მთარგმნელი: ანეტ შტრაუსი
2016 წ. 28 მაისი
ავტორი: დონა ფერგიუსონი
ფრიდა ჰიუზი
ფრიდა ჰიუზი თავის პირველ პოეტურ კრებულს ათვალიერებს, ცდილობს, მოძებნოს ლექსი, რომელიც მამამისის (ტედ ჰიუზი) მიერ სილვია პლათისთვის, დედამისისთვის მიძღვნილ ლექსებზე დაწერა. „ჩიტები“ ჰქვია. პოეტი (ტედ ჰიუზი) პინგვინად ისახება, რომელიც იმ კვერცხს უვლის, თავისმა ცოლმა რომ დაუტოვა. ჩანან მეზღვიასებრი ფრინველებიც, რომლებიც კლავენ და შემდეგ ჭამენ პატარა პინგვინებს. ეს მამაჩემსა და "დაბადების დღის წერილებზე" (ლექსების კრებული, რომელიც ტედ ჰიუზმა პლათის თვითმკვლელობის საპასუხოდ დაწერა) დავწერე. მაგრამ როცა მამაჩემმა წაიკითხა, მითხრა, რომ ეს ლექსი ჩემს შესახებაა. ახლანდელი გადმოსახედიდან, ვფიქრობ, რომ მართალი იყო.“
ფრიდა ჰიუზი მამასთან და ძმასთან ერთად
ლექსის კითხვისას ფრიდას ხმა ღრმა და ჩუმია; საშინლად ჰგავს დედამისისას, რომელიც პლათის სიკვდილამდე რამდენიმე თვით ადრე ჩაიწერა. შუაღამისას მან თავი ღუმელში შეყო, ფრიდასა და მის ერთი წლის ძმას კი, საუზმედ, პური და რძე დაუტოვა.
ფრიდა იმ დროს თითქმის სამი წლის იყო. ახლა 56-ის არის და ჩვენ მისი ძველი, უელსური სახლის სასტუმრო ოთახში, ბუხართან ვსხედვართ. სახლში მომზადებულ, ბანანის გემრიელ ტორტსა და ჩაის შევექცევით. თითოეული კედლის თითოეული ინჩი დაფარულია მისი დრამატული, ზეთით შესრულებული უზარმაზარი ნახატებით, რომლებზეც ჩიტები და აბსტრაქტული ფორმებია გამოსახული.
ამბობს, რომ მამამისს მისი ნახატები უყვარდა. ასევე მოსწონდა მისი პოეზიაც და მუდამ აქეზებდა წერისკენ, მიუხედავად იმისა, რომ საკუთარი ლექსების წაკითხვის უფლება იქამდე არ მისცა, სანამ ფრიდა 34 წლის არ გახდა. მაშინ, დეკადის მანძილზე, ლექსებს ფარულად წერდა და ფეხსაცმლის ყუთში ინახავდა. „მასთან ჩემი ლექსებით მივედი, დასტა რამდენიმე ინჩის სიმაღლის იყო. ვთხოვე, სამი კატეგორიით დაეხარისხებინა: კარგი, ცუდი და საშუალო. და ასეც მოიქცა - თითოეულ კატეგორიაში რამდენიმე ლექსი მოათავსა. მიუკერძოებლობა კარგად გამოსდიოდა და, პოეზიასთან მიმართებით, განსაკუთრებით სამართლიანი იყო.“
„არ უთქვამს, თუ რა უნდა შემეცვალა. მითხრა: „ესენი არ ვარგა, ამათზე მუშაობა შეიძლება და ისინი ისეთები მომწონს, როგორებიც ახლა არიან“. მაგრამ, ბევრი ვიმუშავე იმათზეც კი, რომლებიც მართლა მოსწონდა.“
თავის პოეზიას არამარტო მამამისისგან, არამედ ყველა სხვა ადამიანისგანაც მალავდა, რათა საკუთარი, უნიკალური ხმა მოეძებნა და განევითარებინა. „მსგავსების მეშინოდა. მინდოდა, სხვებს ჩემი ღირსებების მიხედვით განვესაჯე“.
ამის ნაცვლად, საბავშვო წიგნებს წერდა და ექვსი მათგანი გამოსცა კიდეც. შემდეგ, 34 წლის ასაკში, დიაგნოზად ქრონიკული დაღლილობა დაუდგინეს, და ერთადერთი, რისი გაკეთებაც უნდოდა იმ რამდენიმე საათში, როცა ეღვიძა, ზეთის უზარმაზარი ნახატების შექმნა და ლექსების წერა იყო. ამ გამოცდილებამ შეცვალა ის, თუ რასაც ფიქრობდა საკუთარი მშობლების ნაკვალევზე სიარულის შესახებ.
„ჩვენ მხოლოდ ერთი ცხოვრება გვაქვს. ძალიან სევდიანია, რომ არ გავაკეთოთ ის, რამაც შეიძლება გაგვაბედნიეროს, რაც არავის ავნებს და ზოგადად, შეიძლება, რამე ღირებულიც იყოს, მხოლოდ იმის გამო, რომ არის შანსი, იმედები გაგვიცრუვდეს“.
ტედ ჰიუზი და სილვია პლათი
არასოდეს დამჯდარა ლექსის დასაწერად და უფიქრია, რომ მის მშობლებს წერა ძალიან კარგად გამოსდიოდათ. „თუ ეს აზრი ოდნავ მაინც გამიელვებდა თავში, მაშინვე პარალიზებული ვხდებოდი“.
მშობლების პოეზია იქამდე არ წაუკითხავს, სანამ თავად პირველ კრებულზე მუშაობა არ დაასრულა. სკოლაში პოპულარული იყო და საპატიო ნებართვაც კი მისცეს, რომ პლათისა და ჰიუზის ნამუშევრების სწავლისთვის თავი აერიდებინა. „ყოველთვის მჯეროდა, რომ მათი ლექსები რაღაც მხრივ დამაბინძურებდა. დაბინძურებაში გავლენის მოხდენას ვგულისხმობ. არანაირად არ მინდოდა მათი კოპირება. ასევე, ისინი ჩემთვის დედა და მამა იყვნენ. რისთვის უნდა მნდომებოდა მათი ისეთ რამედ გადაქცევა, რის შესახებაც დისტანციიდან ვისწავლიდი? თუ მათ ლექსებს არ წავიკითხავდი, ისინი, ლიტერატურული პირების ნაცვლად, დედად და მამად დარჩებოდნენ.
მამამისი წერისას უჩინარდებოდა: „ბევრს მუშაობდა. მტკიცე სამუშაო ეთიკა ჰქონდა - ძალიან დისციპლინირებული იყო“.
მაგრამ ფრიდას ისიც ახსოვს, როგორ ამზადებდა ის ომლეტს, როგორ მიჰყავდა სანაპიროზე და როგორ სეირნობდნენ ერთად დარტმორის ირგვლივ. „ბავშვობაში დიდი თავისუფლება მქონდა - ცოტა ველურიც კი ვიყავი. ყველაზე ბედნიერად თავს ცხოველთან ერთად მზეში, მინდორზე ხეტიალისას ვგრძნობდი“.
ამას არ გავუკვირვებივარ. როცა ჩამოვედი, სემს, მის ბუს, მოთმინებით აჭამა დანამცეცებული წიწილა. ცხრა ბუ ჰყავს - ორ ძაღლთან, ორ კურდღელთან, ორ ქათამთან, ექვს შინშილასთან, ცხრა ქრცვინთან და ერთ გველთან ერთად.
როცა ჰიუზს ცნობისმოყვარეობამ სძლია და მისი მშობლების პოეზია წაიკითხა, გაიგო რამე ისეთი, რაც იქამდე არ იცოდა? - „არა, მაგრამ როცა წავიკითხე რასაც სხვა ადამიანები დედაჩემზე წერდნენ, შოკში ჩავვარდი იმის გააზრებისას, რომ დედა ანგელოზი არ იყო, რადგან მამა სულ ასე გვისახავდა მას. დედაჩემზე ცუდი რამ არასოდეს უთქვამს. ერთხელაც არა“.
დედამისის ნამუშევრები აღაფრთოვანებს, განსაკუთრებით "არიელი", და თანაბრად მოსწონს ტედ ჰიუზის პოეზიაც. მამამისის ლექსებიდან ყველაზე მეტად "სავსე მთვარე და პატარა ფრიდა" უყვარს. დედამაც დაწერა მასზე "დილის სიმღერაში". „ძირითადად, მათი ის ლექსები მიყვარს, რომლებიც ჩემზე დაწერეს“ - ამბობს და იცინის.
რამდენიმე ამაღელვებელი ლექსი "ალტერნატიული ღირებულებებიდან", რომელიც მისი ყველაზე ახალი კრებულია ნახატებისა და ლექსების, თავადაც მიუძღვნა მშობლებს. ეს, როგორც თვითონ ამბობს, გამოსწორების მცდელობაა მისი მშობლების ძალიან საჯარო ურთიერთობისა: „როცა უფრო ახალგაზრდა ვიყავი, თავს ისე ვგრძნობდი, თითქოს ხალხი მშობლებს მპარავდა. ჩემი მშობლები ჩემი ცხოვრებაა. შენი არა, არც ვინმე სხვის, არამედ ჩემი. თუ მათზე დაწერა მინდა, ეს ჩემი პრეროგატივაა“.
"ალტერნატიულ ღირებულებებში" შესული ბევრი ლექსი სიკვდილსა და დანაკარგზეა, ზოგიერთი მათგანი კი ყველაზე ძლიერად ეხება დედამისის გარდაცვალებამდე და მას შემდეგ პერიოდებს. „მე ველაპარაკები ჩემს ადრინდელ თავს, რომელსაც ადამიანებთან საუბარი არ შეეძლო. ბავშვს ვაძლევ იმ ხმას, რისი ქონის უფლებაც არასოდეს მიმიცია ჩემი თავისთვის. ამას ვერ გავაკეთებდი ჩემი ლექსების პირველ კრებულში, და ვერც მეორეში, ნაწილობრივ იმიტომაც, რომ მამაჩემი ცოცხალი იყო. მამას არ ეწყინებოდა, მაგრამ... მე არ ვიყავი მზად. და იმ დროს უფრო მეტად გახსნაზე რომ მეფიქრა, სწორედ მაშინ დამაწვებოდა ჩემი მშობლების წარმატების სიმძიმე. ალბათ, ასე იქნებოდა: „ოჰ, ისინი ჩემი მშობლები არიან და მე კიდევ გახსნილად ვყვები რაღაც ჭორებზე".
ყველაფრის მიუხედავად, ფრიდამ აღმოაჩინა, რომ ლექსის დაწერა რაიმე მტკივნეულ მოგონებაზე, მისთვის, ამ ტკივილის მონელების გზაცაა. „ერთ-ერთი რამე, რაც ვისწავლე, არის ის, რომ თუ ვეცდებით და სევდას სხვა დროისთვის გადავდებთ, ის უბრალოდ მოიცდის. და, ჩემი გამოცდილებით, მისგან გაქცევას არავისთვის მოუტანია რაიმე კარგი“.
ავტორი: დონა ფერგიუსონი
ფრიდა ჰიუზი
ფრიდა ჰიუზი თავის პირველ პოეტურ კრებულს ათვალიერებს, ცდილობს, მოძებნოს ლექსი, რომელიც მამამისის (ტედ ჰიუზი) მიერ სილვია პლათისთვის, დედამისისთვის მიძღვნილ ლექსებზე დაწერა. „ჩიტები“ ჰქვია. პოეტი (ტედ ჰიუზი) პინგვინად ისახება, რომელიც იმ კვერცხს უვლის, თავისმა ცოლმა რომ დაუტოვა. ჩანან მეზღვიასებრი ფრინველებიც, რომლებიც კლავენ და შემდეგ ჭამენ პატარა პინგვინებს. ეს მამაჩემსა და "დაბადების დღის წერილებზე" (ლექსების კრებული, რომელიც ტედ ჰიუზმა პლათის თვითმკვლელობის საპასუხოდ დაწერა) დავწერე. მაგრამ როცა მამაჩემმა წაიკითხა, მითხრა, რომ ეს ლექსი ჩემს შესახებაა. ახლანდელი გადმოსახედიდან, ვფიქრობ, რომ მართალი იყო.“
ფრიდა ჰიუზი მამასთან და ძმასთან ერთად
ლექსის კითხვისას ფრიდას ხმა ღრმა და ჩუმია; საშინლად ჰგავს დედამისისას, რომელიც პლათის სიკვდილამდე რამდენიმე თვით ადრე ჩაიწერა. შუაღამისას მან თავი ღუმელში შეყო, ფრიდასა და მის ერთი წლის ძმას კი, საუზმედ, პური და რძე დაუტოვა.
ფრიდა იმ დროს თითქმის სამი წლის იყო. ახლა 56-ის არის და ჩვენ მისი ძველი, უელსური სახლის სასტუმრო ოთახში, ბუხართან ვსხედვართ. სახლში მომზადებულ, ბანანის გემრიელ ტორტსა და ჩაის შევექცევით. თითოეული კედლის თითოეული ინჩი დაფარულია მისი დრამატული, ზეთით შესრულებული უზარმაზარი ნახატებით, რომლებზეც ჩიტები და აბსტრაქტული ფორმებია გამოსახული.
ამბობს, რომ მამამისს მისი ნახატები უყვარდა. ასევე მოსწონდა მისი პოეზიაც და მუდამ აქეზებდა წერისკენ, მიუხედავად იმისა, რომ საკუთარი ლექსების წაკითხვის უფლება იქამდე არ მისცა, სანამ ფრიდა 34 წლის არ გახდა. მაშინ, დეკადის მანძილზე, ლექსებს ფარულად წერდა და ფეხსაცმლის ყუთში ინახავდა. „მასთან ჩემი ლექსებით მივედი, დასტა რამდენიმე ინჩის სიმაღლის იყო. ვთხოვე, სამი კატეგორიით დაეხარისხებინა: კარგი, ცუდი და საშუალო. და ასეც მოიქცა - თითოეულ კატეგორიაში რამდენიმე ლექსი მოათავსა. მიუკერძოებლობა კარგად გამოსდიოდა და, პოეზიასთან მიმართებით, განსაკუთრებით სამართლიანი იყო.“
„არ უთქვამს, თუ რა უნდა შემეცვალა. მითხრა: „ესენი არ ვარგა, ამათზე მუშაობა შეიძლება და ისინი ისეთები მომწონს, როგორებიც ახლა არიან“. მაგრამ, ბევრი ვიმუშავე იმათზეც კი, რომლებიც მართლა მოსწონდა.“
თავის პოეზიას არამარტო მამამისისგან, არამედ ყველა სხვა ადამიანისგანაც მალავდა, რათა საკუთარი, უნიკალური ხმა მოეძებნა და განევითარებინა. „მსგავსების მეშინოდა. მინდოდა, სხვებს ჩემი ღირსებების მიხედვით განვესაჯე“.
ამის ნაცვლად, საბავშვო წიგნებს წერდა და ექვსი მათგანი გამოსცა კიდეც. შემდეგ, 34 წლის ასაკში, დიაგნოზად ქრონიკული დაღლილობა დაუდგინეს, და ერთადერთი, რისი გაკეთებაც უნდოდა იმ რამდენიმე საათში, როცა ეღვიძა, ზეთის უზარმაზარი ნახატების შექმნა და ლექსების წერა იყო. ამ გამოცდილებამ შეცვალა ის, თუ რასაც ფიქრობდა საკუთარი მშობლების ნაკვალევზე სიარულის შესახებ.
„ჩვენ მხოლოდ ერთი ცხოვრება გვაქვს. ძალიან სევდიანია, რომ არ გავაკეთოთ ის, რამაც შეიძლება გაგვაბედნიეროს, რაც არავის ავნებს და ზოგადად, შეიძლება, რამე ღირებულიც იყოს, მხოლოდ იმის გამო, რომ არის შანსი, იმედები გაგვიცრუვდეს“.
ტედ ჰიუზი და სილვია პლათიარასოდეს დამჯდარა ლექსის დასაწერად და უფიქრია, რომ მის მშობლებს წერა ძალიან კარგად გამოსდიოდათ. „თუ ეს აზრი ოდნავ მაინც გამიელვებდა თავში, მაშინვე პარალიზებული ვხდებოდი“.
მშობლების პოეზია იქამდე არ წაუკითხავს, სანამ თავად პირველ კრებულზე მუშაობა არ დაასრულა. სკოლაში პოპულარული იყო და საპატიო ნებართვაც კი მისცეს, რომ პლათისა და ჰიუზის ნამუშევრების სწავლისთვის თავი აერიდებინა. „ყოველთვის მჯეროდა, რომ მათი ლექსები რაღაც მხრივ დამაბინძურებდა. დაბინძურებაში გავლენის მოხდენას ვგულისხმობ. არანაირად არ მინდოდა მათი კოპირება. ასევე, ისინი ჩემთვის დედა და მამა იყვნენ. რისთვის უნდა მნდომებოდა მათი ისეთ რამედ გადაქცევა, რის შესახებაც დისტანციიდან ვისწავლიდი? თუ მათ ლექსებს არ წავიკითხავდი, ისინი, ლიტერატურული პირების ნაცვლად, დედად და მამად დარჩებოდნენ.
მამამისი წერისას უჩინარდებოდა: „ბევრს მუშაობდა. მტკიცე სამუშაო ეთიკა ჰქონდა - ძალიან დისციპლინირებული იყო“.
მაგრამ ფრიდას ისიც ახსოვს, როგორ ამზადებდა ის ომლეტს, როგორ მიჰყავდა სანაპიროზე და როგორ სეირნობდნენ ერთად დარტმორის ირგვლივ. „ბავშვობაში დიდი თავისუფლება მქონდა - ცოტა ველურიც კი ვიყავი. ყველაზე ბედნიერად თავს ცხოველთან ერთად მზეში, მინდორზე ხეტიალისას ვგრძნობდი“.
ამას არ გავუკვირვებივარ. როცა ჩამოვედი, სემს, მის ბუს, მოთმინებით აჭამა დანამცეცებული წიწილა. ცხრა ბუ ჰყავს - ორ ძაღლთან, ორ კურდღელთან, ორ ქათამთან, ექვს შინშილასთან, ცხრა ქრცვინთან და ერთ გველთან ერთად.
როცა ჰიუზს ცნობისმოყვარეობამ სძლია და მისი მშობლების პოეზია წაიკითხა, გაიგო რამე ისეთი, რაც იქამდე არ იცოდა? - „არა, მაგრამ როცა წავიკითხე რასაც სხვა ადამიანები დედაჩემზე წერდნენ, შოკში ჩავვარდი იმის გააზრებისას, რომ დედა ანგელოზი არ იყო, რადგან მამა სულ ასე გვისახავდა მას. დედაჩემზე ცუდი რამ არასოდეს უთქვამს. ერთხელაც არა“.
დედამისის ნამუშევრები აღაფრთოვანებს, განსაკუთრებით "არიელი", და თანაბრად მოსწონს ტედ ჰიუზის პოეზიაც. მამამისის ლექსებიდან ყველაზე მეტად "სავსე მთვარე და პატარა ფრიდა" უყვარს. დედამაც დაწერა მასზე "დილის სიმღერაში". „ძირითადად, მათი ის ლექსები მიყვარს, რომლებიც ჩემზე დაწერეს“ - ამბობს და იცინის.
რამდენიმე ამაღელვებელი ლექსი "ალტერნატიული ღირებულებებიდან", რომელიც მისი ყველაზე ახალი კრებულია ნახატებისა და ლექსების, თავადაც მიუძღვნა მშობლებს. ეს, როგორც თვითონ ამბობს, გამოსწორების მცდელობაა მისი მშობლების ძალიან საჯარო ურთიერთობისა: „როცა უფრო ახალგაზრდა ვიყავი, თავს ისე ვგრძნობდი, თითქოს ხალხი მშობლებს მპარავდა. ჩემი მშობლები ჩემი ცხოვრებაა. შენი არა, არც ვინმე სხვის, არამედ ჩემი. თუ მათზე დაწერა მინდა, ეს ჩემი პრეროგატივაა“.
"ალტერნატიულ ღირებულებებში" შესული ბევრი ლექსი სიკვდილსა და დანაკარგზეა, ზოგიერთი მათგანი კი ყველაზე ძლიერად ეხება დედამისის გარდაცვალებამდე და მას შემდეგ პერიოდებს. „მე ველაპარაკები ჩემს ადრინდელ თავს, რომელსაც ადამიანებთან საუბარი არ შეეძლო. ბავშვს ვაძლევ იმ ხმას, რისი ქონის უფლებაც არასოდეს მიმიცია ჩემი თავისთვის. ამას ვერ გავაკეთებდი ჩემი ლექსების პირველ კრებულში, და ვერც მეორეში, ნაწილობრივ იმიტომაც, რომ მამაჩემი ცოცხალი იყო. მამას არ ეწყინებოდა, მაგრამ... მე არ ვიყავი მზად. და იმ დროს უფრო მეტად გახსნაზე რომ მეფიქრა, სწორედ მაშინ დამაწვებოდა ჩემი მშობლების წარმატების სიმძიმე. ალბათ, ასე იქნებოდა: „ოჰ, ისინი ჩემი მშობლები არიან და მე კიდევ გახსნილად ვყვები რაღაც ჭორებზე".
ყველაფრის მიუხედავად, ფრიდამ აღმოაჩინა, რომ ლექსის დაწერა რაიმე მტკივნეულ მოგონებაზე, მისთვის, ამ ტკივილის მონელების გზაცაა. „ერთ-ერთი რამე, რაც ვისწავლე, არის ის, რომ თუ ვეცდებით და სევდას სხვა დროისთვის გადავდებთ, ის უბრალოდ მოიცდის. და, ჩემი გამოცდილებით, მისგან გაქცევას არავისთვის მოუტანია რაიმე კარგი“.
