანადო მსხვერპლის სანაცვლოდ და მაშასადამე, ეს შეიძლება გახდეს სისხლიანი მკვლელობის ჩადენის მიზეზი მათ მიერ, ვისაც არ სურს, ან არ შეუძლია მსხვერპლშეწირვით წარმატების მიღწევა.

სიამოვნების შეჩერება

მსხვერპლშეწირვაში ჩაბმისას, ჩვენმა წინაპრებმა დაიწყეს იმგვარად მოქცევა, რომელიც დაექვემდებარებოდა შემდეგი სიტყვებისაგან შემდგარ წინადადებას: რომ მომავალში მიიღებდით რაღაც უკეთესს, თუ აწმყოში რაიმე ღირებულს გასცემდით. თუ გნებავთ, შეგახსენებთ, რომ შრომის საჭიროება ერთ-ერთი წყევლათაგანია, რომელიც ღმერთმა ადამსა და მის შთამომავლებს დააკისრა პირველქმნილი ცოდვის გამო. ადამის მიერ თავისი ყოფიერების ძირითადი შეზღუდულობების გაცნობიერება _ მისი მოწყვლადობა, შესაძლო სიკვდილი - ექვივალენტურია მისი მომავლის აღმოჩენისა. მომავალი: ეს ისაა, სადაც მიდიხარ, რომ მოკვდე (იმედია, არც ისე მალე). თქვენი გარდაცვალება შესაძლოა დროებით შეაფერხოთ მუშაობის მეშვეობით, ახლას მსხევრპლად შეწირვით, რათა სარგებელი მიიღოთ მოგვიანებით. სწორედ ამ მიზეზით, სხვა მიზეზებთან ერთად, უდავოა, რომ მსხვერპლშეწირვის კონცეფცია წარმოდგენილია ბიბლიის იმ თავში, რომელიც ზუსტად ცოდვით დაცემის დრამატული შემთხვევის შემდეგ მოდის. მსხვერპლშეწირვასა და მუშაობას შორის მცირედი განსხვავებაა. ორივე მათგანი გამორჩეულად ადამიანურია. ზოგჯერ, ცხოველები ისე იქცევიან, თითქოს მუშაობენ, მაგრამ რეალურად ისინი თავიანთი ბუნების კარნახს მიჰყვებიან. თახვები აგებენ კაშხლებს. ეს იმიტომ, რომ ისინი თახვები არიან, ხოლო თახვები კაშხლებს აშენებენ. ამის კეთების დროს ისინი არ ფიქრობენ, „მერჩივნა მექსიკის სანაპიროზე ვყოფილიყავი ჩემს მეგობარ გოგონასთან ერთად.“

პროზაულად. ამგვარი მსხვერპლი _ მუშაობა _ არის სიამოვნების შეჩერება, მაგრამ ძალიან უინტერესო ფრაზაა, ასეთი ღრმად მნიშვნელოვანი რამის აღსაწერად. აღმოჩენა, რომ სიამოვნება შეიძლება შეფერხდეს, ერთდროულად იყო დროის და ამასთანავე მიზეზობრიობის აღმოჩენაც (სულ მცირე, ადამიანის ნებაყოფლობითი ქცევის კაუზალური ძალის). დიდი ხნის წინ, დროის საუკუნეთა ბურუსში, ჩვენ დავიწყეთ გაცნობიერება, რომ რეალობა ისე იყო მოწყობილი, თითქოს შეიძლებოდა მასთან გარიგების დადება. ვისწავლეთ, რომ სათანადოდ მოქცევას ახლა, აწმყოში _ ჩვენი იმპულსების მართვით და სხვების სავალალო მდგომარეობის გათვალისწინებით _ შეეძლო მოეტანა ჯილდო მომავალში, იმ დროსა და ადგილას, რომელიც ჯერ კიდევ არ არსებობს. დავიწყეთ ჩვენი დაუყოვნებელი იმპულსების შეკავება, კონტროლი და ორგანიზება, რათა შეგვძლებოდა შეგვეჩერებინა სხვა ადამიანებისა და ჩვენი მომავალი მეებისათვის ხელის შეშლა. ამგვარი ქმედება რთულად გასარჩევი იყო სოციუმის ორგანიზებისაგან: ჩვენს დღევანდელ ძალისხმევასა და ხვალინდელ ხარისხს შორის მიზეზობრივი კავშირის აღმოჩენამ მოახდინა სოციალური შეთანხმების მოტივირება _ ორგანიზაციისა, რომელიც დღევანდელი შრომის საიმედოდ შენახვის საშუალებას იძლევა (უმეტეს შემთხვევაში სხვების მიერ გაცემული დაპირებების ფორმით).

გაგების გამოხატვა ხშირად ხდება იქამდე, ვიდრე მისთვის სახელის დარქმევა გახდება შესაძლებელი (ზუსტად ისე, როგორც ბავშვი გამოხატავს, თუ რას ნიშნავს „დედა“ და „მამა“, სანამ ამ როლებისათვის სიტყვიერი განმარტების მინიჭებას შეძლებს). ღმერთისადმი მსხვერპლშეწირვის რიტუალი იყო ადრეული და დახვეწილი პირობა სიამოვნების დაყოვნების იდეის სარგებლიანობისა. დიდი კონცეპტუალური დაშორებაა უბრალოდ ხარბად ჭამით სიამოვნების მიღებასა და ცეცხლით შებოლილი ცოტაოდები ზედმეტი ხორცის დღის ბოლოსათვის ან იმ ადამიანისათვის გვერდზე გადადებას შორის, ვინც მომენტში თქვენ გვერდით არ იმყოფება. დიდი დრო სჭირდება იმის სწავლას, რომ გადაინახოთ რამე საკუთარი თავისათვის მოგვიანებით, ან გაუზიაროთ ის ვინმე სხვას (ეს ქმედებები ზუსტად იგივეა, რაც პირველ შემთხვევაში, თქვენ უზიარებთ რაღაცას თქვენსავე თავს მომავალში). ბევრად უფრო ადვილი და შესაძლებელია ეგოისტურად და დაუყოვნებლივ შთანთქმა ყველაფრისა რაც ახლო-მახლოა. თანაბრად გრძელი დაშორებებია განვითარების იმ თითოეულ ნახტომს შორის, რომელიც შეეხება გადადებასა და მის კონცეპტუალიზაციას: მოკლევადიან გაზიარებას, მომავლისათვის გადანახვას, შენახულის წერილობითი ფორმით წარმოდგენას და მოგვიანებით, საბოლოო ჯამში, ვალუტის სახით, ფულის შენახვას ბანკში ან სოციალურ ინსტიტუციებში. ზოგიერთ კონცეპტუალიზაციას უწევს იმოქმედოს, როგორც შუამავალმა, სხვა შემთხვევაში, მთელი რიგი საქმიანობებისა და იდეებისა, მსხვერპლშეწირვის, მუშაობისა და მათი გამოხატვის ირგვლივ, ვერასოდეს წარმოიქმნებოდნენ.

ჩვენი წინაპრები ისე იქცეოდნენ, თითქოს დრამაში, რომანში იყვნენ: ისინი ახდენდნენ იმ ძალის, რომელიც მართავს ბედისწერას, ისეთ სულად პერსონიფიცირებას, რომელთანაც გარიგება, ვაჭრობა შეიძლება, თითქოს ის სხვა ადამიანი ყოფილიყო. და გასაოცარი ისაა, რომ ამან გაამართლა. ნაწილობრივ იმიტომ, რომ მომავალი უმტესწილად სხვა ადამიანებისაგან შედგება _ სწორედ მათგან, ვინც უყურებდა, აფასებდა და განიხილავდა თქვენი წარსულის ქცევის უმცირეს დეტალებს. ეს არც ისე შორსაა ღმერთისგან, რომელიც მაღლა ზეცაში ზის და თქვენს ყოველ მოძრაობას თვალ-ყურს ადევნებს და დამატებითი ინფორმაციისათვის იწერს მათ დიდ წიგნში. აი, პროდუქტიული სიმბოლური იდეა: მომავალი არის განმსჯელი მამა. ეს კარგი დასაწყისია, თუმცა მუშაობის და მსხვერპლად შეწირვის აღმოჩენის გამო, წარმოიქმნა ორი დამატებითი, არქეტიპული, ფუნდამენტალური შეკითხვა. ორივე მათგანი უკავშირდება მუშაობის ლოგიკის უკიდეურესად გაფართოებას, რაც მდგომარეობს შემდეგში: გაიღე მსხერპლი ახლა, რათა მოგვიანებით სარგებელი მიიღო.

პირველი შეკითხვა: რა უნდა შეეწიროს მსხვერპლად? მცირე მსხვერპლშეწირვები საკმარისი იქნება მცირე, თითო პრობლემის მოსაგვარებლად. თუმცა, შესაძლებელია, რომ უფრო დიდი, ყოვლისმომცველი მსხვერპლის გაღებამ, ერთდროულად გადაჭრას მთელი რიგი დიდი და რთული პრობლემები. რთულია, თუმცა ასე უნდა ჯობდეს. მაგალითად, სამედიცინო სკოლის სავალდებულო დისციპლინისადმი ადაპტირება, გამანადგურებელ დაბრკოლებას შეუქმნის წვეულებების მოყვარულ, ზედმეტად თავისუფალი ცხოვრების სტილის მქონე სტუდენტს. ამ ყველაფრისათვის თავის დანებება მსხვერპლის გაღებაა. თუმცა, ექიმებს შეუძლიათ - ჯორჯ ბუშის პერეფრაზირებას მოვახდენ - ნამდვილად უზრუნველყონ ოჯახი საკვებით (აქ ციტირებულია ჯ. ბუშის ერთ-ერთი „ფრთიანი გამონათქვამი“ „You are working hard to put food on your family“ _ მთარგმნ. შენიშვნა). დიდი დროის განმავლობაში უამრავ გაჭირვებას აირიდებენ თავიდან. ასე რომ, მსხვერპლის გაღება საჭიროა მომავლის გასაუმჯობესებლად და შესაძლოა დიდი მსხვერპლშეწირვები უკეთესი იყოს.

მეორე შეკითხვა (ამ საკითხთან რეალურად დაკავშირებული შეკითხვები): ჩვენ უკვე დავადგინეთ ძირითადი პრინციპი _ მსხვერპლის გაღება გააუმჯობესებს მომავალს. თუმცა პრინციპი, ერთხელ დადგენილი, უნდა იყოს დეტალიზირებული. გასაგები უნდა იყოს მისი აზრი და განფენილობა. რა იგულისხმება მსხვერპლშეწირვის იდეაში, რომ მსხვერპლის გაღება გააუმჯობესებს მომავალს უკიდურესად და საბოლოოდ? სად გადის ზღვარი ამ ძირითად პრინციპებზე? უნდა დავსვათ შეკითხვა, რათა დავიწყოთ - „რა იქნება ყველაზე დიდი, ყველაზე ეფექტური, ყველაზე სასიამოვნო ყველა შესაძლო მსხვერპლშეწირვათაგან?“ და შემდეგ „რამდენად კარგი უნდა იყოს შესაძლო საუკეთესო მომავალი, თუ შესაძლებელი იქნებოდა ყველაზე ეფექტური მსხვერპლის გაღება?“

როგორც აქამდე აღვნიშნე, ადამისა და ევას შვილების, კაენისა და აბელის ბიბლიური ისტორია დაუყოვნებლივ მოსდევს სამოთხიდან გამოძევების ამბავს. კაენი და აბელი, ნამდვილი პირველი ადამიანები არიან, რამეთუ მათი მშობლები არ დაბადებულან სტანდარტული ფორმით, არამედ ისინი თავად ღმერთმა შექმნა. კაენი და აბელი ცხოვრობენ ისტორიაში და არა სამოთხეში. მათ უნდა იმუშაონ, უნდა შესწიროენ მსხვერპლი, რათა ღმერთს ასიამოვნონ და ასეც იქცევიან, ატარებენ რა სათანადო, სამსხვრპლო რიტუალს. თუმცა სიტუაცია რთულდება. ღმერთს სიამოვნებს აბელის შესაწირი, მაგრამ კაენის _ არა. აბელი ბევრჯერ ჯილდოვდება, მაგრამ კაენი _ არა. ზედმიწევნით ნათელი არ არის თუ რატომ (თუმცა ტექსტი ძლიერად მიანიშნებს, რომ კაენი გულით არ აკეთებს ამას). შესაძლოა, იმის ხარისხი, რასაც კაენი სთავაზობდა, დაბალი იყო. შესაძლოა, მისი სული უხალისოდ გასცემდა შესაწირავს. ან, შეიძლება, ღმერთი იყო გაღიზიანებული, რაიმე თავისივე საიდუმლო მიზეზით. და ეს ყოველივე რეალისტურია, ტექსტის ბუნდოვანი ახსნის ჩათვლით. ყველა მსხვერპლი როდია თანაბარი ხარისხის. უფრო მეტიც, ხშირად ხდება, რომ თვალნათლივ მაღალი ხარისხის მსხვერპლშეწირვა, არ ჯილდოვდება უკეთესი მომავლით და არ არის ცხადიი, თუ რატომ. რატომ არ არის ღმერთი ბედნიერი? რა უნდა შეიცვალოს რომ ის ასეთად გავხადოთ? ეს რთული შეკითხვებია და ყველა სვამს მათ, ყოველთის, მაშინაც კი, თუ ამას ვერ ამჩნევენ.

რთულია ამგვარი შეკითხვების დასმის ფიქრისაგან გარჩევა.

უდიდესი სირთულით დაგვაცხრა თავს იმის გაცნობიერება, რომ შესაძლოა სიამოვნების (ჩვენთვისვე) სასარგებლოდ თავიდან აცილება. ეს სრულ წინააღმდეგობაში მოდის, ჩვენს უძველეს, ფუნდამენტურ ცხოველურ ინსტინქტებთან, რომლებიც დაუყოვნებელ დაკმაყოფილებას საჭიროებენ (განსაკუთრებით, დანაკარგის მდგომარეობაში, რაც არის როგორც გარდაუვალი, ისე ჩვეულებრივი მოვლენა). ამგვარი შეყოვნება მხლოდ მაშინ ხდება გამოსადეგი, როდესაც ცივილიზაცია საკმარისად მოახდენს საკუთარი თავის სტაბილიზაციას, რათა გარანტირებული გახადოს შეყოვნებული ჯილდოს არსებობა მომავალში. თუ ყველაფერი, რასაც ინახავთ, განადგურდება, ან უარესი, მოიპარავენ, აზრი აღარ აქვს შენახვას. სწორედ ამ მიზეზითაა, რომ მგელი მხოლოდ ერთ ჭამაზე, ერთიანად დააცხრება 20 გირვანქა უმ ხორცს. ის არ ფიქრობს, „მძულს, როცა უზომოდ ვჭამ. მომდევნო კვირისთვისაც უნდა შევინახო ცოტა.“ როგორ მოხდა, რომ ამ წარმოუდგენელმა და ამავდროულად საჭირო უნარებმა (შეკავება და საზოგადოების სტაბილიზაცია მომავალში) თავი გამოავლინეს?

ჩვენ გვაქვს ევოლუციური განვითარება ცხოველიდან ადამიანამდე. უადავოა, რომ წვრილმანებში ის მცდარია, თუმცა ის ჩვენი მიზნებისათის თემატურად საკმარისად სწორია: პირველია ჭარბი საკვები. ცხოველთა დიდი მოცულობის ლეში, მამონტები ან სხვა მასიური ბალახისმჭამელები შესაძლოა ამაზე მიუთითებდნენ. (ჩვენ შევჭამეთ უამრავი მამონტი, შესაძლოა ყველა მათგანი.) დიდი ცხოველის მოკვლის შემდეგ, დარჩა ცოტაოდენი საკვები მოგვიანებითი შემთხვევისათვის. თავიდან ეს შემთხვევითობა იყო, მაგრამ ბოლოს და ბოლოს იწყება ცნების „მოგვიანებითი შემთხვევისათვის“ სარგებლიანობის დაფასება. იმავდროულად ვითარდება მსხვერპლშეწირვის ზოგიერთი დროებითი წარმოდგენა: „თუ მე დავტოვებ რაიმეს, მიუხედავად იმისა, რომ ახლავე მინდა, არ მომიწევს მოგვიანებით მშიერი ვიყო.“ ეს დროებითი შეხედულება მომდევნო საფეხურამდე ვითარდება („თუ დავტოვებ რაიმეს მოგვიანებითი დროისათვის, არც მე ვიშიმშილებ და არც ისინი, ვისზეც მე ვზრუნავ“) და შემდეგ საფეხურამდე („ვერას გზით შევჭამ ამ მამონტს ერთიანად, მაგრამ ვერც დიდი ხნის განმავლობაში შევინახავ მას. უმჯობესი იქნება სხვა ადამიანებიც გამოვკვებო. იქნებ დაიმახსოვრონ და მეც გამომკვებონ თავიანთი მამონტით მაშინ, როცა მათ საკვები ექნებათ, ხოლო მე _ არა. ამგვარად, მე მივიღებ მამონტს ახლაც და მოგვიანებითაც. კარგი შეთანხმებაა. და იქნებ, ვისაც საკვებს გავუზიარებ უფრო მეტად მენდოს. შესაძლოა ყოველთვის მოვახდინოთ ერთმანეთში გაცვლა.“) ამგვარად, „მამონტი“ ხდება „მომავლის მამონტი“, ხოლო „მომავლის მამონტი“ ხდება „პიროვნული რეპუტაცია“. ეს არის საზოგადოებრივ ხელშეკრულებათა პირველი წარმოჩინება.

გაზიარება არ ნიშნავს, გასცე შენთვის რაიმე მნიშვნელოვანი და უკან არაფერი მიიღო. ეს მხოლოდ ისაა, რასაც თითოეული ბავშვი აკეთებს, არიდებს რა თავს შიშის გაზიარებას. სინამდვილეში, გაზიარება არის ვაჭრობის პროცესის წამოწყება. ბავშვი, რომელსაც არ შეუძლია გაზიარება - რომელსაც არ შეუძლია ვაჭრობა - ვერ ეყოლება მეგობრები, რადგან მეგობრების ყოლა ვაჭრობის ფორმაა. ერთხელ, ბენჟამინ ფრანკლინმა რჩვევის სახით თქვა, რომ სამეზობლოში ახლადგადმოსულმა უნდა სთხოვოს თავის ახალ მეზობელს, გააკეთოს მისთვის რამე სასარგებლო. მან მოახდინა ძველი აფორიზმის ციტირება: ის, ვინც ერთხელ უკვე გაგიკეთათ სიკეთე, მეტად იქნება მზად გაგიკეთოთ სხვა სიკეთე, ვიდრე ის, ვისაც თავად გაუწევთ სამსახურს. ფრანკლინის აზრით, სთხოვო ვიღაცას რამე (არა შესამჩნევად დიდი) იყო ყველაზე გამოსადეგი და დაუყოვნებელი მიწვევა სოციალურ ურთიერთზეგავლენაში. ასე რომ, ახლად გადმოსული მეზობლის მხრიდან, ეს ქმედება არის საშუალების მიცემა მეზობლისათვის წარმოაჩინოს საკუთარი თავი კარგ პიროვნებად პირველსავე შეხვედრაზე. ეს აგრეთვე ნიშნავს იმას, რომ ამ უკანასკნელს შესაძლებლობა აქვს სთხოვოს ახლადგადმოსულ მეზობელს სასარგებლო რამე, საპასუხოდ, გაცემული გავალების გამო, რათა კიდევ უფრო გაიზარდოს მათ შორის არსებული ახლობლობა და ნდობა. ამგვარად, ორივე მხარეს შეუძლია დაამარცხოს თავისი ბუნებრივი გაუბედაობა და საერთო შიში უცნობის მიმართ.

რაღაცის ქონა, არაფრის ქონაზე უკეთესია. უმჯობესია, დიდსულოვნად გაუნაწილოთ სხვას ის, რაც გაქვთ. ეს იმაზე უმჯობესიც კია, ვიდრე ის, რომ გახდეთ ფართოდ ცნობილი დიდსულოვანი გაზიარების გამო. ეს ისეთი რამაა, რაც დიდხანს გასტანს. ეს ისეთი რამაა, რაც სანდოა. და აბსტრაქციის ამ გადმოსახედიდან, შეგვიძლია თვალ-ყური ვადევნოთ, თუ როგორი მნიშვნელობა შეიძინეს კონცეფციებმა სანდო, პატიოსანი და დიდსულოვანი. ნათლად ფორმულირებულმა ძირითადმა კომპონენტმა სათანადო ადგილი დაიმკვიდრა. პროდუქტიული, პატიოსანი გამზიარებელი, არის პროტოტიპი კარგი მოქალაქისა და კარგი ადამიანისა. ამგვარად, შეგვიძლია დავინახოთ, რომ უბრალო შეხედულება, რომ „დანაზოგები კარგი იდეაა“, შესაძლოა უმაღლეს მორალურ პრინციპად წარმოჩინდეს.

თითქოს, კაციობრიობის განვითარებას რაღაც ქვემოთხსენებულის მსგავსი მოუვიდა. თავდაპირველად იყო ათობით და ასობით ათასი წელი წერილობითი დრამისა და ისტორიის გამოჩენამდე. ამ ხნის განმავლობაში, დაყოვნებისა და გაცვლა-გამოცვლის ორმაგმა პრაქტიკამ ნელა და მტკივნეულად დაიწყო გამოჩენა. შემდეგ მათი წარმოჩენა მოხდა მეტაფორულ აბსტრაქციაში, როგორებიცაა რიტუალები და მსხვერპლშეწირვის ამბები, გადმოცემული მსგავსად შემდეგისა: „თითქოს, არსებობს ძლევამოსილი ფიგურა ზეცაში, რომლიც ყველაფერს ხედავს და განგიკითხავს. იმის გაცემა, რაც შენთვის ღირებულია, მას ბედნიერს ხდის და შენ გსურს რომ ის გააბედნიერო, რადგან თუ ასე არ მოიქცეი, განგაში ატყდება. ასე რომ, ივარჯიშე მსხვერპლის გაღებასა და სხვებისთვის გაზიარებაში მანამ, სანამ ექსპერტი არ გახდები და ყველაფერი კარგად წაგივა.“ არავის უთქვამს რომელიმე ამ სიტყვებიდან, ყოველი შემთხვევისათვის, ასე თვალნათლივ და პირდაპირ, თუმცა არაპირდაპირ იყო გამოხატული ჯერ წეს-ჩვეულებებში, შემდეგ კი ისტორიებში.

პირველი ადგილი ქმედებამ დაიკავა (ასეც უნდა მომხდარიყო, ცხოველების მსგავსებს, როგორებიც ერთ დროს ვიყავით, შეგვეძლო მოქმედება, მაგრამ არა ფიქრი). პირველი ადგილი დაიკავა, ფარულმა, გაუცნობიერებელმა სარგებლიანობამ (როგორც ქმედებებმა, რომელთაც წინ უძღოდათ ფიქრით ხორცხშესხმული ღირებულება, მაგრამ არ გახადეს ეს სარგებლიანობა თვალნათლივი). ადამიანები ათასობით წლის განმავლობაში უყურებდნენ წარმატებულ გამარჯვებებსა და წარუმატებელ მარცხებს. ჩვენ დიდხან ვიფიქრეთ და დასკვნა გამოვიტანეთ: ჩვენ შორის წარმატებული აყოვნებს სიამოვნებას. ჩვენ შორის წარმატებული გარიგებას დებს მომავალთან. დიდებული იდეა ჩნდება ყველაზე ცხადად ფორმულირებული ფორმით რაც კი აქამდე ყოფილა და ყველაზე ცხადად ფორმულირებულ ისტორიებში, რაც კი აქამდე არსებულა: რა განსახვავებაა წარმატებულსა და წარუმატებელს შორის? წარმატებული მსხვერპლს იღებს. სიტუაცია უმჯობესდება, როგორც კი წარმატებულნი თავიანთ მსხვერპლშეწირვებს აპრაქტიკებენ. კითხვები ხდება უფრო და უფრო მკაფიო და ამავდროულად უფრო ღრმა: რა შეიძლება იყოს ყველაზე დიდი მსხვერპლშეწირვა საუკეთესო შედეგისათვის? და პასუხები ხდება სულ უფრო ღრმა და საფუძვლიანი.

დასავლური ტრადიციების ღმერთი, მსგავსად ბევრი სხვა ღმერთისა, საჭიროებს შესაწირს. უკვე შევისწავლეთ, თუ რატომ. მაგრამ ზოგჯერ, ის უფრო შორსაც მიდის. ის მოითხოვს არა უბრალოდ შესაწირს, არამედ პირდაპირ იმას, რაც ყველაზე საყვარელია. ეს ყველაზე ძლიერ (და აშკარად ყველაზე დამაბნევლად) აღწერილია აბრაამისა და ისააკის ამბავში. აბრაამს, ღმერთის რჩეულს, დიდხან უნდოდა შვილი და ღმერთმა უბოძა სასურველი, უამრავი თვითშეზღუდვის შემდეგ, თან თვალნათლივ შეუძლებელ მდგომარეობაში, რამეთუ იყო მოხუცი და უნაყოფო ცოლი ჰყავდა. მაგრამ არც თუ ისე დიდი ხნის შემდეგ, როცა სასწაულებრივად შობილი ისააკი ჯერ კიდევ ბავშვია, ღმერთი უბრუნდება მას და უმიზეზო და აშკარა სისასტიკით მოითხოვს, მისმა მორწმუნე მსახურმა მსხვერპლად შესწიროს თავისი ვაჟი. ამბავი ბედნიერად სრულდება: ღმერთი გზავნის ანგელოზს, რათა შეაჩეროს აბრაამის მორჩილი ხელი და ისააკის ნაცვლად ცხვრის შეწირვას თანხმდება. ეს კარგია, თუმცა ვერ იძლევა პასუხს შეკითხვებზე: რატომაა საჭირო ღმერთის უფრო შორს წასვლა? რატომ გვიყენებს ის ამგვარ მოთხოვნებს? რატომ გვიყენებს ცხოვრება ამგვარ მოთხოვნებს?

ვიწყებთ ანალიზს თავისთავად ცხადი ჭეშმარიტებით, თვალშისაცემად, ნათლად და დამაკნინებლად: ზოგჯერ მოვლენები კარგად არ ვითარდება. ამას, როგორც ჩანს, ბევრი საერთო აქვს სამყაროს საზარელ ბუნებასთან, თავისი ეპიდემიებით, საყოველთაო შიმშილობით, ტირანიითა და მუხანათობით. თუმცა არსებობს დაბრკოლება: ზოგჯერ, როდესაც მოვლენები კარგად არ ვითარდება, ამის მიზეზი სამყარო არაა. მიზეზი, ნაცვლად სამყაროსა, ისაა, რაც ამჟამად სუბიექტურად და პერსონალურად ყველაზე ღირებულია. რატომ? იმიტომ, რომ სამყარო გამომჟღავნებულია განუსაზღვრელ ნიშნულამდე, თქვენი ღირებულებათა მოდელის მიხედვით. თუ სამყარო, რომელსაც ხედავ, არ არის ის, რაც გსურს, მაშინ, დროა თქვენი ღირებულებები შეამოწმოთ. დროა გაითავისუფლოთ თავი ამჟამინდელი ვარაუდებისაგან. დროა მათი გაშვების. შესაძლოა იმის დროც კი იყოს, რომ მსხვერპლად გაიღოთ ის, რაც ყველაზე მეტად გიყვართ, ასე თქვენ გახდებით ის, ვინც უნდა გახდეთ, იმის ნაცვლად, რომ იმადვე დარჩეთ ვინც ხართ.

არის ერთი ძველი, ალბათ არაკანონიკური ამბავი, თუ როგორ დაიჭირო მაიმუნი, რომელიც თავის იდეათა თანმიმდევრობას ძალიან კარგად განსაზღვრავს. პირველ რიგში, უნდა იპოვოთ ფართო, ვიწრო ყელიანი ქილა, იმდენად ფართო დიამეტრის ყელის მქონე, რომ მაიმუნმა მასში ხელის ჩაყოფა მოახერხოს. შემდეგ, ჭურჭლის ნაწილი უნდა აავსოთ ქვებით, საკმარისად მძიმე რომ იყოს იმისათვის, რომ მაიმუნმა ვერ წაიღოს. შემდეგ ქილის ირგვლივ უნდა მიმოფანტოთ მაიმუნისათვის მიმზიდველი ცოტაოდენი საკვები, რათა მოიზიდო ის და ამავე საკვებით გაავსოთ ქილა. მაიმუნი ჩაივლის, მიუახლოვდება ქილის ყელს და დაავლებს ხელს, მაგრამ ვერ შეძლებს გარეთ გამოიღოს საკვებით სავსე მუჭი მეტისმეტად ვიწრო ყელის ქილიდან. ვერ შეძლებს, თუ მუშტი არ გაშალა, ვერ შეძლებს, თუ უარს არ იტყვის იმაზე, რაც უკვე მოიპოვა. და ეს სწორედ ისაა, რასაც არ გააკეთებს. მაიმუნის დამჭერს შეუძლია უბრალოდ მივიდეს და აიყვანოს ის. ცხოველი არ გაიღებს მსხვერპლად ნაწილს მთლიანის შესანარჩუნებლად.

რამე ღირებულისათვის თავის დანებება უზრუნველყოფს სამომავლო წარმატებას. რაღაც ღირებული, მსხვერპლად გაღებული, სიამოვნებას ანიჭებს ღმერთს. რა არის ყველაზე ძვირფასი და საუკეთესო შესაწირი? _ ან, მინიმუმ, რა არის ამის სიმბოლო? _ ხორცის სასურველი ნაჭერი. ჯოგში საუკეთესო ცხოველი. ყველაზეძვირფასი ქონება. რა არის ამაზე მაღლაც კი? რაღაც უკიდეურესად პერსონალური და დასათმობად მტკივნეული. ეს სიმბოლურად წარმოჩენილია ალბათ ღმერთის დაჟინებული მოთხოვნით წინადაცვეთაზე, როგორც აბრაამის მსხვერპლშეწირვათა რუტინულობის ნაწილისა, სადაც სიმბოლურად, მთლიანის საპირწონედ ნაწილის გაღება ხდება. რა არის ამის მიღმა? რა მიეკუთვნება იმაზე მეტად მთლიან პიროვნებას, ვიდრე მისი ნაწილი? რა წარმოადგენს უკიდურეს შესაწირს ¬¬_ რათა უდიდესი საჩუქრის მოპოვება გახდეს შესაძლებელი?

სახიფათო ბრძოლაა ბავშვსა და საკუთარ თავს შორის. დედის მსხვერპლი, შესთავაზოს საკუთარი შვილი სამყაროს, საფუძვლიანადაა გადმოცემული მიქელანჯელოს დიდებულ სკულპტურაში ‘პიეტა’, რომლითაც ილუსტრირებულია ამ თავის დასაწყისი. მან შექმნა მარიამი, რომელიც უმზერს თავის შვილს ჯვარცმულსა და განადგურებულს. ეს მისი ბრალია. სწორედ მისი მეშვეობით მოევლინა ის სამყაროსა და არსებობის უდიდეს დრამას. ზოგიერთი უარყოფს ამას და მათ თავიანთი მიზეზი გააჩნიათ. მარიამი ეთანხმება ამას, საკუთარი ნებით, იმის სრული გაცნობიერებით, თუ რა არის მოსალოდნელი, ისევე, როგორც ყველა დედა, თუკი ისინი აძლევენ საკუთარ თავს დანახვის საშუალებას. ეს უზენაესი მამაცობაა, როცა ის ნებაყოფლობითაა თავზე აღებული.

ამის შემდეგ, მარიამის შვილი, ქრისტე სთავაზობს საკუთარ თავს ღმერთსა და სამყაროს, ღალატის, წამებისა და სიკვდილისათვის _ სასოწარკვეთილების პიკზე, ჯვარცმული ამოთქვამს ამ სიტყვებს: ჩემო ღმერთო, ჩემო ღმერთო, რად მიმატოვე? (მათე 27:46) ეს არის არქეტიპული ისტორია კაცისა, რომელიც ყველაფერს გასცემს უკეთესობის გულისათვის _ ვინც საკუთარ სიცოცხლეს გასცემს ყოფიერების სრულყოფისათვის _ ვინც საშუალებას აძლევს ღმერთის სურვილს, სრულად გამოვლინდეს ერთადერთი, მოკვდავი სიცოცოცხლის მიჯნაზე. ეს არის კეთილშობილი კაცის მოდელი. ქრისტეს შემთხვევაში, სწირავს რა საკუთარ თავს ღმერთს, ამავდროულად მისი მამა, მსხვერპლად სწირავს საკუთარ ძეს. ამ მიზეზითაა, რომ არქეტიპულია ქრისტიანული მსხვერპლშეწირვის დრამა ძისა და საკუთარი თავისა. ეს არის ზღვრამდე მისული ისტორია, სადაც შეუძლებელია რაიმე უფრო ექსტრემალურის, უდიდესის წარმოდგენა. ეს არის „არქეტიპულის“ ყველაზე ზუსტი განმარტება. სწორედ ეს არის დედაარსი იმისა, რასაც „რელიგიური“ წარმოადგენს.

სამყაროს ტკივილი და ტანჯვა განსაზღვრავს. არ არსებობს ეჭვის საფუძველი, რომ ასე არ არის. მსხვერპლის გაღებას შეუძლია დააყოვნოს ტანჯვა მცირე ან დიდ ნიშნულამდე და უფრო დიდი მსხვერპლშეწირვა შეიძლება იყოს მეტად ეფექტური, ვიდრე ნაკლებად. ეჭვი არ არის, რომ ასეა. ყველა ფლობს ამ ცოდნას თავის სულში. ასე რომ, პიროვნება, რომელსაც სურს ტანჯვის შემსუბუქება, ვისაც სურს არსებობის ნაკლის გამოსწორება, ვისაც სურს, მიაღწიოს მომავლის საუკეთესო შესაძლო ვარიანტს, ვისაც სურს დედამიწაზე სამოთხის შექმნა _ გაიღებს უდიდეს მსხვერპლს, საკუთარს ან შვილისას, ყველაფერს, რაც საყვარელია მისთვის, რათა იცხოვროს სიკეთისაკენ ლტოლვაში. ის წინ გაუსწრებს იმას, რაც ხელსაყრელია. ის გაჰყვება უკიდეურესი მნიშვნელობის გზას. ამგვარად ის მოიპოვებს სულის ხსნას, მუდამ უიმედო სამყაროში.

მაგრამ არის ასეთი რამ საერთოდ შესაძლებელი? ხომ არ არის ეს უბრალოდ მეტისტმეტი ადამიანისათვის? ქრისტესთვის ეს ნორმალური და კარგია, მაგრამ შეიძლება გავაპროტესტოთ _ ის ხომ ღმერთის ჭეშმარიტი ძე იყო. თუმცა ჩვენ სხვა მაგალითებიც გვაქვს, ზოგერთი მათგანი ნაკლებ მითოლოგიური და არქეტიპული. მაგალითად, დაფიქრდით სოკრატეს, უძვეველესი ბერძენი ფილოსოფოსის შემთხვევაზე. სიმართლის ძიებში გასული ცხოვრების წლებისა და თანამოქალაქეების განათლების შემდეგ, თავის მშობლიურ ქალაქში, ათენში, მას მოუწია სასამართლოს წინაშე წარსდგომა დანაშაულისათვის. მისმა მბრალმდებლებმა მისცეს მას კარგი შესაძლებლობა, რომ უბრალოდ წასულიყო და უსიამოვნება თავიდან აერიდებინა. თუმცა უდიდეს ბრძენს უკვე აწონ-დაწონილი და უარყოფილი ჰქონდა ამგვარი ქმედება. მისი მეგობარი, ჰერმოგნესი, გარდა ამ სასამართლო გარჩევისა, ყველა შესაძლო მოვლენას აკვირდებოდა და განიხილავდა მასთან ერთად და ჰკითხა სოკრატეს, თუ რატომ მოიქცა ასე უდარდელად. თავიდან სოკრატემ უპასუხა, რომ ის მთელი ცხოვრების განმავლობაში ემზადებოდა, რომ საკუთარი თავი დაეცვა, მაგრამ შემდეგ მან უფრო იდუმალი და მნიშვნელოვანი რამ თქვა: როდესაც ის ძალიან ცდილობდა მოეფიქრებინა კონკრეტული სტრატეგია, რაც მას ნებისმიერ ფასად მოუტანდა გამართლებას, და მაშინაც კი, როდესაც ის სასამართლოზე თავის შესაძლო ქმედებების განხორციელებაზე ფიქრობდა, შეამჩნია, რომ თავისი სულიერი ნიშანი აჩერებდა მას: შინაგანი სული, ხმა თუ დემონი. სოკრატე სასამართლოზე თავად ამ სულს ეკამათებოდა. მან თქვა, რომ ერთ-ერთი ფაქტორი, რაც მას სხვა ადამიანებისაგან გამოარჩევდა, იყო სრული მზადყოფნა, მოესმინა მისი გაფრთხილებები_ შეეწყვიტა საუბარი და აღეკვეთა ქმედება, როცა ის პროტესტს გამოთქვამდა. თავად ღმერთებმა მიიჩნიეს ის უფრო ბრძენად, ვიდრე სხვა ადამიანები და არა მხოლოდ ამი მიზეზით, თავად დელფოს ორაკული მიიჩნევდა მას ამგვარი საგნების სანდო განსჯის უნარის მქონედ.

რადგან მისი ყველაზე სანდო შინაგანი ხმა პროტესტს გამოთქვამდა გაქცევით თავის შველაზე (ან თუნდაც თავის დაცვაზე), სოკრატემ რადიკალურად შეიცვალა ხედვა ამ სასამართლო პროცესის მნიშვნელობაზე. მან დაიწყო ფიქრი, რომ ეს ყველაფერი შეიძლება უფრო დალოცვა იყოს ვიდრე წყევლა. მან მოუთხრო ჰერმოგენესს ამ გაცნობიერების შესახებ, რომ სულმა, რომელსაც ის ყოველთვის უსმენდა, შესთავაზა მას ცხოვრების გარეთ არსებული გზა, როგორც ყველაზე ადვილი, მაგრამ ასევე ყველაზე ნაკლებად მომაბეზრებელი მისი მეგობრისათვის, „სხეულისა და სულის ხმით, რომელსაც შეეძლო სიკეთის ჩვენება“ და ავადმყოფობის არარსებობისა და უკიდეურესად ხნიერი ასაკობრივი უსიამოვნების გარეშე. სოკრატეს გადაწყვეტილებამ, მინდობოდა ბედს, საშუალება მისცა მას თავიდან აეცილებინა სასიკვდილო შიში თავად სიკვდილის წინაშე, სასამართლო პროცესამდე და მის განმავლობაში, მას შემდეგ რაც განაჩენი გაცხადდა და უფრო გვიანაც კი, მისი სიკვდილით დასჯის პერიოდშიც. მან დაინახა, რომ მისი ცხოვრება იმდენად მდიდარი და სავსე იყო, რომ შეეძლო ნება მიეცა მისთვის გრაციოზულად წასულიყო. სოკრატეს საშუალება მიეცა მწყობრში მოეყვანა თავისი შიშები. მან დაინახა, რომ შეეძლო თავი დაეღწია სიბერის ნელი და საშინელი გადაგვარებისაგან. მან გააცნობიერა, რომ ყოველივე ის, რაც მის თავს ხდებოდა, იყო ღმერთებისაგან ბოძებული საჩუქარი. მაშასადამე, ის არ საჭიროებდა ბრალმდებელთაგან თავის გადარჩენას, სულ მცირე, არა საჭიროებდა საკუთარი უცოდველობის გამოცხადებასა და საკუთარი ბედისაგან გაქცევას. საპირისპიროდ ამისა, იც ცვლის როლებს და მიმართავს თავის მოსამართლეებს იმგვარად, რომ მკითხველი თვალნათლივ ხვდება, თუ რატომ სურდა ქალაქის კონსულს ამ კაცის სიკვდილი. ამის შემდეგ მან, როგორც მამაკაცმა, დალია საწამლავი.

სოკრატემ უარყო ხელსაყრელობა და იმ მანიპულაციათა საჭიროება, რომლებიც მას თან ახლდა. მან საპირისპირო აირჩია, ყველაზე საშინელი მდგომარეობებს შორის, რათა შეენარჩუნებინა სწრაფვა სიმართლისა და მრავლისმეტყველისაკენ. 2500 წლის შემდეგ, ჩვენ გვახსოვს მისი გადაწყვეტილება და ნუგეშს ვპოვებთ მისით. რისი სწავლა შეგვიძლია ამისგან? თუ შეწყვეტთ ტყუილების წარმოთქმას და იცხოვრებთ თქვენი ცნობიერების კარნახით, შეინარჩუნებთ კეთილშობილებისაკენ სვლას, უკიდეურესი საშიშროების წინაშეც კი, თუ იცხოვრებთ პატიოსნად და მამაცურად, უმაღლესი იდეალებით, თქვენ უზრუნველყოფილი იქნებით უფრო მეტი დაცულობითა და სიძლიერით, ვიდრე ეს საკუთარ უსაფრთხოებაზე მოხდენილი ნებისმიერი ვიწრო კონცენტრაციითაა შესაძლებელი, თუ იცხოვრებთ სწორად, სისავსით, შეგიძლიათ ისეთი საფუძვლიანი მნიშვნელობა იპოვოთ, რომელიც სიკვდილის შიშისგანაც კი დაგიცავთ.

შეიძლება ეს ყველაფერი სიმართლე იყოს?

სიკვდილი, დამქანცველი მუშაობა და ბოროტება

უხერხულად ცხოვრების ტრაგედია წარმოქმნის ტანჯვას, გარდაუვალ ტანჯვას. ეს ტანჯვა, თავის მხრივ იწვევს ეგოისტური, დაუყოვნებელი სიამოვნების დაუძლეველ სურვილს, მისი ხელსაყრელობის გამო, მაგრამ მსხვერპლის გაღება და მუშაობა წევს უფრო ეფექტურ სამსახურს, ვიდრე მოკლე ვადიანი, იმპულსური სიამოვნება და ტანჯვის თავიდან აცილებაა. თუმცა, თავად ტრაგედია (წარმოდგენილი, როგორც ბუნებისა და სოციუმის შემთხვევითი უხეშობა, ინდივიდის მოწყვლადობასთან მიმართებაში) არ არის ერთადერთი და ალბათ არც უპირველესი წყარო ტანჯვისა. მხედველობაში უნდა მივიღოთ ბოროტების პრობლემაც. სამყარო მკაცრად გვიპირისპირდება, თუმცა ადამიანის ადამიანის მიმართ არაჰუმანურობა არის რაღაც ამაზე უარესი. მაშასადამე, მსხვერპლშეწირვის პრობლემა შერწყმულია მის სირთულესთან: მხოლოდ სიდუხჭირე და სასტიკი შეზღუდულობა არ არის ის ცნებები, რომლებიც მუშაობით, გაცემისათვის მზადყოფნით და დათმობით უნდა იქნეს მოგვარებული. ეს პრობლემა ასევე ეხება ბოროტებას.

კიდევ ერთხელ დაფიქრდით ადამისა და ევას ისტორიაზე. ცოდვით დაცემისა და ჩვენი არქეტიპული წინაპრების გამოღვიძების შემდეგ, ცხოვრება ძალიან რთული ხდება მათი შვილებისათვის (ჩვენთვის). თავდაპირველად, სამოთხის შემდგომ სამყაროში, სამყაროს ისტორიაში, გველოდება საშინელი ბედი. მხოლოდ ეს არ არის, რასაც გოეთე „ჩვენს კრეატიულ, უსასრულო მძიმე შრომას“ უწოდებდა. როგორც ვხედავთ, ადამიანები მუშაობენ. ჩვენ ვმუშაობთ, რადგან თვალებში ჩავხედეთ სიმართლეს ჩვენი მოწყვლადობობის, ავადმყოფობისა და სიკვდილის მიმართ დაუცველობის შესახებ და გვინდა რაც შეიძლება დიდი ხნით დავიცვათ თავი. შეგვიძლია რა მომავლის დანახვა, უნდო მოვემზადოთ მასთან შესახვედრად, ან უნდა ვიცხოვროთ უარყოფასა და შიშში. ამის გამო, მსხვერპლად ვიღებთ დღევანდელ სიამოვნებას, უკეთესი ხვალინდელი დღის ქონის იმედით. თუმცა, მოკვდავობისა და მუშაობის საჭიროების გაცნობიერება არ არის ერთადერთი აღმოჩენა ადამისა და ევასი, მას შემდეგ, რაც ჭამეს აკრძალული ხილი, გამოფხიზლდნენ და თვალები გაახილეს. მათ ასევე ჯილდოდ (ან წყევლად) მიიღეს კეთილისა და ბოროტის გარჩევის უნარი.

ათწლეულები დამჭირდა, რათა გამეგო, თუ რას ნიშნავს ეს (მისი გარკვეული ნაწილი მაინც რომ გამეგო). აი ისიც: როდესაც მიხვდები, რომ თავად, ხარ მოწყვლადი, აცნობიერებ ადამიანის მოწყვლად ბუნებას ზოგადად. ხვდები, თუ რა არის იყო შიშით მოცული, განრისხებული, აღშფოთებული და ღვარძლიანი. ხვდები რას ნიშნავს ტკივილი. და როგორც კი ნამდვილად აცნობიერებ ამგვარ შეგრძნებებს საკუთარ თავში და იგებ იმას, თუ როგორ ხდება მათი წარმოქმნა, ხვდები, თუ როგორ გამოიწვიო ისინი სხვებში. სწორედ ამგვარად ხდება, რომ თვითცნობიერი არსებები, რომლებიც ჩვენ ვართ, გავხდით ნებაყოფლობითა და დახვეწილად სხვების მტანჯველები (და საკუთარი თავისაც, მაგრამ ამ მომენტში ჩვენს ინტერესს სხვები წარმოადგენენ). ამ ახალი ცოდნის გამოვლინების შედეგს ვხედავთ, როდესაც ვხვდებით ადამისა და ევას შვილებს, კაენსა და აბელს.

მათი გამოჩენის დროს კაცობრიობამ ისწავლა ღმერთისათვის მსხვერპლის შეწირვა. ამ მიზნით, ქვის სამსხვერპლოებზე ხდებოდა რელიგიური რიტუალების შესრულება: რაღაც ღირებულის მსხვერპლად შეწირვა, შერჩეული ცხოველის ან მისი ნაწილის და მისი ცეცხლიდან ალად (სულად) გარდაქმნით ხდებოდა მისი ზეცაში ასვლა. ამგვარად, მოთმენის იდეა ისე არის დრამატიზებული, რომ შესაძლოა მომავლის გაუმჯობესება. აბელის შესაწირი მიღებულია ღმერთის მიერ და ის ხარობს. თუმცა, კაენის შესაწირი უარყოფილია. ის ხდება ეჭვიანი და ღვარძლიანი და ეს არცაა გასაკვირი. თუ ვინმე დამარცხდება და უარყოფენ იმის გამო, რომ მან საერთოდ უარი თქვა შესაწირის გაღებაზე, ეს უფრო გასაგებია. ის შეიძლება აღშფოთებული და შურისძიებით სავსე იყოს, მაგრამ გულში მაინც ეცოდინება, რომ ბრალი თავად მიუძღვის. ეს ცოდნა ზღუდავს მის გულისწყრომას საერთო ჯამში. მაგრამ ბევრად უარესია ¬_ თუ ის წინასწარ ელოდებოდა მომენტისაგან სიამოვნების მიღებას, თუ ის ძალიან ცდილობდა და მძიმედ შრომობდა ამისათვის და შედეგი ვერ მიიღო, თუ ის უარყვეს მისი დაუღალავი მცდელობების მიუხედავად. მან დაკარგა აწმყო და მომავალი. მისი მუშაობა, მის მიერ გაღებული მსხვერპლი ამაო აღმოჩნდა. ამგვარ მდგომარეობებში, სამყარო ბნელდება და სული ჯანყდება.

კაენი განრისხებულია უარყოფის გამო. ის უპირისპირდება ღმერთს, ბრალს სდებს და წყევლის მის მიერ შექმნის სამყაროს. ეს ძალიან ცუდი გადაწყვეტილება აღმოჩნდება. ღმერთი მტკიცედ პასუხობს, რომ ყველაფერი მხოლოდ კაენის ბრალია და უარესიც, რომ კაენი წინასწარგანზრახულად, ზერელედ უდგებოდა ცოდვას და ამის შედეგსაც იღებდა. ეს სულაც არ იყო ის რისი მოსმენაც კაენს სურდა. ეს საერთოდ არ ნიშნავდა მობოდიშებას ღმერთის მხრიდან. პირიქით, ეს იყო წყენაზე შეურაცხყოფის დამატება. კაენი გულით ბოროტდება ღმერთის პასუხის გამო და გადაწყვეტს შურისძიებას. ის თამამად იწვევს შემქმნელს. ეს გამბედაობაა. კაენმა იცის, როგორ აწყენინოს მას. ის გათვითცნობიერებულია და თავისი ტანჯვისა და სირცხვილის შედეგად კიდევ უფრო ცნობიერი გახდა. ასე რომ, ის დაუნდობლად კლავს აბელს. ის საკუთარ ძმას კლავს, საკუთარ იდეალს (რადგან მას ყველაფერში სწორედ აბელის მსგავსი უნდა რომ იყოს). ის სჩადის ყველაზე საშინელ დანაშაულს ერთდროულად საკუთარი თავის, მთელი კაცობრიობისა და ღმერთისათვის ზიანის მისაყენებლად. ის ამას აკეთებს არეულობის გამოსაწვევად და შურისძიების მისაღწევად. ის ამას აკეთებს, რათა დააფიქსიროს თავისი წინააღმდეგობრივი დამოკიდებულება ყოფიერების მიმართ, რათა გააპროტესტოს თავად ყოფიერების გაუსაძლისი ახირებულობა. და კაენის შვილები, მისი შთამომავლობა, უარესები არიან, რადგან ისინი როგორც მისი სხეულის, ასევე მისი გადაწყვეტილების ნაწილნი არიან. მისი არსებობის გამძვინვარებულ ყოფაში, კაენი ერთხელ კლავს, მისი შთამომავალი, ლამექი უფრო შორს მიდის. „ჰო, მოვკალი კაცი ჩემდა სატკივრად“ ამბობს ლამექი „და ყმაწვილი ჩემდა ჭირად. თუ შვიდგზის მიეზღვებათ კაენის გამო, ლამექის გამო სამოცდაშვიდმეტგზის მიეზღვებათ“ (დაბადება 4:23-24). თუბალ-კაენი, „რვალისა და რკინის საჭურველთა მჭედელი“ (დაბადება 2:22), არის კაენიდან მეშვიდე თაობის წარმომადგენელი და ომისა და იარაღის პირველი შემქმნელი. და შემდეგ, დაბადების ამბებში მოდის წარღვნა. თანმიმდევრობა ნამდვილად არ არის შემთხვევითი.

ბოროტება სამყაროში გათვითცნობიერებულობის გზით შედის. მძიმე შრომა, რომლითაც ღმერთი წყევლის ადამს _ ეს საკმარისად ცუდია. მშობიარობის ტანჯვა, რომელიც ევას დაეკისრა და მისი ქმრისადმი მნიშვნელოვნად დაქვემდებარება, ასევე არ არის უმნიშვნელო რამ. ისინი მაჩვენებელია უქონლობის, სიდუხჭირის, ცხოველური საჭიროებებისა და ავადმყოფობისა და სიკვდილის მიმართ დამონების აშკარად გამოხატული და მტანჯველი ტრაგედიებისა, რომლებიც ამავდროულად განსაზღვრავს და ტანჯვას აყენებს ყოფიერებას. მათი ფაქტობრივი რეალობა ზოგჯერ საკმარისია იმისათვის, რომ მამაცი ადამიანი ცხოვრების წინააღმდეგ განაწყოს. ეს ჩემი გამოცდილებაა, მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანები საკმარისად ძლიერნი არიან იმისათვის, რომ ურყევად შემწყნარებლურნი იყვნენ ყოფიერების აშკარად გამოხატული ტრაგედიების მიმართ, სოციალური ნორმების უარყოფის გარეშე. ჩემი, როგორც პროფესორისა და კლინიკური პრაქტიკოსის ცხოვრების განმავლობაში მრავალგზის ვნახე ამის დამამტკიცებელი ფაქტები. მიწისძვრები, წყალდიდობები, სიღარიბე, კიბო _ ჩვენ საკმარისად მტკიცენი ვართ, რომ ყველაფერი საკუთარ თავზე ავიღოთ. მაგრამ ადამიანური ბოროტება გაჭირვების სრულიად ახალ უბედურებას უმატებს სამყაროსეულ მისტერიას. თვითცნობიერებისა და მისი თანმხლები მოკვდავობის გაცნობიერებისა და კეთილისა და ბოროტის შეცნობის უნარი, სწორედ ამ მიზეზით არის წარმოჩენილი დაბადების პირველ თავებში (და იმ აურაცხელ ტრადიციებში რაც მათ ირგვლივაა), როგორც კოსმიური მნიშვნელობის კატაკლიზმა.

ცნობიერ ადამიანურ ბოროტებას შეუძლია იმ სულის განადგურება, რომელსაც ტრაგედიაც კი ვერ შეარყევს. მახსოვს აღმოჩენა (მასთან ერთად), რომ ჩემი ერთ-ერთი კლიენტი წლების განმავლობაში შოკირებული იყო პოსტტრავმული სტრესული აშლილობით _ ყოველდღიური შიშითა და კანკალით და ქრონიკული ინსომნიით _ უბრალოდ, მასზე განრისხებული, მთვრალი მეგობარი ბიჭის სახის გამომეტყველებით. მისი „მოღუშული სახე“ (დაბადება 4:5) მიანიშნებდა მის ცხად და ცნობიერ სურვილზე, ზიანი მიეყენებინა ქალისათვის. ქალი საჭიროზე მეტად გულუბრყვილო იყო და ამან გამოიწვია მისი ტრავმისაკენ წინასწარგანწყობა, მაგრამ საქმე ამაში არ არის: ნებაყოფლობითი ბოროტება, რომელსაც ერთმანეთს ვუკეთებთ, შეიძლება იყოს საფუძვლიანად და პერმანენტულად დამაზიანებელი ძლიერი ადამიანისთვისაც კი. და ზუსტად რა არის ის, რაც ამგვარი ბოროტების მოტივირებას ახდენს?

ის გამოვლინებას არ ჰპოვებს უბრალოდ ცხოვრებისეული სირთულის შედეგად. ის არც კი ჩნდება, უბრალოდ თავისი წარუმატებლობის გამო, ან იმედგაცრუებისა და ღვარძლიანობის გამო, რომელსაც წარუმატებლობა ხშირად და გასაგები მიზეზების გამო იწვევს. მაგრამ ცხოვრების რთული ხვედრი, კიდევ უფრო გართულებული მსხვერპლშეწირვათა მრავალჯერადად უარყოფის შედეგად (თუნდაც ნაკლებად გააზრებული; თუნდაც ნახევარი გულით შესრულებული)? ეს იპყრობს და ატრიალებს ადამიანებს ნამდვილად შემზარავი მდგომარეობისაკენ, რომლებიც შემდეგ იწყებენ გაცნობიერებულ, ბოროტ ქმედებას; რომლებიც შემდეგ იწყებენ თავიანთი თავებისათვის და ირგვლივ მყოფებისათვის ტკივილისა და ტანჯვის მიყენებას. ამგვარად, იწყება ნამდვილად სასტიკი წრე: უხალისოდ შეწირული მსხვერპლი, გულგრილად განხორციელება; ამ მსხვერპლის ღმერთის ან რეალობის (თავად აირჩიეთ) მიერ უარყოფა; აღშფოთება, გამოწვეული ამ უარყოფის მიერ; დაბოღმვა და შურისძიების ძლიერი სურვილი; მსხვერპლის გაღების ხალისის კიდევ უფრო დაკარგვა ან მისი სრულიად უარყოფა. და ამ დაღმავალი სპირალის საბოლოო დანიშნულების ადგილი თავად ჯოჯოხეთი ხდება.

ცხოვრება ნამდვილად „საძაგელი, სასტიკი და ხანმოკლეა“, როგორც ეს ინგლისელმა ფილოსოფოსმა, თომას ჰობსმა ასე დასამახსოვრებლად აღნიშნა, მაგრამ ადამიანის ბოროტების მიმართ მიდრეკილება უარესს ხდის მას. ეს ნიშნავს, რომ ცხოვრების ცენტრალური პრობლემა _ მის სასტიკ ფაქტებთან გამკლავება _ არ არის ის, თუ რა და როგორ შევწიროთ ტანჯვის შესამცირებლად, არამედ ის, თუ რა და როგორ შევწიროთ შესამცირებლად ტანჯვისა და ბოროტების ა _ გაცნობიერებული, ნებაყოფლობითი და შურისძიებით სავსე წყარო ყველაზე უარესი ტანჯვისა. კაენისა და აბელის ისტორია, არის მოშურნე ძმების, გმირისა და მოწინააღმდეგის ერთი არქეტიპული გამოვლინება: ადამიანის ინდივიდუალური ფსიქეს ორი ელემენტი, ერთი მათგანი ზემოთ, სიკეთისაკენ მიმათული, მეორე კი_ ქვემოთ, თავად ჯოჯოხეთისაკენ. აბელი ნამდვილად გმირია: თუმცა, გმირი, რომელიც საბოლოოდ განადგურდა კაენის მიერ. აბელს შეეძლო ესიამოვნებინა ღმერთისათვის, მნიშვნელოვნად და მოულოდნელი წარმატებით, მაგრამ მას არ შეეძლო გაემარჯვებინა ადამიანურ ბოროტებაზე. ამ მიზეზით, აბელი არასრულფასოვანია. ალბათ ის გულუბრყვილო იყო, თუმცა შურისძიებით აღსავსე ძმა შეიძლება წარმოუდგენლად მოღალატე და ცბიერი იყოს, როგორც გველი დაბადება 3:1-ში, მაგრამ გასამართლებელ მიზეზებს, ფაქტებს, იმ მიზეზზებსაც კი, რომლებთანაც გაგებით მოკიდება შეიძლება, საერთო ჯამში აზრი არ აქვს. ბოროტების პრობლემა გადაუჭრელი დარჩა, აბელის მიერ გაღებული და ღვთის მიერ მიღებული მსხვერპლის შემთხვევაშიც. კიდევ ათასობით დამატებითი წელი დასჭირდა, რომ კაცობრიობა მოახლოებოდა პრობლემის გადაჭრის მსგავს რამეს. ისევ იგივე შედეგი ჩნდება მის კულმინაციურ ფორმაში, ქრისტესა და სატანის მიერ მის ცდუნებაში, თუმცა ამ შემთხვევაში ის მეტად საზრიანად წარმოჩინდა _ და გმირი იმარჯვებს.

ბოროტებასთან დაპირისპირება

ჯვარცმამდე, იესო მოხვდა უდაბნოში, როგორც ამას ისტორია მოგვითხრობს, „ეშმაკისაგან საცდუნებლად“ (მათე 4:1). ეს კაენის ისტორიაა, ხელახლა, აბსტრაქტულად შედგენილი. როგორც ვნახეთ, კაენი არც კმაყოფილია და არც ბედნიერი. ის მძიმედ შრომობს, ან ფიქრობს, რომ ასეა, თუმცა ღმერთი არ არის ნასიამოვნები. ამასობაში, აბელი ყოველმხრივ ხარობს ცხოვრებით. მისი მოსავალი ხარობს. ქალებს უყვართ. უარესიც, ის ნამდვილად კარგი კაცია. ეს ყველამ იცის. ის იმსახურებს თავის კარგ იღბალს. კიდევ უფრო მეტი მიზეზი შურისა და მისი სიძულვილისათვის. ამის საპირისპიროდ, კაენისათვის მოვლენები კარგად არ ვითარდება, ის ჩაბღაუჭებია თავის უიღბლობაზე ფიქრს ისე, როგორც სვავი ებღაუჭება კვერცხს. თავისი ტანჯვით ის ცდილობს წარმოქმნას რაღაც ჯოჯოხეთური და ამგვარი ქმედებით შედის საკუთარი გონების უდაბნოში. ის გულში ინახავს შურისძიების ყველაზე გულმოდგინედ დამუშავებულ ფანტაზიებს. და სჩადის რა ამას, მისი ქედმაღლობა ლუციფერულ პროპორციებამდე იზრდება. „მე ბოროტად გამოყენებული და დაჩაგრული ვარ“, ფიქრობს ის. „ეს სულელური, სისხლიანი პლანეტაა. „სანამ მასთან ვარ დაკავშირებული, ჯანდაბაშიც წასულა“. და ამგვარად, უდაბნოში კაენი გადაეყრება სატანას, ყველა თვალსაზრისით და ხდება მისი საცდურის მსხვერპლი. და ის რაც შეუძლია ყველაფერს აკეთებს მოვლენების რაც შეიძლება ცუდად გასავითარებლად, მოტივირებული შემდეგით (ჯონ მილტონის უკვდავი სიტყვები):

ღრმა ბოროტება კაცობრიობის
ძირფესვიანად აღმოსაფხვრელად,
დედამიწისა ჯოჯოხეთთან შესაერთებლად
და შესარწყმელად
_ ეს ყოველივე უდიდესი შემოქმედის
ჯიბრზე საქმნელად ...

კაენი ბოროტებას ემხრობა, რათა ის მიიღოს, რაც სიკეთემ ვერ მოუტანა და ის ამას საკუთარი ნებით, გაცნობიერებულად და ბოროტული წინასწარგანწყობით აკეთებს.

ქრისტე სხვა გზას ირჩევს. უდაბნოში მისი ხანმოკლე დროით ყოფნა, არის სულის ბნელი ღამე, ღრმა ადამიანური და უნივერსალურად ადამიანური გამოცდილება. ჩვენთვის ამგვარ ადგილას მოგზაურობაა , როდესაც მოვლენები ცუდად ვითარდება, მეგობრები და ოჯახის წევრები გვშორდებიან, უიმედობა და სასოწარკვეთილება ბატონობს და ბნელი ნიჰილიზმი გვიხმობს. და მოდით შემოვიტანოთ წინადადება, ისტორიის დამაზუსტებელ საბუთად: ორმოცი დღისა და ღამის უდაბნოში მარტოდ მარხულობამ, შესაძლოა ზუსტად ამ ადგილას მიგიყვანოს. ეს იმგვარადაა, რომ ობიექტური და სუბიექტული სამყაროები სინქრონულად ეჯახებიან ერთმანეთს. ორმოცი დღე დროის ღრმად სიმბოლური პერიოდია, რომელიც ეხმიანება ფარაონების ტირანიისაგან გაქცეული ებრაელების უდაბნოში ხეტიალის ორმოც წელს. ორმოცი დღე არის ხანგრძლივი დრო ქვესკნელის ბნელ მოჩვენებითობაში, დაბნეულობასა და შიშში _ საკმაოდ ხანგრძლივი მის შუაგულში მოსახვედრად, სადაც თავად ჯოჯოხეთია. იქ მოგზაურობა სანახაობის სანახავად შეიძლება ნებისმიერმა აიღოს თავზე, ნებისმიერმა, ვისაც სურს საკუთარ თავზე აიღოს თავისი ბოროტება, საკმარისი სერიოზულობის მქონე კაცმა. ისტორიის ცოტაოდენი ცნობა შეიძლება დაგვეხმაროს. მეოცე საუკუნის ყოვლისმომცველ საშინელებებში ყოფნა, თავისი კონცენტრაციული ბანაკებით, გამოსასწორებელი შრომითა და მომაკვდინებელი იდეოლოგიური პათოლოგიებით, ყველაზე კარგი ადგილია დასაწყებად, ასევე, გარკვეული მსჯელობა იმ ფაქტზე, რომ ყველაზე საშინელი დარაჯები კონცენტრაციულ ბანაკებში ადამიანები იყვნენ, სწორედ ადამიანები. ეს არის ყველა ნაწილი იმისათვის, რომ უდაბნოს ისტორია კვლავ რეალური გავხადოთ, ნაწილი, რომელიც თანამედროვე გონების განახლებული ვერსიაა.

„აუსვიცის შემდეგ“, თქვა თეოდორ ადორნომ, აუტორიტარიანიზმის სტუდენტმა, „პოეზია აღარ უნდა არსებობდეს.“ ის ცდებოდა, მაგრამ პოეზია უნდა არსებობდეს აუშვიცის შესახებ. უკანასკნელი ათასწლეულის ბოლო ათი დეკადის სასტიკ გამოღვიძებაში, პრობლემა გახდა ადამიანის საშინელი დესტრუქციულობა, რომლის სერიოზულობა თავისთავად ცხადად აფერხებს გამოუსყიდელ ტანჯვის პრობლემას. და ამ პრობლემათაგან ვერც ერთი გადაიჭრება სხვა პრობლემის გადაჭრის გარეშე. სწორედ აქ ხდება პრობლემის გასაღები ქრისტეს მიერ კაცობრიობის ცოდვების საკუთარ თავზე აღების იდეა, თითქოს ეს ცოდვები მისი საკუთარი ყოფილიყოს. ეს გასაღები აღებს უდაბნოში თავად ეშმაკთან შეხვედრის არსის ღრმა გაგების კარს. „Homo sum, humani nihil a me alienum puto,” _ თქვა რომაელმა დრამატურგმა ტერენციუსმა: ადამიანი ვარ და არაფერი ადამიანური ჩემთვის უცხო არ არის.

„ვერც ერთი ხე ვერ გაიზრდება სამოთხემდე,“ ამატებს მარად შემაშფოთებელი, ექსტრაორდინალური ფსიქოანალიტიკოსი კარლ გუსტავ იუნგი, „თუ მისი ფესვები ჯოჯოხეთამდე არ აღწევს.“ ამგვარი წინადადება უნდა მოგვცეს ყველამ, ვინც ამ შეფერხებას ეჯახება. ამ უდიდესი ფსიქიატრის ღრმად პატივცემული აზრით, მაღლა მოძრაობის არანაირი შესაძლებლობა არ არსებობდა, შესაბამის სიღრმეზე ჩასვლის გარეშე. სწორედ ამ მიზეზით არის გასხივოსნება ასეთი იშვიათი. ვის სურს ამის გაკეთება? ნამდვილად გსურთ მასთან შეხვედრა, ვინც ყველაზე ღრმა ფსკერზე არსებულ ბოროტ ფიქრებს ზედამხედველობს? რა დაწერა გონებისათვის ასე გაუგებრად ერიკ ჰარისმა, კოლუმბინას საშუალო სკოლის მასობრივმა მკვლელმა, თავისი კლასელების მასობრივი ხოცვა-ჟლეტის ზუსტად წინა დღეს? საინტერესოა, როცა ჩემს ადამიანურ ფორმაში ვარ, ვიცი რა, რომ უნდა მოვკვდე. ყველაფერს ბანალური კავშირი აქვს მასთან. ვინ გაბედავდა ამგვარი გზავნილის ამოხსნას? _ უარესიც, ამის გამართლებას?

უდაბნოში ქრისტე ხვდება სატანას (ლუკა 4:1-13 და მათე 4:1-11). ამ ამბავს სუფთა ფსიქოლოგიური მნიშვნელობა აქვს _ მეტაფორული მნიშვნელობა, დამატებული იმას, თუ რა მატერიალურ და მეტაფიზიკურ მსგავსებას უნდა ნიშნავდეს ის. ეს ნიშნავს, რომ ქრისტე მუდამ ისაა, ვინც განსაზღვრავს პიროვნული პასუხისმგებლობის თავზე აღებას ადამიანური ბიწიერების მთელი სიღრმისათვის. ეს ნიშნავს, რომ ქრისტე არის მარადიული ის, ვისას სურს დაუპირისპირდეს, ღრმად გაიაზროს და რისკის ქვეშ დააყენოს ცდუნებები, წარმოქმნილი ადამიანის ბუნების ყველაზე ღვარძლიანი ელემენტებით. ეს ნიშნავს, რომ ქრისტე ყოველთვს ისაა, ვისაც ბოროტთან დაპირისპირება სურს _ გაცნობიერებულად, სრულად და ნებაყოფლობით _ იმგვარად, რომ მან ერთდროულად მასშიცც და სამყაროში იბინადროს. ეს არ არის უბრალო აბსტრაქცია (მიუხედავად იმისა, რომ ეს აბსტრაქციაა); ეს ის არ არის, რაც ზერელედ შესახედია. ეს არ არის უბრალოდ ინტელექტუალური მნიშვნელობა.

ჯარისკაცებს პოსტ-ტრავმული სტრესი უვითარდებათ, ხშირად ეს იმის გამო კი არ ხდება, რაც დაინახეს, არამედ იმის გამო, რაც ჩაიდინეს. ასე ვთქვათ, ბრძოლის ველზე უამრავი დემონია. ომში ჩაბმას შეუძლია გააღოს ჯოჯოხეთის კარიბჭე. ზოგერ რაღაც ამობობღდება და დაიპყრობს იოვას მკვიდრ, გულუბრყვილო ფერმერ ბიჭს და გარდაქმნის მას მონსტრად. ის რაღაც საშინელებას აკეთებს. ის კლავს და აუპატიურებს ქალებს და მასობრივად ხოცავს მაი ლაის ბავშვებს. და ის უყურებს, თუ როგორ აკეთებს ამას. და მისი ბნელი ნაწილი სიამოვნებას იღებს ამით და ეს სწორედ ის ნაწილია, რომელიც ყველაზე დაუვიწყარია. მოგვიანებით, ის ვეღარ გაიგებს თუ როგორ შეუთანხმოს თავისი თავი თავისსავე რეალობას და სამყაროს, რომელიც გამომჟღავნდა. გასაკვირი არაა.

დიდებულ და ფუნდამენტალურ მითებში, უძველესი ეგვიპტის ღმერთი ჰოროსი ხშირად მიჩნეულია ქრისტეს წინამორბედად, ისტორიულად და კონცეპტუალურად რომ ვთქვათ, მან იგივე რამ გამოსცადა, როდესაც დაუპირისპირდა თავის ბოროტ ბიძას, სეთს, ჰოროსის მამის, ოსირისის ტახტის უზურპატორს. ჰოროსი, ყოვლის მხედველი ეგვიპტური შევარდენ-ღმერთი, ეგვიპტური უზენაესობის თვალი, თავად მარადიული ყურადღება, ფლობს გამბედაობას, რომ შეებრძოლოს სეთის ჭეშმარიტ ბუნებას, შეხვდეს მას პირისპირ ბრძოლაში. თუმცა, მის შემაძრწუნებელ ბიძასთან ბრძოლაში მისი გრძნობა ზიანდება. ის კარგავს თვალს. ეს მისი ღვთიური ბუნების და მისი განსაკუთრებული ხედვის უნარის შებღალვაა. მეტი რა შეიძლება დაკარგოს იმან, ვინც იმავეს გაკეთება შეძლო? მაგრამ შესაძლოა მან დაკარგულის საპირწონედ მიიღოს შინაგანი ხედვა და გაგება, რაღაც იმის პროპორციული, რასაც ის გარე სამყაროში აღიქვამს.

სატანა განასახიერებს მსხვერპლის უარყოფას, ის ხორცშესხმული ქედმაღლობაა, ღვარძლი, სიცრუე და ბოროტება, გაცნობიერებული ბოროტებაა. ის არის ადამიანის, ღმერთისა და ყოფიერების ნამდვილი ზიზღი. ის ნებით არ მოიდრეკს ქედს, მაშინაც კი, თუ სრულებით ესმის, რომ ასე უნდა მოიქცეს. უფრო მეტიც, მან ზუსტად იცის რასაც აკეთებს, განადგურების სურვილითაა მოცული და ამას ნებაყოფლობით, სრულად და ნაბიჯ-ნაბიჯ აკეთებს. ის არის, მაშასადამე, ბოროტების ძალიან არქეტიპული გამოვლინება, რომელიც უპირისპირდება და აცდუნებს ქრისტეს, არქეტიპულ სიკეთეს. ის სთავაზობს კაცობრიობის მხსნელს, ყოველგვარი მცდელობით იმას, რაც ადამიანთა უმეტესობას ასე გულმხურვალედ სურს.

თავიდან სატანა აცდუნებს ქრისტეს, რომ ჩაიხშოს შიმშილი უდაბნოს ქვების პურად გადაქცევით. შემდეგ სთავაზობს, რომ მაღალი კლდიდან გადმოხტეს და სთხოვოს ღმერთსა და ანგელოზებს, რომ შეაჩერონ მისი ვარდნა. მის პირველ ცდუნებას ქრისტე შემდეგნაირად პასუხობს: „არა მხოლოდ პურით იცოცხლებს კაცი, არამედ ყოველი სიტყვით, რომელიც გამოდის ღმერთის პირიდან.“ რას ნიშნავს ეს პასუხი? ეს ნიშნავს, რომ უკიდურესი სიდუხჭირის მდგომარეობაშიც კი არსებობს ისეთი რაღაცები, რაც საკვებზე მნიშვნელოვანია. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, პურს ნაკლები სარგებელი მოაქვს იმ ადამიანისათვის, ვინც საკუთარ სულს უღალატა, იმ შემთხვევაშიც კი, თუ ის მოცემულ მომენტში შიმშილობს. ქრისტეს აშკარად შეეძლო გამოეყენებინა თავისი უკიდეგანო ძალა, როგორც სატანა მიანიშნებს, რომ მოიპოვოს პური ახლა, რომ გატეხოს მარხვა უფრო ფართო მნიშვნელობითაც კი, რომ მოიპოვოს სიმდიდრე სამყაროში (რაც, თეორიულად, პურის პრობლემას უფრო პერმანენტულად გადაჭრის). მაგრამ რის ფასად? მაგრამ რის მისაღებად? გაუმაძღრობა მორალური განადგურების შუაგულში? ეს არის ყველაზე ღარიბი და ყველაზე საცოდავი ნადიმი. მაშასადამე, ქრისტე რაღაც უფრო მაღლისაკენ მიილტვის: ყოფიერების იმგვარი აღწერილობისაკენ, სადაც საბოლოოდ და სამუდამოდ იქნება გადაჭრილი შიმშილის პრობლემა. თუ ჩვენ ყველანი ვარჩევთ, რომ ხელსაყრელის ნაცვლად ღვთის სიტყვა ავირჩიოთ? ამისათვის საჭირო იქნება თითოეული და ყველა ადამიანის სიცოცხლე, შობა, მსხვერპლშეწირვა, საუბარი და ერთმანეთისათვის იმგვარად გაზიარება, რომ მუდვივად მიგვიყვანოს მდგომარეობამდე, რომელშიც შიმშილი წარსულის კუთვნილ საკითხს წარმოადგენს. ამგვარადაა უდაბნოს გაჭირვებაში არსებული შიმშილის პრობლემა ყველაზე ჭეშმარიტი და საბოლოოდ დეტერმინებული.

სახარებაში სხვა ნიშნებიცაა, დრამატული, დადგენილი ფორმით. ქრისტე მუდმივად წარმოჩენილია, როგორც უსასრულო სარჩოს მომნიჭებელი. ის სასწაულებრივად ამრავლებს პურსა და თევზს. ის გარდაქმის წყალს ღვინოდ. რას ნიშნავს ეს? ეს არის გამოძახილი ცხოვრების წესის უფრო მაღალი მნიშვნელობისა, რომელიც ამავდროულად ყველაზე პრაქტიკული და უმაღლესი ხარისხისაა. ეს გამოძახილი წარმოჩენილი დრამატულად/ლიტერატურულად: იცხოვრე, როგორც არქეტიპული მხსნელები ცხოვრობდნენ და შენ და შენ ირგვლივ მყოფნი აღარასოდეს იშიმშილებთ. სამყაროს წყალობა საკუთარ თავს იმათში ავლენს, ვინც სწორად ცხოვრობს. ეს პურზე უკეთესია. ეს იმ ფულზე უკეთესია, რომელიც პურს იყიდის. ასე რომ, ქრისტე, სიმბოლურად სრულყოფილი ინდივიდი, ამარცხებს პირველ ცდუნებას. წინ კიდევ ორია.

„გადავარდი კლდიდან“, ამბობს სატანა, სთავაზობს რა მომდევნო ცდუნებას. „თუ ღმერთი არსებობს, ის ამდვილად გადაგარჩენს. თუ შენ ჭეშმარიტად მისი შვილი ხარ, ღმერთი აუცილებლად გადაგარჩენს.“ რატომ არ უნდა გამოევლინა საკუთარი თავი ღმერთს, მისი მხოლოდ შობილი შვილის შიმშილის, იზოლირებულობისა და ბოროტების თანაარსებობისთვის? მაგრამ ეს არ ეფუძნება ცხოვრებისეულ შაბლონს. ეს ისეც კი არ ვლინდება, როგორც ლიტერატურა. დეუს ექს მაქინა _ ღვთიური ძალის გამოჩენა, რომელიც მაგიურად იხსნის გმირს თავისი გასაჭირისაგან _ არის ყველაზე იაფფასიანი ხერხი დაქირავებული მწერლის პიესების კრებულში. ეს იწვევს დამოუკიდებლობის, მამაცობის ბედისწერის, თავისუფალი ნებისა და პასუხისმგებლობის მასხრად აგდებას. უფრო მეტიც, ღმერთი სრულიად არ არის მახე ბრმათათვის. ის არ არის ვიღაც, ვისაც მაგიური ხრიკების შესრულებას ან საკუთარი თავის გამოვლინებას უბრძანებ და ამას მისი საკუთარი შვილიც კი ვერ გააკეთებს.

„არ გამოსცადო უფალი ღმერთი შენი“ (მათე 4:7) _ ეს პასუხი, მართალია ძალიან მოკლე, თავიდან იცილებს მეორე ცდუნებას. ქრისტე დაუდევრად არ უბრძანებს და მისთვის თხოვნასაც კი არ ბედავს საკუთარი თავის დასახმარებლად. ის უარს ამბობს საკუთარ ცხოვრებაზე პასუხისმგებლობის თავიდან აცილებაზე. ის უარს აბობს იმის მოთხოვნაზე, რომ ღმერთმა თავი გამოავლინოს. ის ასევე უარყოფს სასიკვდილო დაუცველობის პრობლემის ადამიანური გზით გადაჭრას _ აიძულოს ღმერთი, რომ დაიცვას ის _ რადგან ეს არ გადაჭრის ყველასა და ყველა დროის პრობლემას. აქ ასევე არის უარყოფა ცდუნებისაგან სიამოვნების მიღების უგულველყოფის გამოძახილი. ადვილ, მაგრამ ფსიქოზულ თვითიდენტიფიკაციას მაგიურ მესიასთან საკმარისად მაცდური გავლენა უნდა ჰქონდეს ქრისტეს მკაცრ უდაბნოში ყოფნაზე. ამის საწინააღმდეგოდ ის უარყოფს ამ ხსნის, უფრო მეტიც, სულ მცირე თვითგადარჩენის იდეას, რომელიც დამოკიდებულია ქედმაღლობის ნარცისულ გამოვლინებასთან და ღმერთის მიმართ მითითების გაცემასთან, თუნცად საკუთარი შვილის მიერ.

ბოლოს მოდის მესამე ცდუნება, ყველაზე ძლიერი. ქრისტე ხედავს სამყაროს სამფლობელოს, რომელსაც მას სთავაზობენ. ეს მიწიერი სიძლიერის შემცველი ცდუნებაა: შესაძლებლობა ყველასი და ყველაფრის კონტროლისა და მართვის. ქრისტეს სთავაზობენ დომინანტური იერარქიის მწვერვალს, თითოეული შიშველი მაიმუნის ცხოველურ სურვილს, ძალას შენებისა და გავნითარებისათვის, ხორციელ სიამოვნებათა უსასრულო შესაძლებლობებს. ეს არის ძალიან ფართო ხელსაყრელობა. თუმცა ეს არ არის ყველაფერი. სტატუსის ამგვარი გაზრდა ასევე იძლევა შინაგანი სიბნელის გამოაშკარავების შესაძლებლობას. სისხლის, განადგურებისა და ნგრევის წყურვილი ძალაუფლების მიმზიდველობის ძალიან დიდ ნაწილს შეადგენს. მხილოდ იმის გამო არ სურთ ადამიანებს ძალაუფლება, რომ მეტად აღარ დაიტანჯონ. მათ მხოლოდ იმის გამო არ სურთ ძალაუფლება, რომ დაამარცხონ სურვილი, ავადმყოფობა და სიკვდილი. ძალაუფლება ასევე ნიშნავს შურისძიების შესაძლებლობას, გარანტირებულ დაქვემდებარებას და ეკლესიების მტრობას. კაენს რომ საკმარისი ძალა მიენიჭოს, ის აბელს მხოლოდ არ მოკლავს. ის მას პირველ რიგში აწამებს, წარმოუდგენლად და უსასრულოდ. ამის და მხოლოდ ამის შემდეგ მოკლავს მას. შემდეგ კი ვინმე სხვას გამოედევნება.

უმაღლესი და დომინანტური იერარქიების მწვერვალის ზემოთაც არსებობს რაღაც, რომელთან წვდომაც არ უნდა იყოს მსხვერპლად გაღებული უფრო პროქსიმალური წარმატებისათვის. ესეც რეალური ადგილია, თუმცა მისი კონცეპტუალიზება არ ხდება იმ სტანდარტული გეოგრაფიული გზით, რომელსაც როგორც წესი ორიენტირებისათვის ვიყენებთ. ერთხელ, ხილვაში უზარმაზარი ლანდშაფტი ვნახე, რომელიც ჰორიზონტამდე რამდენიმე მილით იყო გადაჭიმული. მე, ფრინველის ხედვით დაჯილდოვებული, მაღლა ცაში ვიყავი. ვხედავდი უზარმაზარ, შუშის მრავალსართულიან პირამიდებს, ზოგიერთი მათგანი პატარა იყო, ზოგი _ დიდი, ზოგი _ ერთმანეთზე გადადებული, ზოგიც _ განცალკევებული _ ყველა მათგანი თანამედროვე ცათამბჯენთა მსგავსი. ყველა პირამიდა სავსე იყო ადამიანებით, რომლებიც თითოეული პირამიდის მწვერვალზე აღწევას ლამობდნენ, მაგრამ იმ მწვერვალის ზემოთ იყო რაღაც, სივრცე თითოეული პირამიდის მიღმა, სადაც ყველა თავსდებოდა. ეს იყო თვალის პრივილეგირებული პოზიცია, რომელსაც შეეძლო, ან შესაძლოა აირჩია თავისუფლად ელივლივა პაექრობის მაღლა. რომელმაც არჩია არ ებატონა რომელიმე სპეციფიკურ ჯგუფსა თუ მიზეზზე, მაგრამ ამავდროულად, როგორღაც პირიქით, ყველას აღემატა. ეს იყო ყურადღება, წმინდა და დაუბრკოლებელი: გამოყოფილი, ფხიზელი, ფრთხილი ყურადღება, რომელიც ელოდებოდა მოქმედებას, სწორ დროსა და სწორ ადგილას მიღწევისას. როგორც დაო დე ძინი ამბობს:

ის ვინც განიზრახავს, ამარცხებს თავის მიზანს;
და ვინც ეჭიდება, კარგავს.
ბრძენი არ განიზრახავს მოგებას
და მაშასადამე არ მარცხდება;
ის არ ებღაუჭება, ასე რომ, არ აგებს.

მესამე ცდუნების ამბავში არის ძლევამოსილი მოწოდება სწორი ცხოვრებისაკენ. ყველაზე დიდი შესაძლო პრიზის მოსაპოვებლად _ დედამიწაზე ღმერთის სამფლობელოს დაარსება, სამოთხის აღდგენა _ ინდივიდუალობა უნდა უძღოდეს ადამიანის ცხოვრებას იმგვარად, რომ საჭიროებდეს დაუყოვნებელი სიამოვნების უარყოფას, ისევე როგორც ბუნებრივი და გარყვნილი სურვილების უარყოფას, მნიშვნელობა არ აქვს, როგორ ძლიერად, დამაჯერებლად და რეალისტურად არის ისინი შეთავაზებული და დარიგებული, თუ ბოროტის მიერ ცდუნების სახით მიწოდებული. ბოროტება აძლიერებს ცხოვრების კატასტროფას, ცხოვრების განუყოფელი ტრაგედიის გამო, დრამატულად ზრდის უკვე აქ არსებულის ხელსაყრელობას. ყველაზე ერთფეროვან მსხვერპლს შეუძლია მეტ-ნაკლები წარმატებით შეაჩეროს ტრაგედია, თუმცა ბოროტების დამარცხება საჭიროებს სპეციალური ტიპის მსხვერპშეწირვას. არის სპეციალური მსხვერპლშეწირვის აღწერა, რომელიც მთლიანად მოიცავს ქრისტიანობის (და მეტს ვიდრე ქრისტიანობის) საუკუნეების წარმოდგენას. რატომ არ ჰქონდა მის არსებობას სასურველი ეფექტი? რატომ ვართ კვლავ დაურწმუნებლები იმაში, რომ არ არსებობს იმაზე უკეთესი გეგმა, ვიდრე მაღლა თავის აწევა, კარგისაკენ ლტოლვა და ყველაფრის ამ ამბიციისათვის შეწირვაა? უბრალოდ გაგებაში ჩავიჭერით, თუ დავეცით ნებაყოფლობით ან რაიმე სხვაგვარად, შეუცნობელ გზაზე?

ქრისტიანობა და მისი პრობლემები

კარლ იუნგს ჰქონდა თეორია, რომ ევროპულმა ცნობიერებამ მოტივაცია ჰპოვა მეცნიერების კოგნიტური ტექნოლოგიების განვითარებაში _ მატერიალური სამყაროს გამოკვლევაში _ არაპირდაპირი დასკვნის გამოტანის შემდეგ, რომ ქრისტიანობა, თავისი ლაზერის მგსავსი ხაზგასმით სულიერ ხსნაზე, უძლური აღმოჩნდა მოეხდინა ამჟამად არსებული ტანჯვის პრობლემის გადაჭრა. ამის გაცნობიერება აუტანლად მწვავე აღმოჩნდა რენესანსამდე სამი თუ ოთხი საუკუნით ადრე. შედეგად, უცხო, საფუძვლიანმა, კომპენსატორულმა ფანტაზიამ იჩინა თავი, ღრმად, დასავლურ კოლექტიურ ფსიქიკაში, რომელმაც თავიდან უცნაურ, ალქიმიურ ფიქრებში ჰქოვა მანიფესტაცია და მხოლოდ რამდენიმე საუკუნის შემდეგ ჩამოყალიბდა, როგორც სრულად შედგენილი მეცნიერების ფორმა. ალქიმიკოსები იქვნენ ისინი, ვინც სერიოზულად პირველად სცადეს მატერიის გარდაქმნის გამოცდა, იმედოვნებდნენ რა, რომ ჯანმრთელობის, კეთილდღეობისა და დღეგრძელობის საიდუმლოებებს აღმოაჩენდნენ. ეს უდიდესი მეოცნებენი (ნიუტონი ყველაზე მოწინავე მათ შორის) შინაგანი ალღოთი გრძნობდნენ და შემდგომ წარმოიდგენდნენ, რომ მატერიალური სამყარო, ეკლესიის მიერ დაწყევლილი, მოიცავდა საიდუმლოებებს, რომელთა გამომჟღავნებასაც შეეძლო ადამიანთა გათავისულება თავისი მიწიერი ტკივილისა და შეზღუდვებისაგან. ამ ხედვამ, ეჭვით მართულმა, წარმოქმნა შესანიშნავი კოლექტიური და ინდივიდუალური მოტივაციური ძალა მეცნიერების განვითარებისათვის, თავისი უკიდურესი მოთხოვნით ინდივიდუალურ მოაზროვნეებზე, კონცენტრაციისათვის და სიამოვნების უგულვებელსაყოფად.

ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ქრისტიანობა, თუნდაც მისი არასრულად გაცნობიერებული ფორმით, წარუმატებელი იყო. სრულიად საპირისპირო: ქრისტიანობამ მიაღწია თითქმის წარმოუდგენელს. ქრისტიანული მოძღვრება ხვეწდა ინდივიდუალურ სულს, მონას, ოსტატს, მდაბიოს, არისტოკრატს თანაბრად, ერთნაირი მეტაფიზიკური დამოკიდებულებით, თანასწორად თვლიდა მათ ღმერთამდე და კანონამდე. ქრისტიანობა დაჟინებით ამტკიცებდა, რომ მეფეც კი მხოლოდ ერთ-ერთი მრავალთაგანი იყო. ის, რაც ასეთი საწინააღმდეგო იყო აშკარა ფაქტების მიმართ, რომელიც მათ ყველას თანაბრად თვლიდა, იდეა, რომ ეს სამყაროსეული ძალა და გამორჩეულობა იყო მანიშნებელი, რომ ღმერთის კონკრეტული კეთილგანწყობა რადიკალურად უნდა შემცირებულიყო. ეს ნაწილობრივ შესრულებული იყო უცნაური ქრისტიანული დაჟინებულობით, რომ ხსნის მოპოვება არ შეიძლება ძალისხმევით ან ღირსების _ მუშაობით. მთელი თავისი შეზღუდვით, ამგვარი დოქტრინის განვითარება საშუალებას არ აძლევდა მეფეს, არისტოკრატსა და მდიდარ ვაჭარს მორალურად მდაბიოზე მაღლა დაეყენებინა თავი. შედეგად, მიუხედავად წინააღმდეგობისა, თითოეული სულის დაფარული ტრანსცენდენტური ღირსების მეტაფიზიკური კონცეფცია დამკვიდრდა, როგორც ფუნდამენტური წინაპირობა დასავლური კანონისა და სოციუმისა. ეს არ იყო სიმართლე მხოლოდ წარსულ სამყაროში, მსოფლიოს უმეტეს კუთხეში დღემდე ასეა. ეს ფაქტობრივად სასწაულია (და ეს ფაქტი სულ უნდა ვიქონიოთ მხედველობაში), რომ ჩვენი წინაპრების მონობაზე დაფუძნებულმა საზოგადოებამ მოახდინა ტრანსფორმაცია, ეთიკურ/რელიგიური აღმოჩენების წნეხის ქვეშ, როგორიცაა სახვა ადამიანის საკუთრებაში ფლობისა და მასზე სრული დომინირების არასწორ შეხედულებად მიღება. ქრისტიანობამ ფართოდ განავრცო საკვირველი განცხადება, რომ უმდაბლეს ადამიანსაც აქვს უფლებები, ნამდვილი უფლებები და რომ უზენაეს მბრძანებლებს ფუნდამენტალურ დონეზე ეკისრათ მორალური ვალდებულება, გაეცნობიერებინათ და ეღიარებინათ ეს უფლებები. ქრისტიანობამ ცხადად შემოიტანა გონებისათვის უფრო გაუგებარი იდეა, რომ ადამიანის ფლობა მონის მფლობელს (რაც ადრე აღფრთოვნების გამომწვევ კეთილშობილებად ითვლებოდა) იმაზე დაბლა აყენებს, ვიდრე თავად მონაა. ჩვენ დავმარცხდით იმის გაგებაში, თუ რაოდენ რთულია ამ იდეაზე მოჭიდება. გვავიწყდება, რომ ამის საწინააღმდეგო იყო თავისთავად ცხადი ადამიანთა მთელი ისტორიის განმავლობაში. ჩვენ ვფიქრობთ, რომ დამონებისა და დომინირების სურვილი საჭიროებს ახსნას. ჩვენ ეს ყველაფერი ჯერ კიდევ არასწორად გვესმის.

არ შეიძლება იმის მტკიცება, რომ ქრისტიანობას პრობლემები არ ჰქონდა. მაგრამ უფრო სწორი იქნებოდა იმის აღნიშვნა, რომ ეს ისეთი სახის პრობლემები იყო, რომლებიც მხოლოდ მას შემდეგ გამოჩნდენ, რაც უფრო სერიოზული პრობლემები გადაიჭრა. ქრისტიანობის მიერ შექმნილი საზოგადოება ნაკლებად ბარბაროსული იყო, ვიდრე მათით ჩანაცვლებული წარმართები, თუნდაც რომაელები. სულ მცირე, ქრისტიანულმა საზოგადოებამ გააცნობიერა, რომ დამშეული ლომების მონებით გამოკვება, მოსახლეობის გასართობად, არასწორი იყო, თუმცა ამას გარდა ბევრი ბარბაროსული ჩვეულება ისევ უცვლელი დარჩა. ის წინააღმდეგი იყო ჩვილთა მკვლელობის, პროსტიტუციის და იმ პრინციპების, რომლებიც შესაძლოა მაშინ სწორად ითვლებოდა. ის ამტკიცებდა, რომ ქალები ისეთივე ღირებულნი იყვნენ, როგორიც კაცები (ამის მიუხედავად, ჩვენ ჯერ კიდევ ვარკვევთ, თუ როგორ გამოვხატოთ ეს შეუპოვრობა პოლიტიკური თვალსაზრისით). ის დაჟინებით მოითხოვდა, რომ საზოგადოებრივი მტრებიც კი ადამიანებად უნდა ყოფილიყვნენ მიჩნეულნი. საბოლოოდ, მან განაცალკევა ეკლესია სახელმწიფოსაგან, ასე რომ, ზედმეტად ადამიანური ბუნების იმპერატორებს აღარ შეეძლოთ პრეტენზია განეცხადებინათ პატივისცემაზე ღმერთების გამო. ეს ყოველივე შეუძლებელი ჩანს, თუმცა ეს მოხდა.

როგორც კი ქრისტიანული რევოლუცია პროგრესირდა, ის შეუძლებელი პრობლემები, რომლებიც მან გადაჭრა მხედვეობის არიდან გაქრა. ეს ემართება მოგვარებულ პრობლემებს. პრობლემათა გადაჭრის რეალიზების შემდეგ, ის ფაქტიც კი გაქრა, რომ ასეთი პრობლემები ოდესმე არსებობდა. ამის და მხოლოდ ამის შემდეგ, იმ პრობლემებმა, რომლებიც უცვლელად დარჩა და რომლებიც არ დაექვემდებარა ქრისტიანული დოქტრინის მიერ სწრაფად მოგვარებას, დაიკავეს დასავლური ცნობიერების ცენტრალური ნაწილი და მოხდა მათი სტიმულირება, მაგალითად, მეცნიერების განვითარება, რომელიც მიილტვოდა სხეულებრივი, მატერიალური პრობლემის გადაჭრისაკენ, რომელიც ჯერ კიდევ ზედმეტად მტკივნეული იყო, ჩვენამდე წარმატებით მოღწეული გაქრისტიანებული საზოგადოებისათვის. იმ ფაქტმა, რომ ავტომობილები გარემოს აბინძურებენ, საკმარისი მნიშვნელობა შეიძინა, რათა საზოგადოების ყურადღება მიეპყრო, მაშინ, როცა ბევრად უარესი პრობლემები, რომლებიც შიგაწვის ძრავებმა გადაჭრა, თვალსაწიერიდან გაუჩინარდა. გაჭირვებით შეწუხებული ადამიანები არ დარდობენ ნახშირბადის დიოქსიდზე. არ არის მართალი, რომ CO2-ის დონე არარელევანტურია. ის მაშინაა არარელევანტური, როდესაც უკიდურესად მძიმედ შრომობ, შიმშილობ, მხოლოდ ლუკმა-პურისათვის ირჯები ქვიან, უმოსავლო, ეკალ-ბარდიან მიწაზე. მისი დონე იქამდე იყო შეუსაბამო, სანამ ტრაქტორს გამოიგონებდნენ და ასობით მილიონი ადამიანი შეწყვეტდა შიმშილს. ყოველ შემთხვევაში, იმ დროისათვის ნიცშეც ჩაება ვითარებაში, მეცხრამეტე საუკუნის დასასრულს, პრობლემები, რომლებიც ქრისტიანობამ გადაუჭრელი დატოვა, უმნიშვნელოვანესი გახდა.

ნიცშე თავის თავს არასერიოზული გაზვიადებით აღწერდა, როგორც ჩაქუჩით მოფილოსოფოსეს. მისი გამანადგურებელი კრიტიკა, მიმართული ქრისტიანობისაკენ, რომელიც უკვე დასუსტებული იყო თავის მიერვე შექმნილი ზუსტი მეცნიერებით, შეიცავდა თავდაცვის ორ ძირითად ხაზს. თავიდან, ის ამტკიცებდა, რომ ცხადი იყო ჭეშმარიტება, გადმოცემული თავად ქრისტიანობის უმაღლესი აზრის მიერ, რომელიც უკიდურესი განხილვის საკითხი გახდა და შემდეგ ძირი გამოუთხარა რწმენის ძირითად წინასწარგანსაზღვრულობებს. ეს ნაწილობრივ იმიტომ მოხდა, რომ მორალურ, თუ ნარატიულ სიმართლესა და ობიექტურ სიმართლეს შორის არსებული განსხვავება ჯერ კიდევ არ იყო სრულად გაგებული (და წინააღმდეგობა იქ იყო ნავარაუდევი, სადაც მისი არსებობის საჭიროება არ არსებობდა), თუმცა ეს არ იყო დანიშნულების საბოლოო ადგილი. მაშინაც კი, როდესაც თანამედროვე ათეისტები უპირისპირდებოდნენ ქრისტიანობას, აკნინებდნენ ფუნდამენტალისტებს მაგალითად, მათი დაჟნებული მტკიცების გამო, რომ სამყაროს შექმნის თავი დაბადებაში არის ობიექტური სიმართლე და რომ ისინი იყენებდნენ თავიანთ სიმართლის შეგრძნებას, რომელიც ქრისტიანული კულტურის რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში კარგად განვითარდა, რათა ჩაბმულიყვნენ ამგვარ არგუმენტაციებში. კარლ იუნგმა გააგრძელა ნიცშეს არგუმენტების განვითარება ათწლეულების შემდეგ, ყურადღებას ამახვილებდა იმაზე, რომ ევროპამ თითქოს ქრისტიანული სიზმრისაგან გაიღვიძა განმანათლებლობის ხანაში, შენიშნა რა, რომ ყველაფერი რაც აქამდე უეჭველად მიიჩნეოდა შესაძლებელი იყო ეჭვქვეშ დაყენებულიყო. „ღმერთი მოკვდა“, თქვა ნიცშემ. „ღმერთი კვლავ მკვდარი რჩება. და ის ჩვენ მოვკალით. როგორ უნდა ვინუგეშოთ თავი ჩვენ, ყველა მკვლელზე მკვლელებმა? ის, ვინც ყველაზე წმინდა და ძლიერი იყო, ის ვინც სამყაროს ფლობდა, სასიკვდილოდ იცლება სისხლისგან ჩვენი დანებით. ვინ ჩამოგვრეცხავს ამ სისხლს?“

ნიცშეს თანახმად, დასავლური რწმენის ცენტრალური დოგმები აღარ იყო სარწმუნო, რისი გათვალისწინებითაც დასავლეთის ახლანდელი გონება დაფიქრდა სიმართლეზე. მაგრამ ყველაზე გამანადგურებელი მისი მეორე თავდასხმა იყო _ ქრისტიანობის ნამდვილი მორალური ტვირთის მოშორებაზე, ეკლესიის განვითარების ხანაში. ჩაქუჩის მქნეველ ფილოსოფოსს იერიში მიჰქონდა ადრიანად დაფუძნებულ და შემდგომში ძალიან დიდი გავლენის მქონე, ქრისტიანული აზროვნების ხაზზე: რომ ქრისტიანობა ნიშნავდა იმ აზრზე დათანხმებას, რომ ქრისტეს მიერ გაღებულმა მსხვერპლმა და მხოლოდ ამ მსხვერპლმა იხსნა კაცობრიობა. ეს სრულიად არ ნიშნავდა იმას, რომ ქრისტიანი, რომელსაც სჯეროდა, რომ ქრისტე ჯვარზე გარდაიცვალა კაცობრიობის გადასარჩენად, გათავისუფლებული იყო ყოველგვარი მორალური ვალდებულებისაგან. თუმცა ეს ნამდვილად გულისხმობდა იმას, რომ უმთავრესი პასუხისმგებლობა ცოდვების გამოსყიდვაზე მხსნელმა აიღო საკუთარ თავზე და არაფერი ძალიან მნიშვნელოვანი არ დარჩა გასაკეთებელი ცოდვით დაცემული ინდივიდების მიერ.

ნიცშეს სჯეროდა, რომ პავლემ და სხვა მოგვიანებით მცხოვრებმა პროტესტანტებმა, რომლებიც ლუთერს მისდევდნენ, გააქრეს მორალური პასუხისმგებლობა ქრისტეს მიმდევრებში. მათ შეასუსტეს ქრისტეს მიბაძვის იდეა. ეს მიმსგავსება იყო მორწმუნის წმინდა ღვთისმსახურება, რომ არ გაჰყოლოდა განცხადებებს (ან უბრალოდ ესაუბრათ მათზე) აბსტრაქტული რწმენის შესახებ, არამედ პირიქით, აქტუალურად მოეხდინა მხსნელის სრული მანიფესტირება თავისი ცხოვრების კონკრეტული, სპეციფიკური მდგომარეობებით _ რათა მოეხდინა რეალიზება ან არქეტიპის განსხეულება, როგორც ეს იუნგმა გააკეთა; რათა მოეხდინა მარადიული მოდელის ხორცშესხმა. ნიცშე წერს, „ქრისტიანებს არასდროს განუხორციელებიათ ქმედებები, რომლებსაც მათ ქრისტე უწესებდა და თავხედი ყბედობა „რწმენით გამართლებაზე“ და მის უზენაეს და ერთადერთ მნიშვნელობაზე, წარმოადგენს მხოლოდ ეკლესიის გამბედაობისა და იმ ქმედებების საკუთარ თავზე აღების ნაკლებობას, რასაც იესო მოითხოვდა.“ ნიცშე ნამდვილად უანალოგო კრიტიკოსი იყო.

დოგმატურ რწმენას ქრისტიანობის ცენტრალურ აქსიომაში (რომ ქრისტეს ჯვარცმამ გამოისყიდა მსოფლიო; რომ ხსნა განკუთვნილი იყო საიქიოსათვის; რომ ხსნის მოპოვება შრომით არ შეიძლება) ჰქონდა სამი საერთო გამაძლიერებელი შედეგი: პირველი _მიწიერი ცხოვრების მნიშვნელობის შემცირება, თითქოს მხოლოდ იმქვეყნიურ ცხოვრებას აქვს აზრი. ეს ასევე ნიშნავდა, რომ მისაღები გახდა თვალ-ყურის დევნება და პასუხისმგებლობის თავიდან აცილება იმ ტანჯვისათვის, რომელიც ახლა და აქ არსებობდა. მეორე _ სტატუს ქვოს პასიური მიმღებლობა, რადგან ხსნა ვერანაირი ძალისხმევის საშუალებით ვერ მიიღწევა ამ ცხოვრებაში (შედეგი, რომელსაც მარქსიც დასცინოდა თავისი განაცხადით, რომ რელიგია იყო მასების ოპიატი); და ბოლოს, მესამე _ მორწმუნის უფლება, უარყოს ნებისმიერი მორალური ტვირთი, (რაც ქრისტეს მიერ ხსნის რწმენის მიღმაა) რადგან ღვთის შვილმა უკვე ყოველგვარი მნიშვნელოვანი სამუშაო შეასრულა. ამდაგვარი მიზეზით, დოსტოევსკი, რომელმაც უდიდესი გვალენა იქონია ნიცშეზე, აგრეთვე აკრიტიკებდა ინსტიტუციონალურ ქრისტიანობას (თუმცაღა მან ის საკამათოდ, უფრო ორაზროვნად, თუმცა აგრეთვე დახვეწილი ფორმით წარმართა). თავის შედევრში, ძმები კარამაზოვები, დოსტოევსკი თავის სუპერ-გმირ ათეისტ ივანს ათხრობინებს პატარა ამბავს, „დიდებული ინკვიზიტორი“. მოკლედ მიმოვიხილოთ.

ივანი ესაუბრება თავის ძმას, ალიოშას _ რომლის მონასტრული მორჩილებისადმი მისწრაფებაც სძულს _ ქრისტეს მეორედ მოსვლის შესახებ, ესპანური ინკვიზიციის დროს. მხსნელის დაბრუნება საკმაოდ დიდ არეულობას ქმნის, როგორც ეს მოსალოდნელი იყო. ის კურნავს დაავადებულებს. ის მკვდრეთით აღადგენს მიცვალებულებს. მისი ქმედებები მალე იქცევს თავად დიდი ინკვიზიტორის ყურადღებას, ვინც დაუყოვნებლივ აპატიმრებს ქრისტეს და აგდებს მას ციხის საკანში. მოგვიანებით, ინკვიზიტორი ინახულებს მას და ეუბნება ქრისტეს, რომ ის მეტად აღარაა საჭირო. მისი დაბრუნება უბრალოდ ძალიან დიდ საფრთხეს წარმოადგენს ეკლესიისათვის. ინკვიზიტორი ეუბნება ქრისტეს, რომ ტვირთი, რომელიც მან კაცობრიობას დააკისრა _ რწმენასა და სიმართლეში ცხოვრების ტვირთი _ უბრალოდ, ძალიან დიდი იყო იმისათვის, რომ კაცობრიობას ეტარებინა. ის ამტკიცებს, რომ ეკლესიამ, თავისი გულმოწყალებით, შეასუსტა ეს მესიჯი, ჩამოხსნა რა მის მიმდევრებს მხრებიდან უნაკლო ცხოვრების მოთხოვნა და სანაცვლოდ შესთავაზა მათ უბრალო და ლმობიერი გადარჩენა რწმენისა და საიქიო ცხოვრების. ამის გაკეთებას საუკუნეები დასჭირდა, ამბობს ინკვიზიტორი, და უკანასკნელი რამ, რაც ეკლესიას სჭირდება მთელი ამ ძალისხმევის შემდეგ, იმ კაცის დაბრუნებაა, ვინც ამ ადამიანებს უპირველეს ყოვლისა ყველაზე მძიმე ტვირთის ზიდვას სთხოვდა. ქრისტე ჩუმად ისმენს. შემდეგ, როდესაც ინკვიზიტორი წასვლას დააპირებს, ქრისტე გულში იკრავს მას და ბაგეებზე ეამბორება. ინკვიზიტორი შოკისაგან თეთრდება. შემდეგ გადის გარეთ და საკნის კარს ღიას ტოვებს.

ამ ამბის ღრმა აზრი და სულის სიდიადე, რომელიც მას წარმოქმნის, ძნელად თუ გაზვიადდება. დოსტოევსკი, ყველა დროის ერთ-ერთი უდიდესი ლიტერატურული გენიოსი, ყველა თავის დიდებულ ნაწარმოებში უპირისპირდებოდა ყველაზე სერიოზულ ეგზისტენციალურ პრობლემებს და ის ამას მამაცურად, თავშეუკავებლად და შედეგის გაუთვალისწინებლად აკეთებდა. აშკარად ქრისტიანი, ის მაინც უდრეკად ამბობდა უარს თავისი რაციონალისტური და ათეისტური ოპონენტებისაგან საფრთხობელას შექმნაზე. პირიქით, მაგალითად, ძმებ კარამაზოვებში, დოსტოევსკის ათეისტ ივანს უბადლო სიცხადითა და გატაცებით მოჰყავს არგუმენტები ქრისტიანობის ვარაუდების წინააღმდეგ. ალიოშა, ტემპერამენტითა და სიმტკიცით ეკლესიის მომხრე, მისი ძმის ვერც ერთ არგუმენტს ვერ აბათილებს (თუმცა, მისი რწმენა ურყევი რჩება). დოსტოევსკიმ იცოდა და აღიარებდა, რომ ქრისტიანობა დამარცხდა რაციონალური უნარით _ ინტელექტით, თუმცა (და ეს უმთავრესად მნისვნელოვანია) ის არ ემალებოდა ამ ფაქტს. ის არ ცდილობდა სიცრუით, უარყოფითა და ან თუნდაც სატირით შეესუსტებინა ის მხარე, რომელიც იმას უპირისპირდებოდა, რისიც მას თავად სწამდა და რასაც ყველაზე სწორად და ღირებულად თვლიდა. ამის ნაცვლად ის სიტყვებზე მაღლა ქმედებას აყენებდა და პრობლემას წარმატებულად აგვარებდა. ნოველის დასასრულს, დოსტოევსკი წარმოაჩენს ალიოშაში განსხეულებულ უდიდეს მორალს _ მორჩილის მიერ გაბედულ მიბაძვას ქრისტესადმი _ გამარჯვებულს ივანის შთამბეჭდავ, მაგრამ უკიდურესად ნიჰილისტურ და კრიტიკულ ინტელექტზე.

ქრისტიანული ეკლესია, აღწერილი დიდი ინკვიზიტორის მიერ, იგივე ეკლესიაა, რომელსაც ნიცშე აკრიტიკებს. ბავშვური, ფარისეველი, პატრიარქალური, ქვეყნის მსახური, ეს ეკლესიაა ყველაფერი გარყვნილი, გაპროტესტებული ქრისტიანობის თანამედროვე კრიტიკით. ნიცშე, მთელი თავისი ბრწყინვალებით, თავს გაბრაზების უფლებას აძლევს, მაგრამ ალბათ საკმარისად არ ანელებს მას განსჯით. ამ თვალსაზრისით დოსტოევსკი ნამდვილად აღემატება ნიცშეს, ჩემი აზრით _ დოსტოევსკის დიდებული ლიტერატურა აღემატება ნიცშეს მხოლოდ ფილოსოფიას. რუსი მწერლის ინკვიზიტორი, ნებისმიერი გაგებით რეალურია. ის არის ოპორტუნისტული, ცინიკური, მანიპულაციური და ულმობელი დამკითხავი, რომელსაც სურს შეავიწროვოს ერეტიკოსები, თუნდაც მათი წამება და მოკვლა მოუწიოს. ის იმ დოგმის მომწოდებელია, რომელიც თავადაც იცის, რომ ტყუილია. მაგრამ დოსტოევსკის ქრისტე, არქეტიპული, იდიალური ადამიანი, ამისდა მიუხედავად ჰკოცნის მას. თანაბარმნიშვნელოვნად, კოცნის შედეგად დიდი ინკვიზიტორი კარს ოდნავ გაღებულს ტოვებს, რომ ქრისტემ შეძლოს მისი სიკვდილით დასჯის მიმდინარე პროცესისაგან თავი გადაირჩინოს. დოსტოევსკიმ ნახა, რომ ქრისტიანული დოქტრინის უდიდესი უზნეობა ჯერ კიდევ ხდიდა შესაძლებელს, სივრცე მიეცა მისი შემოქმედის სულისათვის. ეს არის მადლიერება ბრძენი და ღრმააზროვანი სულის დასავლური სიბრძნისათვის, მიუხედავად მისი ნაკლოვანებებისა.

არ შეიძლება ითქვას, რომ თითქოს ნიცშეს არ სურდა რწმენისათვის, და განსაკუთრებით კათოლიციზმისათვის მისი საკადრისი მიეგო. ნიცშეს სჯეროდა, რომ „არათავისუფლების“ გრძელი ტრადიცია, რომელიც დოგმატურ ქრისტიანობას ახასიათებდა _ მისი დაჟინებული მოთხოვნა, რომ ყველაფერი უნდა ახსნილიყო ერთადერთი, მკაფიო მეტაფიზიკური თეორიით _ საჭირო წინაპირობა დისციპლინირებული, მაგრამ თავისუფალი თანამედროვე გონების გამოსამჟღავნებლად. როგორც მან მკაფიოთ განაცხადა ნაწარმოებში კეთილსა და ბოროტს მიღმა:

სულის ხანგრძლივი მონობა... შეუპოვარი სულიერი სურვილი, რომ ყველაფერი, რაც მოხდა ქრისტიანული სქემის მიხედვით ახსნას და ყოველ ჯერზე ხელახლა აღმოაჩინოს და გაამართლოს ქრისტიანული ღმერთი თითოეულ შემთხვევაში: მთელი ეს ძალადობა, დესპოტიზმი, სიმკაცრე, საშინელება და არამიზეზობრიობა წარმოჩინდა, როგორც დისციპლინირებული მნიშვნელობები, რომელთა მეშვეობითაც ევროპულმა სულმა მიაღწია თავის სიძლიერეს, თავის ულმობელ ცნობისმოყვარეობას და დახვეწილ სიმარდეს; აღიარებდა, რომ ასე ძნელად გამოუსწორებელი სიძლიერე და სული უნდა ჩახშობილიყო, გაგუდულიყო და გაძარცვულიყო ამ პროცესში.

როგორც ნიცშესთვის, ისე დოსტოევსკისათვის, თავისუფლება, თუნდაც ქმედების შესაძლებლობა, საჭიროებს შევიწროვებას. ამ მიზეზით, ორივე მათგანმა გააცნობიერა ეკლესიური დოგმის სასიცოცხლო მნიშვნელობა. ინდივიდი უნდა იყოს შევიწროვებული, ყალიბში მოყვანილი, ძალიან ახლოს მყოფი განადგურებამდე, შემზღუდველი, თანმიმდევრული დისციპლინური სტრუქტურის მიერ, იქამდე, ვიდრე ადამიანი თავისუფლად და კომპეტენტურად არ მოიქცევა. დოსტოევსკიმ, თავისი დიდებული სურიელი კეთილშობილებით, ეკლესიას, რამდენადაც უზნეო შეიძლებოდა ის ყოფილიყო, უბოძა ლმობიერების გარკვეული ელემენტი, გარკვეული პრაგმატიზმი. ის აღიარებდა, რომ ქრისტეს სული, სამყაროს წარმომქმნელი ლოგოსი, ისტორიულად ფლობდა განსასვენებელ ადგილს და დოგმატურ სტრუქტურაშიც კი შეეძლო ეპოვა ის, თუნდაც უზენაესი სამფლობელო.

თუ მამა თავის შვილს სათანადოდ ზრდის, ის თვალნათლივ უშლის ხელს მის თავისუფლებას, განსაკუთრებით აქ და ახლა. ის ზღუდავს თავისი შვილის ცხოვრების ნებაყოფლობით გამოხატულებას, აიძულებს რა მას, დაიკავოს ადგილი, როგორც მსოფლიოს სოციალიზებულმა წევრმა. ასეთი მამა მოითხოვს, რომ მთელი ამ ბავშვური პოტენციალის დაყვანა მოხდეს ერთადერთ ვიწრო გზამდე. საკუთარი შვილისათვის ამგვარი შეზღუდვების დაწესებით, ის შეიძლება მიჩნეულ იქნას დესტრუქციულ ძალად, ანაცვლებს რა ბავშვობის სასწაულებრივ მრავლობითობას, ერთადერთი, ვიწრო რეალობით, მაგრამ თუ მამა ამგვარად არ მოიქცევა, ის საშუალებას მისცემს შვილს დარჩეს პიტერ პენად, მარადიულ ბიჭად, დაკარგული ბიჭების მეფედ, არ არსებული ქვეყნის, ნევერლენდის მმართველად. ეს არ არის მორალურად მისაღები ალტერნატივა.

ეკლესიის დოგმას ძირი გამოუთხარა თავად ეკლესიის მიერვე წარმოქმნილმა ჭეშმარიტების სულმა. ამ ძირის გამოთხრამ კულმინაციას მიაღწია ღმერთის სიკვდილში, მაგრამ ეკლესიის დოგმატური სტრუქტურა საჭირო დისციპლინარული სტრუქტურა იყო. თავისუფლების არქონის გრძელი პერიოდი _ ერთადერთი ინტერპრეტირებული სტრუქტურისადმი ერთგულება _ საჭიროა თავისუფალი გონების გასავითარებლად. ეს თავისუფლების არქონა ქრისტიანულმა დოგმამ წარმოქმნა. თუმცა დოგმა გარდაიცვალა, სულ მცირე თანამედროვე დასავლური გონებისათვის. ის ღმერთთან ერთად დაიღუპა. თუმცა, რაც მისი გვამისგან გამოვიდა _ და ეს არის უმთავრესი მნიშვნელობის მქონე საკითხი _ არის რაღაც, კიდევ უფრო მეტად მკვდარი, რაღაც, რაც არასდროს ყოფილა ცოცხალი, თუნდაც წარსულში: ნიჰილიზმი, ისეთივე საშიში, როგორც მგრძნობელობა ახალი, ტოტალური, უტოპიური იდეების მიმართ. ღმერთის სიკვდილის შედეგი იყო, რომ კომუნიზმისა და ფაშიზმის უდიდესი კოლექტიური საშინელება გამოვლინდა (ორივემ, დოსტოევსკიმაც და ნიცშემაც ივარაუდა, რომ ასე იქნებოდა). ნიცშემ, თავის მხრივ ივარაუდა, რომ ინდივიდუალური არსებები, ღმერთის სიკვდილის შემდეგ, საკუთარ ღირებულებებს გამოიგონებდნენ. თუმცა ეს არის მისი ფიქრის ნაწილი, რომელიც ფსიქოლოგიურად უსუსტესი ჩანს: ჩვენ ვერ გამოვიგონებთ საკუთარ ღირებულებებს, რადგან იმას, რისიც გვჯერა უბრალოდ ვერ დავაკისრებთ ჩვენს სულებს. ეს იყო კარლ იუნგის უდიდესი აღმოჩენა _ რაშიც არც თუ ისე მცირე წვლილი შეიტანა მის მიერ ნიცშესთან დაკავშირებული პრობლემების ინტენსიურმა შესწავლამ.

ჩვენ ვჯანყდებით როგორც საკუთარი, ისე სხვების ტოტალიტარიზმის წინააღმდეგ. მე ვერ ვუბრძანებ საკუთარ თავს ქმედებას და ასევე ვერ უბრძანებთ თქვენ. „შევწყვეტ მოვლენების გადადებას“, ვამბობ მე, თუმცა ასე არ ვიქცევი. „ვიკვებები სწორად“, ვამბობ, თუმცა არ ვაკეთებ. „შევწყვეტ უწესოდ სმას“, ვამბობ, მაგრამ არ ვასრულებ. უბრალოდ არ შემიძლია გადავაკეთო საკუთარი თავი ჩემი ინტელექტის მიერ შექმნილ ხატად (განსაკუთრებით მაშინ, თუ ეს ინტელექტი იდეოლოგიითაა შეპყრობილი). მე მაქვს ზნე, ისევე, როგორც თქვენ და ისევე, როგორც ყველას. უნდა აღმოვაჩინოთ ეს ზნე და გავუმკლავდეთ მას მანამ, სანამ მშვიდობას დავამყარებთ საკუთარ თავებთან. რა არის ის, რაც ყველაზე ნამდვილად ვართ? რა არის ის, რაც შეგვიძლია მართლა გავხდეთ, ვიცით რა ის, თუ ვინ ვართ სინამდვილეში? მანამ, სანამ ასეთ ჭეშმარიტ კითხვებს ვუპასუხებთ, მოვლენათა უკიდურეს ფსკერამდე უნდა ჩავაღწიოთ.

ეჭვი, წარსულის ნიჰილიზმი

ნიცშემდე სამასი წლით ადრე, დიდებულმა ფრანგმა ფილოსოფოსმა, რენე დეკარტმა ჩამოაყალიბა ინტელექტუალური მისია, სერიოზულად მიეღო მხედველობაში თავისი ეჭვი, ნაწილებად დაეშალა მოვლენები, რათა მათ არსს ჩასწვდომოდა _ რომ ენახა თუ შეეძლო დაეარსებინა, ან აღმოეჩინა, ერთი მტკიცება, რომელიც მისი სკეპტიციზმისადმი შეუვალი იქნებოდა. ის ეძებდა საძირკვლის ქვას, რომელზეც სათანადო ცოცხალ არსებას დაფუძნება შეეძლო. თავისი აზრით, დეკარტმა აღმოაჩინა ის „მე“-ში, ვინც ფიქრობს _“მე“ ვინც აცნობიერებდა _ როგორც მან ეს თავის ცნობილ გამონათქვამში გადმოსცა, cogito ergo sum ((მე) ვფიქრობ, მაშასადამე (მე) ვარ). თუმცა, ამ „მე“-ს კონცეფცია დიდი ხნით ადრე შეიქმნა. ათასობით წლის წინ, გაცნობიერებული „მე“ იყო ჰოროსის, ეგვიპტური ძე-და-მზე-ღმერთის ყოვლისმხედველი თვალი, რომელმაც განიახლა მდგომარეობა თვალყურის დევნებით, შემდგომ კი დაპირისპირებით თავის გარდაუვალ განადგურებასთან. მანამდე იყო მესოპოტამიელთა მარდუქი, შემქმნელი ღვთაება, რომლის თვალებიც გარს ეკრა მის თავს და რომელიც ფლობდა სიტყვით სამყაროს შექმნის მაგიურ ძალას. ქრისტიანული ეპოქის განმავლობაში „მე“ ტრანსფორმირდა ლოგოსად, სიტყვად, რომელიც წესრიგს გარდაქმნის ყოფიერებად დროის საწყის პერიოდში. შეიძლება ითქვას, რომ დეკარტმა უბრალოდ ლოგოსი საერო, მეტად თვალნათლივი გახადა გამონათქვამით „რომელიც აცნობიერებს და ფიქრობს.“ ეს არის თანამედროვე „მე“/„თვით“ (self), მარტივად რომ ვთქვათ, მაგრამ ზუსტად რა არის ეს „თვით“?

ჩვენ შეგვიძლია გარკვეულ ნიშნულამდე გავიგოთ მისი საშინელება, თუ ეს გვსურს, მაგრამ მისი სიკარგე კვლავ უფრო რთული განსასაზღვრი რჩება. „თვით“ არის ბოროტების დიდებული მსახიობი, რომელიც დაახლოებით ნაცისტურ ან სტალინისტურ სცენაზე აბიჯებს, ვინც იწვევს აუშვიცს, დახაუსა და მრავლობით საბჭოთა გულაგს. და ეს ყველაფერი შემაძრწოლებელი სერიოზულობით უნდა იყოს მოფიქრებული. მაგრამ რა არის მისი საპირისპირო? რა არის ის სიკეთე, რომელიც ბოროტების საჭირო ანალოგს წარმოადგენს? აქ უნდა განვაცხადოთ რწმენითა და სიცხადით, რომ თუნდაც რაციონალური ინტელექტი _ უნარი, რომელიც ასეთი საყვარელია მათთვის, ვისაც ტრადიციული სიბრძნე სძულს _ არის, სულ მცირე, მჭიდროდ და საჭიროდ ახლოს ღმერთის არქეტიპულ გარდაცვალებასა და სამარადისო აღდგომასთან, ადამიანთა მოდგმის სამუდამო მხსნელთან, თავად ლოგოსთან. მეცნიერების ფილოსოფოსი, კარლ კოპერი, უდავოდ არამისტიკოსი, თავად ფიქრს მიიჩნევდა დარვინული პროცესის ლოგიკურ გაგრძელებად. ქმნილებამ, რომელსაც ფიქრი არ შეუძლია, მარტოოდენ სხეულებრივი ფორმა უნდა მისცეს თავის არსებობას. მას შეუძლია უბრალოდ თავისი ბუნება გამოავლინოს კონკრეტულად აქ და ახლა. თუ მას თავისი ქცევით არ შეუძლია გამოხატოს ის, რასაც მისგან ამ ქმედებით გარემო მოითხოვს, ის უბრალოდ მოკვდება. თუმცა ეს არ შეესაბამება სიმართლეს ადამიანების შემთხვევაში. ჩვენ შეგვიძლია შევქმნათ არსებობის პოტენციური ფორმის აბსტრაქტული გამოხატულებები. ჩვენ შეგვიძლია შევქმნათ იდეა წარმოდგენათა თეატრში. შეგვიძლია გამოვცადოთ ჩვენი იდეები ჩვენი სხვა იდეების წინააღმდეგ, სხვების იდეის წინააღმდეგ, ან თავად სამყაროს წინააღმდეგ. თუ დამარცხდება, შეგვიძლია შევეშვათ. პოპერის ფორმულირებით, ჩვენ შეგვიძლია ნება დავრთოთ ჩვენს იდეებს ჩვენ მაგივრად დაიხოცონ. და ყველაზე მნიშვნელოვანი ნაწილი _ ამ იდეის შემქმნელს შეუძლია წინსვლა განაგრძოს, შეუბოჭავად, შეადარებს რა მის ქმედებებს შეცდომებს. რწმენა ჩვენი ნაწილისადმი, რომელიც ამ სიკვდილების შემდგომაც გრძელდება, არის წინაპირობა თავად ფიქრისა.

ამჟამად, იდეა არ არის იგივე, რაც ფაქტი. ფაქტი არის რაღაც, რაც თავისთავად მკვდარია. მას არ აქვს არავითარი გაცნობიერებულობა, არავითარი ნებისყოფა, არავითარი მოტივაცია და არავითარი ქმედება. მილიარდობით მკვდარი ფაქტი არსებობს. ინტერნეტი მკვდარი ფაქტების სასაფლაოა. მაგრამ იდეა, რომელიც იჭერს ადამიანს, ცოცხალია. მას სურს საკუთარი თავის გამოხატვა, სამყაროში ცხოვრება. სწორედ ამ მიზეზით, სიღრმისეული ფსიქოლოგები _ მათ შორის პირველ რიგში ფროიდი და იუნგი _ ამტკიცებდნენ, რომ ადამიანის ფსიქიკა იყო საბრძოლო ველი იდეებისათვის. იდეას აქვს მისწრაფება. მას რაღაც სურს. ის პოსტულატად იღებს ღირებულების სტრუქტურას. იდეას სჯერა, რომ ის რისკენაც მიისწრაფის უკეთესია იმაზე, რაც ახლა აქვს. მას დაჰყავს სამყარო იმ მოვლენებამდე, რომლებიც ეხმარება ან ხელს უშლის რეალიზაციაში და ამცირებს ყველაფერს, რაც არარელევანტურია. იდეა გამოკვეთავს ფიგურას ფონთან შედარებით. იდეა არის ინდივიდუალობა და არა ფაქტი. როდესაც ის საკუთარ თავს პიროვნების საშუალებით გამოხატავს, აქვს ძლიერი მიდრეკილება, შექმნას ამ ადამიანისაგან საკუთარი ავატარი: რათა აიძულოს ეს პიროვნება ითამაშოს მისი როლი. ზოგჯერ, ეს ზემოქმედება (სხვაგვარად რომ ვთქვათ, მფლობელობა) იმდენად ძლიერი შეიძლება იყოს, რომ ადამიანს სიკვდილი ურჩევნია, ვიდრე ის, რომ იდეას მისცეს დაღუპვის საშუალება. საერთოდ, ეს ცუდი გადაწყვეტილებაა, იმის გათვალისწინებით, რომ ხშირად მხოლოდ იდეა საჭიროებს სიკვდილს და იდეის მატარებელ ადამიანს შეუძლია შეწყვიტოს მის ავატარად ყოფნა, შეცვალოს თავისი გზები და განაგრძოს ცხოვრება.

ჩვენი წინაპრების დრამატული წარმოდგენის გამოსაყენებლად: არსებობს ღრმად ფუნდამენტალური რწმენები, რომლებიც უნდა მოკვდნენ _ უნდა მოხდეს მათი მსხვერპლად გაღება _ როდესაც ღმერთთან ურთიერთობა დანგრეულია (როდესაც მეტისმეტი და გაუსაძლისი ტანჯვის არსებობა, მაგალითად, მიანიშნებს, რომ რაღაც უნდა შეიცვალოს). იგივე იქნება თუ ვიტყვით, რომ შეიძლება მომავლის უკეთესად გახდომა, აწმყოში სათანადო მსხვერპლის გაღებით. არასოდეს, არც ერთ ცხოველს არ აღმოუჩენია ეს და ჩვენც ასობით ათასი წელი დაგვჭირდა ამის გასაკეთებლად. უფრო მეტი დაკვირვება, გმირთა თაყვანისცემა და სწავლის ათწლეულები დასჭირდა ამ იდეის ისტორიად გარდაქმნას. შემდეგ კიდევ დამატებითი დრო დასჭირდა ამ ისტორიის შეფასებას და იმგვარად გაერთიანებას, რომ ჩვენ ახლა მარტივად გვეთქვა, „თუ დისციპლინირებული ხარ და აწმყოზე მეტ პრივილეგიას მომავალს ანიჭებ, შეგიძლია შეცვალო რეალობის სტრუქტურა შენს სასიკეთოდ.“

მაგრამ რა არის ამის გაკეთების საუკეთესო გზა?

1984 წელს, მე შევუდექი დეკარტის გზას. მაშინ არ ვიცოდი, რომ ეს იგივე გზა იყო და არ გამოვთქვამ პრეტენზიას დეკარტთან მსგავსებაზე, ვინც ნამდვილად ყველა დროის ერთ-ერთი საუკეთესო ფილოსოფოსია. თუმცა ეჭვი ნამდვილად მტანჯავდა. გავცდი ჩემი ახალგაზრდობის ზედაპირული ქრისტიანობის ფარგლებს, ამ დროისათვის შემეძლო დარვინის თეორიის საფუძვლების გაგება. ამის შემდეგ ვეღარ შევძელი განმესხვავებინა ქრისტიანობის საბაზისო ელემენტები სურვილით აღსავსე ფიქრებისაგან. ამის შემდგომ, ძალიან მალე, სოციალიზმი ძალიან მიმზიდველი გახდა ჩემთვის, როგორც იგივენაირად არამყარად დამტკიცებული ალტერნატივა. დროის დინებასთან ერთად, დიდებული ჯორჯ ორუელის დახმარებით მივხვდი, რომ ამგვარი ფიქრის უდიდესი წილი გამოწვეული იყო მდიდრისა და წარმატებულის სიძულვილით, ნაცვლად ღარიბების დაფასებისა. გარდა ამისა, სოციალისტები, არსებითად, უფრო კაპიტალისტები იყვნენ ვიდრე თავად კაპიტალისტები. მათ უბრალოდ, ასევე ძლიერად სჯეროდათ ფულის. ისინი უბრალოდ ფიქრობდნენ, რომ თუ განსხვავებულ ადამიანებს ექნებოდათ ფული, ადამიანთა მტანჯველი პრობლემები გაქრებოდა. ეს მარტივად არასწორია. ბევრი პრობლემაა, რომელსაც ფული ვერ გადაჭრის და არსებობს ისეთი პრობლემები, რომელსაც ფული აუარესებს. მდიდარი ადამიანები ჯერ კიდევ ეყრებიან ერთმანეთს, უცხოვდებიან საკუთარი შვილების მიმართ, იტანჯებიან ეგზისტენციალური შფოთვისაგან, ემართებათ კიბო და დემენცია და კვდებიან მარტოობაში, უსიყვარულოდ. ნარკომანები მთელ ფულს ხარჯავენ ნარკოტიკების ყნოსვასა და თრობაში. მოწყენილობა მძიმედ აწვს მხრებზე ადამიანებს, რომლებსაც არაფერი აქვთ გასაკეთებელი.

იმავდროულად ვიტანჯებოდი ცივი ომის გამო, ეს ფაქტი მოსვენებას მიკარგავდა, ღამის კოშმარად მევლინებოდა. მან მიმიყვანა უდაბნოში, ადამიანის სულის ხანგრძლივ ღამეში. არ შემეძლო იმის გაგება, თუ როგორ მოხდა, რომ მსოფლიოს ორი უდიდესი ფრაქცია მიილტვოდა ერთმანეთის ორმხივად გარანტირებული განადგურებისაკენ. იყო ერთი სისტემა ისეთივე დესპოტური და კორუმპირებული როგორც მეორე? იყო ეს მხოლოდ გემოვნების საკითხი? წარმოადგენდა ყველა ღირებული სტრუქტურა მხოლოდ ძალის შენიღბვას?

ყველა შეიშალა?

და მაინც, რა მოხდა ზუსტად მეოცე საუკუნეში? როგორ მოხდა, რომ ათობით მილიონ ადამიანს მოუწია სიკვდილი, იდეოლოგიებისა და დოგმებისათვის მსხვერპლად შეწირვა? როგორ მოხდა, რომ რაღაც უარესი, ბევრად უარესი აღმოვაჩინეთ, ვიდრე არისტოკრატია და არაჯანსაღი რელიგიური რწმუნებულებებია, რომელიც ფაშიზმმა და კომუნიზმმა ასე რაციონალურად ჩაანაცვლა? რამდენადაც მე ვიცი, არავის გაუცია პასუხი ამ შეკითხვებისთვის. დეკარტის მსგავსად, ეჭვით ვიყავი შეპყრობილი. ვეძებდი ერთს _ ნებისმიერ რამეს _ რაც შემეძლო უდავოდ ჩამეთვალა. ქვა მინდოდა, რომელზეც ჩემს სახლს დავაშენებდი. სწორედ ეჭვმა მიმიყვანა აქამდე.

ერთხელ აუსვიცის განსაკუთრებულად ვერაგ შემთხვევაზე წავიკითხე. ბადრაგი აიძულებდა ტყვეს ეტარებინა ასი გირვანქა, სველი მარილით სავსე ტომარა დიდი შემოღობილი ტერიტორიის ერთი კიდიდან მეორესაკენ და შემდეგ უკან. Arbeit macht frei, ეწერა ბანაკის შესასვლელის აბრაზე _ „შრომა ათავისუფლებს“ _ და თავისუფლება იყო სიკვდილი. მარილის ტარება უაზრო წამების შემთხვევა იყო. ეს იყო ღვარძლიანი შემოქმედების ნაწილი. ამან მომცა საშუალება დარწმუნებით გამეცნობიერებინა, რომ გარკვეული ქმედებები არასწორია.

ალექსანდრ სოლჟენიცინმა მკაფიოდ და ღრმააზროვნად დაწერა მეოცე საუკუნის საშინელებებზე, ათობით მილიონ ადამიანზე, რომელთაც სამსახური, ოჯახი, ვინაობა და სიცოცხე წაართვეს. თავის ნაწარმოებში „არქიპელაგი გულაგი“, მეორე ტომის მეორე ნაწილში ის განიხილავდა ნიურნბერგის სასამართლო პროცესებს. ამ პროცესებისაგან გამოტანილი დასკვნა? ძალიან ცოტა ქმედებაა ასე არსებითად საშინელი, რომელიც ამ დოზით შეეწინააღმდეგება ადამიანის სწორ ბუნებას. ეს არსებითად სწორია კულტურათა გადაკვეთისათვის დროსა და სივრცეში. ეს ბოროტი ქმედებებია. ვერავითარი მობოდიშება ვერ გამოისყიდის მათში ჩაბმულობას. დააკარგვინო ადამიანობა ახალგაზრდას, დააკნინო მისი სტატუსი პარაზიტამდე, აწამო და მოკლა შინაგანი დანაშაულის ან უმანკოების გარეშე, შექმნა ხელოვნება ტკივილისაგან _ არასწორია.

რაში შემიძლია არ დავეჭვდე? ტანჯვის რეალობაში. ის ვერ იტევს არგუმენტებს. ნიჰილისტებს არ შეუძლიათ მისთვის სკეპტიციზმით ძირის გამოთხრა. ცინიკოსები ვერ დააღწევენ თავს მის რეალობას. ტანჯვა რეალურია და საკუთარი ინტერესებიდან გამომდინარე სხვისთვის შემოქმედებითად ტანჯვის მიყენება არასწორია. ეს იქცა ჩემი რწმენის ქვაკუთხედად. ვეძებდი რა ადამიანის ფიქრისა და ქმედების უდაბლეს ადგილას, ვაცნობიერებდი რა ჩემს საკუთარ შესაძლებლობას მემოქმედა ციხის ნაცისტი ბადრაგივით, არქიპელაგის გულაგის ზედამხედველივით ან დილეგში ბავშების მწამებლის მსგავსად, გავაცნობიერე რას ნიშნავს „აიღო სამყაროს ცოდვები საკუთარ თავზე.“ ყოველ ადამიანს ბოროტების უდიდესი უნარი აქვს. თითოეულ ადამიანს აპრიორი ესმის ალბათ არა ის, თუ რა არის კარგი, არამედ ის თუ რა არ არის. და თუ არსებობს რაღაც, რაც არ არის კარგი, მაშინ იარსებებს რაღაც, რაც კარგია. თუ ყველაზე საშინელი ცოდვა მხოლოდ და მხოლოდ საკუთარი სიამოვნებისათვის სხვების წამებაა, მაშინ კარგია ის, რაც ამის სრულიად საწინააღმდეგოა. კარგია ის, რაც ამგვარ მოვლენებს აჩერებს.

მნიშვნელობა, როგორც უმაღლესი სიკეთე

ამის შემდეგ დავწერე ჩემი ფუნდამენტალური მორალური დასკვნა. ისწრაფეთ მაღლისაკენ. მიაქციეთ ყურადღება. მოაგვარეთ, რისი მოგვარებაც შეგიძლიათ. არ იყოთ ქედმაღალი თქვენს ცოდნაში. ეცადეთ იყოთ თავმდაბალი, რადგან ტოტალიტარული სიამაყე საკუთარ თავს არატოლერანტულობაში, ჩაგვრაში, წამებასა და სიკვდილში გამოხატავს. გააცნობიერეთ საკუთარი ნაკლოვანება _ თქვენი სიმხდალე, ბოროტება, აღშფოთება და სიძულვილი. იფიქრეთ თქვენი საკუთარი სულის მომაკვდინებლობაზე, სანამ სხვებისათვის ბრალის დადებას გაბედავთ და სანამ სამყაროს სტრუქტურის გამოსწორებას შეეცდებით. იქნებ სამყარო არცაა დამნაშავე. იქნებ თავად ხართ. თქვენ ვერ შეძელით კვალის დატოვება. მიზანს ააცილეთ. ვერ გაამართლეთ დიდებული ღმერთის იმედი. შესცოდეთ. ეს ყველაფერი კი თქვენი შეწირულობაა სამყაროს ნაკლოვანებისა და ბოროტებისდმი. და უპირველეს ყოვლისა, ნუ მოიტყუებით. არასდროს, არაფრის შესახებ მოიტყუოთ. ტყუილს ჯოჯოხეთისაკენ მივყავართ. სწორედ ნაცისტებისა და კომუნისტების დიდმა და პატარა ტყუილებმა გამოიწვია მილიონობით ადამიანის სიკვდილი.

შემდეგ დაფიქრდით, რომ არასაჭირო ტკივილის შემსუბუქება კარგია. შემდეგ შექმენით აქსიომა: მაქსიმალურად ვეცდები იმგვარად მოქცევას, რაც არასაჭირო ტკივილისა და ტანჯვისაგან გათავისუფლებამდე მიმიყვანს. თქვენ ახლა თქვენი მორალური იერარქიის ზენიტში შეიტანეთ წინასწარი ვარაუდებისა და ქმედებების გარკვეული ჯგუფი, მიმართული ცხოვრების გაუმჯობესებისაკენ. რატომ? იმიტომ, რომ ჩვენ ვიცით ალტერნატივა. მეოცე საუკუნე იყო ალტერნატივა. და ის ისე ახლოს იყო ჯოჯოხეთთან, რომ მათ შორის არსებული განსხვავების განხილვაც არ ღირს. ჯოჯოხეთის საპირისპირო სამოთხეა. გამოუსადეგარი ტკივილისა და ტანჯვის შემსუბუქების მოთავსება თქვენი ღირებულებათა იერარქიის მწვერვალზე, არის ღმერთის სამფლობელოს დედამიწაზე შექმნის მცდელობა. ეს არის ადგილი და ამავდროულად გონების მდგომარეობა.

იუნგმა შეამჩნია, რომ ამგვარი მორალური იერარქიის კონსტრუქცია გარდაუვალი იყო _ თუმცა ის შეიძლებოდა ცუდად მოწესრიგებული და თვითშეუსაბამო დარჩენილიყო. იუნგისათვის, ის რაც ინდივიდის მორალური იერარქიის მწვერვალზე იყო, ყველა თვალსაზრისით, ეს იყო ამ ადამიანის უკიდურესი ღირებულება, ამ ადამიანის ღმერთი. ეს ის იყო, რასაც ადამიანი განასახიარებდა. ეს იყო ის, რისაც ადამიანს ყველაზე ღრმად სჯეროდა. ის, რაც განსახიერებულია, ფაქტი არ არის, და მითუმეტეს, არც ფაქტთა ჯგუფი. პირიქით, ეს პიროვნულობაა, ან უფრო ზუსტად, არჩევანი ორ საპირისპირო პიროვნებას შორის. ესაა შერლოკ ჰოლმსი ან მორიარტი. ესაა ბეტმენი ან ჯოკერი. ესაა სუპერმენი ან ლექს ლუთორი, ჩარლზ ფრენსის ქსავიე ან მაგნეტო და თორი ან ლოკი. ესაა აბელი ან კაენი და ესაა ქრისტე ან სატანა. თუ ეს ცხოვრების გაუმჯობესებას ემსახურება, მაშინ სამოთხის დაარსებას ქრისტე შეესაბამება. თუ ეს ცხოვრების განადგურებას, გამოუსადეგარი ტანჯვისა და ტკივილის გამრავლებას ემსახურება, მაშინ ეს სატანაა. ეს გარდაუვალი, არქეტიპული რეალობაა.

ხელსაყრელობა ბრმა იმპულსს მიყოლაა. ეს მოკლე ვადიანი სარგებელია. შეზღუდული და ეგოისტურია. იტყუება, რომ თავისას მიაღწიოს. ის არაფერს იღებს მხედველობაში. ის უმწიფარი და უპასუხისმგებლოა. მის მოწიფულ ჩამნაცვლებელს მნიშვნელობა წარმოადგენს. მნიშვნელობა მაშინ ჩნდება, როდესაც იმპულსები დარეგულირებული, ორგანიზებული და გაერთიანებულია. მნიშვნელობა ჩნდება მსოფლიო შესაძლებლობებისა და მასში მოქმედი ღირებულებების სტრუქტურის ურთიერთქმედების შედეგად. თუ ღირებულების სტრუქტურა მიმართულია ცხოვრების გაუმჯობესებისაკენ, მაშინ მნიშვნელობა აშკარად ცოხვრებისათვის სასიკეთო იქნება. ეს ყველაფერს უკეთესს გახდის.

თუ სწორად იქცევით, თქვენი ქმედებები საშუალებას გაძლევთ იყოთ ფსიქოლოგიურად ინტეგრირებული ახლა, ხვალ და მომავალშიც, მანამ, სანამ სასარგებლო ხართ თქვენი თავისთვის, ოჯახისათვის და თქვენ ირგვლივ ფართოდ გაშლილი სამყაროსათვის. ყველაფერი დაგროვდება და ერთი ღერძის ირგვლივ განლაგდება. ყველაფერი გაერთიანდება. ეს წარმოქმნის მაქსიმალურ მნიშვნელობას. ეს დაგროვება არის ადგილი კოსმოსში და დრო, რომლის არსებობაც შეგვიძლია შევამჩნიოთ ჩვენი უნარით, გამოვცადოთ იმაზე მეტი რამ, ვიდრე ჩვენი შეგრძნებებით უბრალოდ გამოაშკარავებული აწმყოა, შეგრძნებებით, რომლებიც თვალნათლივ შეზღუდულია ინფორმაციის შეგროვებისა და გამოხატვის უნარით. მნიშვნელობა ჩრდილავს ხელსაყრელობას. განზრახვა სიამოვნებას ჰგვრის ყველა იმპულსს, ახლაც და მუდამ. სწორედ ამიტომ შეგვიძლია მისი აღმოჩენა.

თუ თვლით, რომ ცხოვრებაზე გაგულისებულობის გამო გასამართლებელი საბუთი არ გაქვთ, მიუხედავად მისი უსამართლობისა და ტკივილისა, შეიძლება დაიწყოთ იმ მოვლენების შემჩნევა, რომელთა მოგვარებით ცოტათი მაინც შეამცირებთ უსარგებლო ტკივილსა და ტანჯვას. შესაძლოა საკუთარი თავის მიმართ კითხვა გაგიჩნდეთ, „რა უნდა გავაკეთო დღეს?“ იმგვარად, რომ ნიშნავდეს შემდეგს „როგორ შემიძლია გამოვიყენო ჩემი დრო, მოვლენების გასაუმჯობესებლად და არა გასაუარესებლად?“ ამგვარი ამოცანები შეიძლება ისე წარმოჩინდნენ, როგორც დიდი რაოდენობით საოფისე საქმე, რომელზეც უნდა გეზრუნათ, ოთახი, რომელიც უფრო სასიამოვნო შესახედი უნდა გაგეხადათ, ან საჭმელი, რომელიც უფრო გემრიელი უნდა გაგეკეთებინათ და უფრო სასიამოვნოდ მიგერთმიათ ოჯახისათვის.

შეიძლება აღმოაჩინოთ, რომ თუ ამ მორალურ ვალდებულებებს მიჰვებით, მას შემდეგ, რაც „გახადე სამყარო უკეთესი“ თქვენს ღირებულებათა იერარქიის მწვერვალზე მოათავსეთ, თქვენ ყველაზე სიღრმისეულ მნიშვნელობას გამოცდით. ეს არ არის ნეტარება. ეს არაა ბედნიერება. ეს უფრო თქვენი დაბზარული და დაზიანებული ცხოვრების დანაშაულებრივი მოვლენის გამოსყიდვას ჰგავს. ესაა გადასახადი, რომელიც გმართებთ თქვენი არსებობის შეშლილი და საშინელი სასწაულისათვის. ესაა, თუ როგორ გახსოვთ ჰოლოკასტი. ესაა, თუ როგორ შეგაქვთ ცვლილებები ისტორიის პათოლოგიაში. ესაა პასუხისმგებლობის აღება ჯოჯოხეთის პოტენციურ მკვიდრად ყოფნისათვის. ესაა სურვილი იმსახურო, როგორც სამოთხის ანგელოზმა.

ხელსაყრელობა _ ესაა საიდუმლოს დამალვა. ეს იმ სისხლის დამალვაა, რომელიც ახლახან დაღვარე ხალიჩაზე. ეს პასუხისმგებლობის აცილებაა. ეს სიმხდალე, ზედაპირული და არასწორია. არასწორია, იმიტომ, რომ ხელსაყრელობა, მრავალჯერადად განმეორებული, წარმოქმნის დემონის ხასიათს. არასწორია, იმიტომ, რომ ის უბრალოდ გადასცემს წყევლას შენიდან სხვას, ან შენსავე მომავალ მეს, იმგვარად, რომ შენს მომავალს და ზოგადად მომავალს უკეთესის ნაცვლად აუარესებს.

არ არსებობს რწმენა, გამბედაობა და მსხვერპლის გაღება იმის კეთებაში, რაც ხელსაყრელია. არ არსებობს ფრთხილი მოსაზრება, რომ ქმედებებსა და წინასწარ ვარაუდებს ნიშვნელობა აქვთ, ან რომ სამყარო იმისგანაა შექმნილი, რაც მნიშნელოვანია. გქონდეს მნიშვნელობა ცხოვრებაში, უკეთესია, ვიდრე გქონდეს ის, რაც გსურს, რადგან შესაძლოა არც კი იცოდე რა გსურს და არც ის, თუ რა გჭირდება. მნიშვნელობა/აზრი არის ის, რაც თავში მოგდის თავისი ნებით. თქვენ შეგიძლიათ დააწესოთ წინაპირობები, შეგიძლიათ მნიშვნელობას მიჰყვეთ, როდესაც ის თავს გამოავლენს, მაგრამ მას მარტივად ვერ წარმოქმნით, ისე, როგორც სურვილით გამოწვეულ ქმედებას. აზრი მიანიშნებს, რომ სატანადო ადგილას იმყოფებით, სათანადო დროს, სათანადოდ დაბალანსებულ წესრიგსა და ქაოსს შორის, სადაც ყველაფერი ისე ლაგდება, როგორც საუკეთესო იქნება იმ დროისათვის.

ის, რაც ხელსაყრელია, მხოლოდ მოცემულ მომენტში ამართლებს. ის დაუყოვნებელი, იმპულსური და შეზღუდულია. ის, რაც მნიშვნელოვანია პირიქით, არის გაერთიანება იმისა, თუ რა იქნებოდა ცხოვრების სიმფონიაში, ხელსაყრელობის საპირისპირო შემთხვევაში. მნიშვნელობა ისაა, რასაც უბრალო სიტყვებზე მეტი ზეგავლენა აქვს და რაც ძლიერადაა წინა პლანზე წამოწეული ბეთჰოვენის ნაწარმოებში „ოდა სიხარულს“. ყველა ინსტრუმენტი თავის პარტიას უკრავს, მასზე შრეებად დაფენილი დისიპლინირებული ხმები მთლიანად მოიცავს ადამიანის ემოციას სასოწარკვეთიდან მხიარულებამდე.

აზრი ის არის, რაც თავს გამოხატავს მაშინ, როდესაც არსებობის უამრავი საფეხური სისტემატიზირდება უზადოდ მოფუნქციონირე ჰარმონიად, ატომური მიკროკოსმოსიდან უჯრედამდე, ორგანომდე, ინდივიდამდე, სოციუმამდე, ბუნებამდე, კოსმოსამდე. ასე რომ, ეს ქმედება თითოეულ საფეხურზე საუცხოოდ და სრულიად აადვილებს მთლიან ქმედებას, ასე რომ, წარსული, აწმყო და მომავალი საერთო ჯამში დაკომპენსირებული და ურთიერთშეთანხმებულია. მნიშვნელობა ისაა, რაც საუცხოოდ და საფუძვლიანად ჩნდება, როგორც ახლად გამოსული ვარდის კოკორი, რომელიც არარსებობიდან იშლება მზისა და ღმერთის სინათლეში. მნიშვნელობა ლოტოსია, ბნელი ტბის სიღრმეებიდან მაღლა, მუდმივად სუფთა წყლისაკენ სწრაფული, მის ზედაპირზე მოყვავილე, საკუთარ თავში ოქროს ბუდას გამომმჟღავნებელი, იმდენად უნაკლოდ ინტეგრირებული, რომ ღვთაებრივი ნების გამომჟღავნება შეიძლება გამოიხატოს მის ნებისმიერ სიტყვასა და მიმოხვრაში.

მნიშვნელობაა, როდესაც ყველაფერი, რაც კი არსებობს ერთიანდება ერთი მიზნის ექსტაზურ ცეკვაში _ რეალობის განდიდება იმგვარად, რომ მნიშვნელობა არ აქვს რამდენად კარგი გახდა ის უცაბედად, ის შეიძლება უფრო და უფრო უკეთესი გახდეს მომავალთან ერთად. აზრი ვლინდება მაშინ, როდესაც ცეკვა იმდენად ინტენსიური ხდება, რომ წარსულის მთელი საშინელებები, ყველა საზარელი ბრძოლა, მასში ჩართული ცხოვრებით და ადამიანებით, ამ მომენტისათვის ხდება საჭირო და ღირებული ნაწილი სულ უფრო მეტად წარმატებული მცდელობისათვის, რაღაც დიდებულისა და კეთილის ასაშენებლად.

აზრი არის უმნიშვნელოვანესი ბალანსი ერთის მხრივ ტრანსფორმაციის ქაოსსა და შესაძლებლობას, ხოლო მეორეს მხრივ, ხელთუხლებელ წესრიგსა და დისციპლინას შორის, რომლის მიზანიცაა წარმოქმნას თანმდევი ქაოსის ახალი წყობა, რომელიც უფრო მეტად უნაკლოც იქნება და შეეძლება წინ წამოწიოს კიდევ უფრო მეტად დაბალანსებული ქაოსი და წესრიგი. მნიშვნელობა არის გზა, ცხოვრების უფრო მდიდარი მიმართულება, ადგილი, სადაც მაშინ ცხოვრობთ, როდესაც სიყვარული და სიმართლის საუბარი გმართავთ და მაშინ, როდესაც არაფერს იმათგანს რაც გსურვებიათ ან შეგძლებიათ, არ შეეძლო მოეპოვებინა უპირატესობა ამ შემთხვევაზე.

აკეთეთ რაც მნიშვნელოვანია და არა ის, რაც ხელსაყრელია.