წყარო: Youtube არხი - Eternalized
მთარგმნელი: ვარიკო ესებუა
კარლ იუნგის ფსიქიკის მოდელში, ჩვენ ვხვდებით გარეგან და შინაგან სამყაროს. პერსონა (წარმოადგენს იმ სოციალურ ნიღაბს, რომელსაც ვატარებთ) ეგოსა და საზოგადოებას შორის ძევს; იგი გამოხატავს ჩვენს ცნობიერ ცხოვრებას და გარეგან სამყაროსთან ურთიერთქმედებას. შინაგანი სამყარო, ან არაცნობიერი, არის სწორედ ის ადგილი, სადაც ნამდვილი თავგადასავალი იწყება. სწორედ აქ ვეჩეხებით ჩრდილს, ანიმას, ანიმუსს და თვითობას.
იუნგის მიერ ხაზგასმით არის ახსნილი, რომ ყოველივე ზემოხსენებულს გააჩნია ნათელი და ბნელი ასპექტი. ჩრდილი შეიძლება შეფასდეს, როგორც პერსონალური არაცნობიერის შემადგენელი ნაწილი (რომელიც გროვდება და ვითარდება მთელი სიცოცხლის განმავლობაში). იმისათვის, რომ ადამიანმა ეს გააცნობიეროს, საჭიროა ამოიცნოს საკუთარი პიროვნების ბნელი მხარე, როგორც რაღაც ძალიან რეალური, წინააღმდეგ შემთხვევაში, პიროვნება გაუცნობიერებლად ახდენს ჩრდილის პროექციას სხვებზე, და ცვლის გარესამყაროსთან ურთიერთობას, საკუთარი არსების შეუცნობელი ნაწილის შესაბამისად.
ჩრდილთან მუშაობა ნებისმიერი სახის თვით-შემეცნებისთვის არსებით ფაქტორს წარმოადგენს, თუმცა ეს პროცესი დაკავშირებულია საგრძნობ, საყურადღებო წინააღმდეგობასთან. მიუხედავად იმისა, რომ ჩრდილი ყოველთვის თანხვედრაშია სუბიექტის სქესთან, საპირისპირო სქესზე საუბრისას, პროექციის წყარო ფორმირდება კონტრასექსუალური ფიგურით. სწორედ აქ ვხვდებით მამაკაცის ანიმას და ქალის ანიმუსს, რომლებიც ხშირად ჩრდილის უკან იმყოფებიან და ფსიქიკაში შემოაქვთ ახალი, რთული პრობლემები. თუ ჩვენ ვერ ვაცნობიერებთ საკუთარ ანიმას, იგი ჩვენს ჩრდილზე დაქორწინდება.
ანიმა მამაკაცში წარმოადგენს ყველა ქალური/ფემინური ფსიქოლოგიური ტენდენციის პერსონიფიკაციას, ანიმუსი კი ქალში ყველა მამაკაცური/მასკულინური ფსიქოლოგიური ასპეტის პერსონიფიკაციას ასახავს. თავიანთი კომპლემენტარული ბუნებიდან გამომდინარე, ისინი ყოველთვის გამოხატავენ იმას, რაც გვაკლია. ისინი აყალიბებენ კოლექტიური არაცნობიერის ნაწილს, როგორც არქეტიპებს ან კოლექტიურად მემკვიდრეობით მიღებულ ქცევის ნიმუშებს, რომლებიც ავტონომიურები არიან, რაც განსაკუთრებით ართულებს პიროვნების ფსიქიკაში მათ ინტეგრაციას. ისევე, როგორც პერსონა წარმოადგენს ერთგვარ ხიდს გარესამყაროსთან ურთიერთობაში, ანიმასა და ანიმუსის ფუნქციაა დაამყაროს კონტაქტი ფსიქიკის სიღრმეებთან.
ჩვენ გამოვიკვლიეთ პერსონას, ჩრდილისა და კოლექტიური არაცნობიერის იდეა (რომელიც განსხვავდება პიროვნული არაცნობიერისგან) წინა ვიდეოში. ახლა კი იმავეს ვიზამთ ანიმასა და ანიმუსთან დაკავშირებით.
„თუ ჩრდილთან ინტეგრაცია შეგირდის სამუშაოა, მაშინ ანიმასთან ინტეგრაცია ოსტატის სამუშაოა”[1]
ჩრდილის ინტეგრაცია, ან პიროვნული არაცნობიერის რეალიზაცია იუნგიანური ფსიქოლოგიის პირველ ეტაპს წარმოადგენს. ამ ეტაპის გავლის გარეშე ანიმასა და ანიმუსის შეცნობა შეუძლებელია.
„ვინაიდან ჩრდილი მითოლოგიისთვის ცნობილი ფიგურაა ზუსტად ისევე, როგორც ანიმა და ანიმუსი, იგი ასახავს პირველ და უმთავრეს ასპექტს, რომელსაც პერსონალური არაცნობიერი განასახიერებს და მისი შემადგენელი ასპექტების ნაწილობრივი ინტეგრაცია ცნობიერებაში შესაძლებელია ზედმეტი სირთულის გარეშე. ამით იგი განსხვავდება ანიმასა და ანიმუსისგან, რადგან ჩრდილის გაცნობიერება შედარებით მარტივია, ხოლო ანიმა და ანიმუსი პერსონალური ცნობიერებისაგან ბევრად შორსაა და ჩვეულებრივ ვითარებაში იშვიათად რეალიზდება, თუ საერთოდ ხდება მსგავსი რამ.”[2]
პირველი ნაბიჯი, რომელიც პიროვნებამ უნდა გადადგას, არის ანიმასა და ანიმუსის გაცნობიერება, რომელიც ხიდს აყალიბებს ყველაზე ფუნდამენტური ფიგურის, თვითობის არქეტიპის გამოსაჩენად, რაც პიროვნების ტოტალურ მთლიანობას წარმოადგენს.
მამაკაცი მიდრეკილია თავისი პერსონას მასკულინური ასპექტის გადამეტებისკენ, როდესაც ძლიერი კაცის როლს თამაშობს, ამავდროულად მისი ფემინური ასპექტი გაუცნობიერებელი რჩება. ეს კი ბუნებრივად იწვევს ნეგატიური ანიმას პროექციას, რასაც მამაკაცი საერთოდ ვერ აცნობიერებს. მამაკაცი უმეტესად ფოკუსირებულია საკუთარ ეგოზე, არის ძალიან რაციონალური და არაცნობიერისთვის საზიანოდ, გარეგან სამყაროზე კონცენტრირდება. მისი წყევლა არის გარეგანი სამყაროს მიმართ დატყვევებულობა, შინაგანი სამყაროსადმი ხელმისაწვდომობის გარეშე.
მეორე მხრივ, ქალი უფრო ახლოსაა თავის შინაგან სამყაროსთან. არსებობს მნიშვნელოვანი ფსიქოლოგიური განსხვავება ქალსა და კაცს შორის; ძირითადად, მამაკაცს აქვს ირაციონალური განწყობები, ხოლო ქალს - ირაციონალური შეხედულებები.
ანიმა შეესაბამება დედობრივ ეროსს, ხოლო ანიმუსი მამობრივ ლოგოსს.
იუნგი წერს: “ისევე როგორც, ინტეგრაციის მეშვეობით ანიმა ხდება ცნობიერების ეროსი, ანიმუსი ხდება ცნობიერების ლოგოსი. და ისევე, როგორც ანიმა აძლევს მამაკაცის ცნობიერებას ურთიერთობის საჭიროებასა და თავისუფლებას, ასევე ანიმუსი აძლევს ქალს თვით-გამოხატვის შესაძლებლობასა და თვით-ცნობიერების უნარს.”[3]
ეს არქეტიპები ამავდროულად განპირობებულია ყოველი ადამიანის საპირისპირო სქესთან განცდილი ცხოვრებისეული გამოცდილებებით.
ყოველი მამაკაცი საკუთარ არსებაში ატარებს ქალის მარადიულ ხატ-სახეს. ეს არ არის ერთი კონკრეტული ადამიანის იმიჯი, არამედ იგი ძირითად ფემინურ ფიგურას წარმოადგენს. ამავდროულად, ქალი საკუთარ არსებაში ატარებს მარადიულ მასკულინურ ხატ-სახეს. იუნგი მიუთითებს ანიმასა და ანიმუსის არქეტიპულ ბუნებაზე და საუბრობს მოცემული შინაგანი ხატ-სახეების პროექციაზე, ნამდვილ ქალსა და მამაკაცთან მიმართებაში.
ანიმა, “შინაგანი ქალი”, როგორც მამაკაცში არსებული ყველა ფემინური ფსიქოლოგიური ტენდენციის პერსონიფიკაცია, როგორც წესი, შეიცავს დედის ხატ-სახეს. თუ მამაკაცი გრძნობს, რომ დედამისი მასზე ნეგატიურ გავლენას ახდენდა, მისი ანიმა საკუთარ თავს გამოხატავს გაღიზიანებულად, დეპრესიულად, გაურკვევლად, დაუცველად და მიუკარებლად.
“მსგავსი ნეგატიური დედობრივი ანიმას ფიგურის მქონე მდგომარეობა მამაკაცში დაუსრულებლად გაიმეორებს ამ თემას: “მე არაფერი ვარ. ყველაფერი უაზროა. სხვებისთვის ეს განსხვავებულია, მაგრამ მე… მე არაფერი მანიჭებს სიამოვნებას.” ასეთი განწყობა გარკვეულწილად იწვევს სიზარმაცეს, ავადმყოფობის შიშს, იმპოტენციას ან უბედურ შემთხვევას. მთელი სიცოცხლე მოიცავს სევდიან და მტანჯველ ასპექტს. ასეთ ბნელ განწყობას შეუძლია მამაკაცი სუიციდამდე მიიყვანოს, ამ შემთხვევაში კიანიმა სიკვდილის დემონი ხდება.”[4]
ანიმა სიცოცხლის არქეტიპია და როცა ის ნეგატიურია, პიროვნების სწრაფვა არის ცხოვრების შესახებ მეოცნებეობა და საწადელისადმი ფანტაზიორობა, რეალურად ცხოვრების ნაცვლად. ეს დაახლოებით იგივეა, როცა ვამპირი სისხლს წოვს, სისხლი კი ამ შემთხევაში ჩვენი ცხოვრების აქტივობაა. ასეთი ხალხი იძირება პასიურობაში, უმოქმედობაში, გამუდმებით დაღლილნი არიან და არაფრის კეთების სურვილი აქვთ, ისინი დეპრესიული განწყობით იღვიძებენ და მათთვის არაფერს აქვს მნიშვნელობა. ქალის ხატ-სახე არის ნუგეში, ცხოვრებაში განცდილი ყველა სიმწარისათვის. და, თანადოულად, ის (ქალი) არის დიდებული ილუზიონისტი, მაცდური, რომელიც მამაკაცს იტყუებს თავისი ცხოვრების მაიაში(ილუზიაში).
იმედი და სასოწარკვეთა ერთმანეთს აწონასწორებენ. ნეგატიური ანიმას ყველაზე ნატიფი მანიფესტაცია გულისხმობს გამანადგურებელ ინტელექტუალურ თამაშებში მონაწილეობას, დამახასიათებელი ფსევდო-ინტელექტუალური დიალოგებისთვის, რომლებიც აბრკოლებს მამაკაცს რათა უშუალო შემხებლობაში იყოს ცხოვრებასთან და ნამდვილ გადაწყვეტილებებთან. ის იმდენად ღრმად ფიქრობს სიცოცხლეზე, რომ ვეღარ ცხოვრობს.
“ყმაწვილები, რომლებიც დედის ზეგავლენას განიცდიან, [ხშირად] გასაქცევს პოულობენ ინტელექტუალურ სამყაროში, რათა თავი დააღწიონ დედის ზემოქმედებასა და ანიმუსის ზეწოლას, რასაც წიგნების სივრცეში და ფილოსოფიურ დიალოგებში მოხვედრით ახერხებენ, რაც, მათი აზრით, მათსავე დედებს არ ესმით, ვერ გებულობენ. ასე ის იცავს თავის მენტალურ მასკულინობას, თუმცა მსხვეპლად სწირავს თავის ფალოსს: მიწიერ მასკულინობასა და შემოქმედებითობას. აქტიურობის ამგვარ სასიცოცხლო მნიშვნელობას, მასკულინობას, რომელიც ძერწავს თიხას, რომელიც ეუფლება და ძერწავს სინამდვილეს, ასეთი პიროვნება უკან მოიტოვებს, ვინაიდან ეს აღსასრულებლად მისთვის ძალიან რთულ მისიას წარმოადგენს; იგი გასაქცევს ფილოსოფიის სფეროში პოულობს. ამ ფილოსოფიის უკან არ არის რეალური შეკითხვა. ასეთ ხალხს არ გააჩნიათ ღირებული შეკითხვები. მათთვის ეს ყოველივე სხვა არაფერია თუ არა სიტყვებითა და იდეებით თამაში. მათ არ გააჩნიათ თვითდაჯერებულობის ხარისხი.”[5]
ისევე როგორც დედასთან განცდილ ნეგატიურ გამოცდილებას შეუძლია უარყოფითად აისახოს ანიმაზე, იგივე შედეგს იძლევა დედისამდი ზედმეტი მიჯაჭვულობა. მამაკაცი ხდება ქალისგან მიტაცებული, ამიტომაც ის ვერ უმკლავდება სიცოცხლის ქარტეხილებს. დედობრივი კომპლექსი იწვევს ანიმას გახლეჩას. ერთი მხრივ, ასეთ დროს, მამაკაცი ზედმეტად ასხამს ხოტბას ფემინურ ხატ-სახეს, ცხოვრობს დეგრადაციულად, ცდილობს ცივი და სასტიკი სამყაროსგან გაქცევას და ეძებს ბავშვობაში განცდილ დედობრივ დამცველობით ნუგეშს. ეს ცნობილია, როგროც peur aeternus ან მარადიული ახალგაზრდობა (ასევე ცნობილი, როგორც პიტერ პენის სინდრომი). ამ ბავშვი-ღმერთის არქეტიპის ნეგატიური ასპექტი შეიცავს არაცნობიერ ცდუნებას, რომ ადამიანი დაბრუნდეს დედის საშვილოსნოში. თანამედროვე ზრდასრულებში ეს გამოიხატება, როგორც სოციალურად უმწიფარი ადამიანი, “გაზრდილი ბავშვი”, რომელიც რეალურად არასდროს “გაზრდილა”.
მეორე მხრივ, ასეთ მამაკაცს ეზიზღება ქალი და მასში მხოლოდ ეროტიული ფანტაზიების დასაკმაყოფილებელ საგანს ხედავს. ანიმას ყველაზე ხშირი მანიფესტაცია ღებულობს ეროტიული ფანტაზიების ფორმას, რომლიც იძულებითი ხდება მხოლოდ იმ შემთხვევაში, როდესაც არ შეუძლია ღიად და გულწრფელად გამოხატოს თავისი გრძნობები ურთიერთობებში, ამიტომ იგი ყოველთვის რჩება ინფანტილური. ანიმას ეს ასპექტები მამაკაცისთვის პროეცირდება, როგორც კონკრეტული ქალის პიროვნული მახასიათებლები. სწორედ ანიმას თანმყოფობა იწვევს მამაკაცში იმას, რომ მას ქალი პირველივე დანახვით შეუყვარდეს და მიხვდეს, რომ ის “ის” არის. მამაკაცი გრძნობს თითქოს ამ ქალს მთელი ცხოვრების განმავლობაში იცნობდა; მას იმდენად უკიდეგანოდ უყვარდება ქალი, რომ სხვების თავლში გიჟს ემსგავსება.
“ლორელეის” გერმანულ მითში ულამაზესი ქალთევზები სიმღერით უხმობენ მამაკაცებს და მათ სიკვდილისაკენ მიაქანებენ. ანიმა განასახიერებს არარეალურ ოცნებას სიყვარულის შესახებ, ბედნიერებას და დედობრივ სითბოს (მის კალთას) - ესაა სურვილით სავსე ფანტაზია, რომელიც მამაკაცს რეალობისგან წყვეტს.
მამაკაცმა შესაძლოა ანიმას პროექცია ქალის გარდა სხვა საგნებზეც მოახდინოს. მაგალითად გემის კაპიტანს მიაჩნია, რომ მისი გემი არის ქალურობის განსახიერება და ამიტომაცაა, რომ (ტრადიციულად) ჩაძირვის შემთხვევაში, მას თან მიჰყვება. მიუხედავად ამისა, ანიმა არ არის მხოლოდ ვნების პერსონიფიკაცია. უნივერსალური ანიმა სიმბოლირებულია, როგროც ქალღმერთი, რომელიც ფემინურ ენერგიას განასახიერებს: სიბილი (ბუნების ქალღმერთი) და აფროდიტე (სიყვარულის ქალღმერთი).
ანიმას ბევრი მნიშვნელოვანი პოზიტიური ასპექტი გააჩნია. ის სასიცოცხლო როლს თამაშობს მამაკაცის გონებაში სწორი შინაგანი ღირებულებების გადაფასებისთვის და ამიტომ გზას ხსნის უფრო ღრმა შინაგანი ასპექტებისკენ. სწორედ ამ როლს თამაშობს ბეატრიჩე დანტეს ღვთაებრივ კომედიაში, რომლსაც ჯოჯოხეთში დანთქმის შემდეგ სამოთხისკენ გზის გაგნებაში ეხმარება.
არსებობს ანიმას განვითარების ოთხი ეტაპი:
„პირველ ეტაპს საუკეთესოდ განასახიერებს ევას ფიგურა, რომელიც წარმოადგენს ჭეშმარიტ ინსტიქტურ და ბიოლოგიურ კავშირებს. მეორეს დანახვა შესაძლოა ფაუსტის ელენაში: ის განასახიერებს რომანტიკულ და ესთეტიკურ დონეს, თუმცა მაინც ხასიათდება სექსუალური ელემენტებით. მესამე გამოხატულია, მაგალითად, მარიამ ღვთისმშობლით - ფიგურა, რომელსაც სიყვარული (ეროსი) სულიერ მოწოდებამდე აჰყავს. მეოთხე ტიპი სიმბოლირებულია სოფიას მიერ, რომელიც სიბრძნის ტრანსცენდენტირებას ახდენს ყველაზე წმინდა და უმაღლეს ასპექტში. თანამედროვე მამაკაცის ფსიქიკურ განვითარებაში ეს ეტაპი იშვიათად მიიღწევა. მონა ლიზა ანიმას განვითარების უკანასკნელ საფეხურთან ყველაზე მიახლოებულია“.[6]
პრაქტიკული თვალსაზრისით, ანიმას პოზიტიური როლი, როგორც შინაგანი სამყაროს გიდი, გამოიხატება მაშინ, როდესაც მამაკაცი სერიოზულად აღიქვამს გრძნობებს, განწყობებსა და ფანტაზიებს, რომელთაც ანიმა გზავნის და აყალიბებს მათ გარკვეულ ფორმებში, როგორიცაა ჩანაწერი, ჩანახატი, ქანდაკება ან მუსიკალური კომპოზიცია. მას შემდეგ, რაც ფანტაზია ერთ კონკრეტულ ფორმად ჩამოყალიბდება, სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანია, რომ იგი აღვიქვათ, როგორც აბსოლუტურად რეალური და არა როგორც „მხოლოდ ფანტაზიის ნაყოფი“. თუ მამაკაცი მიზანმიმართულად დიდი პერიოდის განმავლობაში აპრაქტიკებს მსგავს ფემომენს, ადგილი აქვს ინდივიდუაციის პროცესს, ეს უკანასკნელი იფურჩქნება და იღებს თავის ნამდვილ ფორმას, შედეგად, პიროვნებას არაცნობიერი იდეა რეალობაში გადმოაქვს.
არაცნობიერთან ინტეგრაცია ისეთი სახით, როგორსაც ჩვენ ვიცნობთ, საბოლოოდ და სრულად შეუძლებელია. იუნგიანური ანალიტიკური ფსიქოლოგიის მიზანს წარმოადგენს ინდივიდუალური სისრულის მიღწევა, არაცნობიერის შემადგენელი ნაწილების ცნობიერად გადაქცევა, რაც მიიღწევა ცხოვრების განმავლობაში მიმდინარე ინდივიდუაციის პროცესითა და საკუთარ თვითობასთან ინტეგრაციით.
“მხოლოდ მტკივნეულ (მაგრამ ძალიან მარტივ) გადაწყვეტილებას, რომ ადამიანის ფანტაზიები და შეგრძნებები აღვიქვათ ზედმეტად სერიოზულად, შეუძლია გამოიწვიოს ინდივიდუაციის შინაგანი პროცესის აბსოლუტური ინფლაცია და შეფერხება, რადგან მხოლოდ ამ გზით შეუძლია მამაკაცს გამოარკვიოს რას ნიშნავს ეს სიმბოლო მის შინაგან სამყაროში. ანიმა ხდება ის, რასაც ყოველთვის წარმოადგენდა - “შინაგანი ქალი”, ქმნილება, რომელიც სასიცოცხლო შეტყობინებებს უგზავნის თვითობას.”[7]
მსგავსი მაგალითის დანახვა შეგვიძლია შოტლანდიელ მწერალთან, უილიამ შარფთან, რომელიც წერდა ფიონა მაკლეოდის ფსევდონიმის ქვეშ თითქმის მთელი თავისი ცხოვრების განმავლობაში. იგიწერდა კელტური სწავლებისა და ბუნების შესახებ. უილიამ შარფი წერდა საკუთარი გულიდან, საკუთარი სულიდან და სიცოცხლის არქეტიპის გამოძახილიდან. როდესაც მამაკაცი სისცოცხლით სავსეა, ეს ნიშნავს, რომ მასში გახსნილია მისი შინაგანი ანიმა. ამ გამომხატველობას იგი საკუთარი თვითობის გარეთ ვერასდროს შეძლებდა. მან იცოდა, რომ დამოუკიდებლად ვერ შეძლებდა იმის დაწერას, რაც დაწერა. რეალურად, ის წერილებს სწერდა ფიონას და ფიონა თავად მას პასუხობდა. ისინი ორ განსხვავებულ პიროვნებას წარმოადგენდნენ. ესაა რეალობის იშვიათი საფეხური, რომელიც ანიმას ინტეგრაციას შეესაბამება. დიდებულ პოეტს, უილიამ ბუტლერს ძალიან მოსწონდა ფიონას ნაწერები, მაგრამ საერთოდ არ მოსწონდა უილიამ შარფის ნაწარმოებები.
ანიმუსი ანუ “შინაგანი მამაკაცი” წარმოადგენს ქალში არსებული ყველა მამაკაცური/მასკულინური ფსიქოლოგიური ტენდენციის პერსონიფიკაციას. იგი საკუთარ თავში შეიცავს ერთდროულად პოზიტიურ და ნეგატიურ ასპექტებს, თუმცა ხშირად იგი არ ღებულობს ეროტიული ფანტაზიისა და განწყობის ფორმას, არამედ ღებულობს დაფარულ, „წმინდა“ დარწმუნებულობას საკუთარი შეხედულებების შესახებ.
“ერთ-ერთი ყველაზე ხშირი ანიმუსთან დაკავშირებული თემა, რომელიც დაუსრულებლად გამოიხატება ქალში, არის შემდეგი: “ერთადერთი რამ, რაც კი ცხოვრებაში მინდა არის სიყვარული, ხოლო მას მე არ ვუყვარვარ”; ან “ამ სიტუაციაში არსებობს მხოლოდ ორი შესაძლებლობა - და ორივე მათგანი თანაბრად ცუდია”.”[8]
ისევე როგორც მამაკაცის ანიმას აყალიბეს დედის ხატ-სახე, ზუსტად იგივენაირად აყალიბებს ქალის ანიმუსს მამის ხატ-სახე. მამა თავის ქალიშვილს ანიჭებს უეჭველ და უდავო, “ნამდვილ” შეხედულებებს - შეხედულებებს, რომლებიც არასოდეს შეიცავს იმ პერსონალურ რეალობას, რომლსაც ქალი საინამდვილეში წარმოადგენს. ანიმუსის ნეგატიური ასპექტი წყვეტს ქალს ყველა ადამიანური ურთიერთობისგან და ჭუპრში აქცევს საკუთარი ილუზორული აზრების პერსონიფიკაციის გამო, რომლებიც სავსეა განსჯითა და სურვილებით იმის შესახებ, თუ, “სინამდვილეში როგორ უნდა იყოს” ყველაფერი. საბოლოო ჯამში ქალს ეს პროცესი ცხოვრების რეალობისგან წყვეტს.
“ლურჯწვერას” ზღაპარში, ჩვენ შეგვიძლია დავინახოთ ანიმუსის ნეგატიური განსახიერება, რომლიც საიდუმლოდ კლავს ყველა მის ცოლს ჩაკეტილ ოთახში. როდესაც ის სხვაზე ქორწინდება, სთხოვს მის ახალ ცოლს, რომ არ გახსნას ერთი კონკრეტული ოთახის კარი, რომელშიც შემდგომში ქალი გვამებს აღმოაჩენს. ქალს სძლევს საკუთარი ცნობისმოყვარეობა და აღებს აკრძალულ კარს. ამ ფორმაში ანიმუსი ახდენს ყოველი ცივი და გამანდგურებელი ასპექტის პერსონიფიკაციას, რომელიც ქალს აგდებს იმ სტადიაში, სადაც იგი მის გარშემო ყველას სიკვდილს უსურვებს.
„მსგავსი დაფარული გამანადგურებელი დამოკიდებულებებისადმი ყურადღების გამახვილებით, ცოლს შეუძლია საკუთარი ქმარი ან დედას საკუთარი შვილი - მიიყვანოს ავადმყოფობამდე, უბედურ შემთხვევამდე და სიკვდილამდეც კი. ან მან შესაძლოა გადაწყვიტოს, რომ საკუთარ შვილებს არ მისცეს დაქორწინების უფლება - ეს არის ღრმად დაფარული ბოროტების ფორმა, რომელიც იშვიათად გამოდის დედის გონების ცნობიერების ზედაპირზე. (ერთხელ ერთმა გულწრფელმა მოხუცმა ქალბატონმა მითხრა, როდესაც მისი შვილის სურათს მაჩვენებდა, რომელიც 27 წლის ასაკში დაიხრჩო: “მე ასე მირჩევნია; უკეთესია, მომკვდარიყო, ვიდრე სხვა ქალის ხელში აღმოჩენილიყო”.)’’[9]
არაცნობიერი ანიმუსის შეხედულებებმა შესაძლოა გამოიწვიოს უცნაური პასიურობა და მოახდინოს ყოველგვარი შეგრძნების პარალიზება ან ღრმა დაუცველობის გრძნობა. ქალური არსების სიღრმეებში ანიმუსი ჩურჩულებს: “შენ ხარ უიმედო. რა აზრი აქვს რაიმეს ცდას? არაფრის კეთებაში აზრი არ არის. ცხოვრება უკეთესობისკენ არასდროს შეიცვლება.” ანიმას მსგავსად, ანიმუსსაც გააჩნია ვამპირული ასპექტი.
“ანიმუსის აქტივობის ერთ-ერთ ასპექტს წარმოადგენს, რომ ქალმა მოიპაროს და გამოწოვოს სიცოცხლე სხვა ადამიანებისგან. ასეთი ქალი ხდება ვამპირი, რადგან მას არ გააჩნია სიცოცხლე საკუთარ თავში. მაგრამ მას სჭირდება სიცოცხლე და სწორედ ამიტომ, იგი იღებს სიცოცხლეს იქიდან, სადაც მას პოულობს. ნეგატიური ეშმაკი-ანიმუსი კლავს ყველა ფემინურ ასპექტს მის ცხოვრებაში.”[10]
სამწუხაროდ, როდესაც პიროვნება შეპყრობილია ანიმა ან ანიმუსის მიერ, ისე გამოიყურება, თითქოს, ჩვენ თავად განვიცდით ამგვარ აზრებსა და შეგრძნებებს. ეგო ისეთი წერტილიდან ახდენს მათ იდენტიფიცირებას, რომ არ შეუძლია არ გააიგივოს საკუთარი თავი მათთან და დაინახოს თუ რას წარმოადგენენ ისინი სინამდვილეში. ადამიანი შეპყრობილი ხდება თავისი არაცნობიერით და მხოლოდ ამ შეპყრობილობის შემდეგ აცნობიერებს საშინელი შეგრძნებით თუ რისი თქმა და რისი გაკეთება შეუძლია მისი საპირისპირო ნაწილის აზრებსა და შეგრძნებებს.
ანიმას მსგავსად, ანიმუსიც მხოლოდ ნეგატიური ასპექტებისგან არ შედგება, როგორიცაა ბრუტალურობა, წინდაუხედაობა, არაფრის მომცემი საუბარი, მდუმარება, სიჯიუტე და ბოროტი აზრები. მას გააჩნია ძალიან პოზიტიური და ღირებული მხარეებიც. ანიმას მსგავსად, ანიმუსსაც შეუძლია კრეატიული აქტივობის შედეგად საკუთარ თვითობასთან ხიდის აშენება. როდესაც ქალი იაზრებს, თუ ვინ და რა არის მისი ანიმუსი, ასეთ დროს ანიმუსი შეიძლება იქცეს ფასდაუდებელ შინაგან კომპანიონად, რომელიც მასში განავითარებს მასკულინურ თვისებებ, როგორიცაა ინიციატივა, გამბედაობა, ობიექტურობა და სულიერი სიბრძნე.
“ანიმუსიც, ანიმას მსგავსად, ხასიათდება განვითარების ოთხი საფეხურით. პირველი მათგანი გამოიხატება, როგორც უბრალო ფიზიკური ძალის პერსონიფიკაცია, მაგალითად, როგორც ათლეტური ჩემპიონი ან დაკუნთული მამაკაცი. მომდევნო საფეხური იძლევა ინიციატივის გამოჩენისა და კარგად დაგეგმილი ქმედების შესაძლებლობას. მესამე ფაზა, სადაც ანიმუსი ხდება “სიტყვა”, ხშირად გამოიხატება, როგორც პროფესორი ან სასულიერო პირი. ხოლო, საბოლოოდ, მის მეოთხე მანიფესტაციაში, ანიმუსი არის ჭეშმარიტების ხედვის ინკარნაცია. განვითარების უმაღლეს საფეხურზე (ანიმას მსგავსად) იგი ხდება სულიერი განვითარების მედიატორი, სადაც სიცოცხლე ახალ არსს იძენს.”[11]
ანიმასა და ანიმუსს შორის ცეკვა შეუცვლელი და შეუფასებელია ინდივიდუაციისათვის. იუნგი ანიმას აღწერს, როგორც სიცოცხლის არქეტიპს, ხოლო ანიმუსს, როგორც საზრისის/მნიშვნელობის არქეტიპს.
იუნგი ყურადღებას ამახვილებს სიზიგიას იდეის შესახებ, რაც ნიშნავს წმინდა ქორწინებით ღვთაებრივი წყვილის გაერთიანებას, რომელიც არის კიდეც სამყაროში ქალისა და კაცის არსებობის უნივერსალური მოტივი - ასეთი ღვთაებრივი კავშირის მაგალითია შივა და შაქტი ან ზევსი და ჰერა.
ანიმა ფსიქიკაში დასაბამს აძლევს ხატ-სახეებს. ის ამ ხატ-სახეებს არაცნობიერიდან ანიჭებს სიცოცხლეს, ხოლო ანიმუსი საზრისს აძლევს ცნობიერებასა და გარეგან სამყაროს. არაცნობიერთან დაპირისპირება შესაძლოა დავინახოთ, როგორც მედიტაციის აქტიური ქმედება, რომლიც ასახავს/ირეკლავს საკუთარ თავს, რაც იწვევს სამკურნალო ეფექტს. მე-17 საუკუნეში დაწერილი ალქიმიური ლექსიკონი ამ მოვლენას შემდეგნაირად აღწერს:
“პიროვნების შინაგანი საუბარი მეორე პიროვნებასთან, რომელიც უხილავია, წარმოადგენს თვითობის ღვთაებასთან ან პიროვნების კეთილ ანგელოზთან ზიარების გამოცდილებას.”[12]
ჩვენი სიზმრების გაგებით, ჩაწერითა და ჩახატვით, ვახდენთ არაცნობიერის ხატ-სახეების ინტერპრეტაციას. ყველაზე მნიშვნელოვანი სიზმრებია ე.წ. “არქეტიპული სიზმრები”, რომლებიც მოდიან კოლექტიური არაცნობიერიდან. არსებობს ორი მნიშვნელობანი პრაქტიკა სიზმრებთან დაკავშირებით: სიზმრის ინტერპრეტაცია და აქტიური წარმოსახვა. სიზმრების ინტერპრეტაცია შეიცავს მითოლოგიურ,ისტორიულ და კულტურულ პარალელებს, რათა შევძლოთ ჩვენი სიზმრების მნიშვნელობის უკეთ განსაზღვრა. იუნგი ამას “ფსიქოლოგიურ ქსოვილს” უწოდებს, რომელშიც ხატ-სახე ხორცს შეისხამს. მას სურდა თავი აერიდებინა “აბსოლუტურად სუბიექტური” პროცესისაგან.
თავისი ცხოვრების განმავლობაში, იუნგმა მოახდინა დაახლოებით 80 000 სიზმრის ინტერპრეტაცია და აღმოაჩინა, რომ თითოეული მათგანი მიჰყვება განმეორებად შაბლონს, სადაც იგი ახდენს კოლექტიურ არაცნობიერთან საკუთარი ფასეულობის დემონსტრირებას მასში არსებული კონცეფციიდან გამომდინარე. აქტიური წარმოსახვის დროს ადამიანი ახდენს საკუთარი ფანტაზიის ნებისმიერი ფრაგმენტის ვიზუალიზაციას, რომელშიც შემდგომში ამატებს არაცნობიერის შემდგენელ სიმბოლოებს, ბუნებრივი მანერით. ამის მიზანია, არაცნობიერი მატერიის უკვე არსებულ ცნობიერ მატერიაში გადმოტანა. რაც უფრო ცნობიერია სიზმარი, მით უფრო იკლებს მისი ძალა და სიხშირე , სხვა სიტყვებით, სიზმრები შეიცავენ ფანტაზიებს, რომლებსაც “სურთ” გაცნობიერებულნი იყვნენ.
არაცნობიერი ხატ-სახეების დაპირისპირებისას, არ უნდა დავსვათ კითხვები ეგოსა და გარეგანი სამყაროს შესახებ, არამედ მხოლოდ შინაგან სამყაროსთან დაკავშირებით. სიმბოლოების სიზმრების სამყარო არ ნიშნავს, რომ მხოლოდ ფანტაზიებისაგან შედგება. რეალურად, წარმოსახვა მხოლოდ განავრცობს და აფართოებს ცნობიერებას. სხვა სიტყვებით, აქტიური წარმოსაახვა არის აქტიურად გაფართოებული ცნობერებას.
ინდივიდუაციის მიზანია, რომ უფრო და უფრო მეტად გავხდეთ ის, ვინც რეალურად ვართ, სხვებისგან გამოვიყოთ და განვცალკევდეთ, და ამავდროულად, დავრჩეთ ურთიერთობაში საზოგადოებასთან. ეს პროცესი ჩვენივე არსებასა და გარეგან სამყაროს შორის არსებული დიალოგის სერიებს წარმოადგენს; ადამიანები, რომლებთანაც ურთიერთობა გვაკავშირებს, კავშირშია შინაგანი სამყაროს არქეტიპებთან.
ამ პროცესის მთავარ არსს ის წარმოადგენს, რომ მამაკაცმა გააცნობიეროს საკუთარი ანიმა, ხოლო ქალმა - საკუთარი ანიმუსი, რათა მათ შეძლონ საკუთარი არსების მათგან დიფერენცირება და არ მოექცნენ მათიკონტროლის ქვეშ.
შინაგანი, ცოცხალი ფიგურები ჩვენგან აბსოლუტურ უყურადღებობას მოელიან. მათ არ უხარიათ ეს ფაქტი, ვინაიდან ისინი ნამდვილები არიან.
“ჩვენ აღმოვაჩენთ, რომ ფიქრები, გრძნობები და ეფექტები ჩვენში იმდენად ცოცხლები არიან, რამდენადაც ჩვენ ვერასდროს ვიფიქრებდით, თუ ასეთი რამ საერთოდ შესაძლებელი იყო. ძირითადად, ამ სახის შესაძლებლობები სრულიად ფანტასტიკურად გამოიყურება ნებისმიერისათვის, რომელსაც თავად არ გამოუცდია, რადგან ნორმალურმა ადამიანმა “იცის, რასაც ფიქრობს”. ამგვარი ბავშვური მიდრეკილება “ნორმალური პიროვნების” ნაწილია და სწორედ ამიტომ, პირადი გამოცდილების გარეშე, შეუძლებელია შევიცნოთ ანიმასა და ანიმუსის ნამდვილი ბუნება. ასეთი გაცნობიერების შემდეგ ადამიანი აღმოჩნდება ფსიქოლოგიური გამოცდილების სრულიად ახალ სამყაროში, რა თქმა უნდა, იმ შემთხვევაში, როდესაც ადამიანი ამ ფაქტის პრაქტიკულ რეალიზებაში წარმატებას მიაღწევს. ვინც ამ პროცესში პროგრესს განიცდის, ძალიან იშვიათად, რომ არ მოექცნენ შთაბეჭდილების ქვეშ, თუ რამდენად ცოტა იცის ეგომ და რამდენი რამ არ სცოდნია აქამდე. თვით-ცნობიერების ამგვარი განვითარება, დღესდღეობითაც კი საკმაოდ იშვიათია, რისი მიუღწევლობაც ხშირ შემთხვევაში ნევროზს იწვევს, რაიმე უარესს თუ არა.”[13]
[1] Carl Jung, C.W. Vol 9. Part I: Archetypes of the Collective Unconscious
[2] Carl Jung C.W. Vol 9. Part II: Aion. The Shadow
[3] Carl Jung, C.W. Vol 9. Part II: Aion: The Syzygy: Anima and Animus
[4] Man and His Symbols. Part III: The Process of Individuation – M.L. von Franz
[5] M.L. von Franz, The Problem of the Puer Aeternus
[6] Man and His Symbols. Part III. The Anima: The Woman Within – M.L. von Franz
[7] Man and His Symbols. Part III. The Anima: The Woman Within - M.L. von Franz
[8] Man and His Symbols. Part III. The Animus: The Man Within - M.L. von Franz
[9] Man and His Symbols. Part III. The Animus: The Man Within - M.L. von Franz
[10] M.L. von Franz, Animus and Anima in Fairy Tales
[11] Man and His Symbols. Part III. The Animus: The Man Within - M.L. von Franz
[12] Martin Rulandus the Elder, A Lexicon of Alchemy
[13] Carl Jung, C.W. Vol 9. Part II: Aion. The Syzygy: Anima and Animus
