ანალოგია

ავტორი: იოანე შენგელია

სტატიაში ინდუქცია და დედუქცია განხილულია სისტემის შემეცნების ორი მეთოდი - „ნაწილიდან მთელისკენ“ და პირიქით. თუმცა, არსებობს კიდევ ერთი მეთოდიც, რომელიც, არც ისე საიმედოა. ეს არის ანალოგიის მეთოდი.

რას ნიშნავს ის და რატომ არ არის საიმედო?

ანალოგია - ეს არის, როდესაც ცნობილი სისტემის სტრუქტურას „არგებ“ უცნობ სისტემას. ეს მეთოდი არ არის საიმედო, რადგან დაფუძნებულია ადამიანის პირად გამოცდილებაზე და არა ახალი სისტემის ობიექტურ შემეცნებაზე. თუმცა, ხშირ შემთხვევაში ანალოგიის მეთოდი ძალიან სასარგებლოა. საყურადღებოა ის ფაქტი, რომ ანალოგიის მეთოდი წარმოადგენს დაგროვილი გამოცდილების გამოყენებას.

ამრიგად, ანალოგია წარმოადგენს უფრო ჰიპოთეტურ მოდელს, ვიდრე ექსპერიმეტნულს, რომელსაც ინდუქციური და დედუქციური მსჯელობა ემყარება. ინდუქციური და დედუქციური მსჯელობა უყურებს ფაქტებს და მათზე დაყრდნობით აგებს მოდელს. ანალოგია კი იყენებს გამოცდილებას და ცდილობს აწ უკვე ნაცნობი სისტემების სტრუქტურის ანალოგიური რამ „მონახოს“ ახალ სისტემაში. საწყის ეტაპზე, როდესაც სისტემას პირველად ვეხებით, ეს მეთოდი გამართლებულია. თუმცა, შემდგომ აუცილებელია ინდუქციური გზა, ანუ „ნაწილიდან მთელისკენ“. უკანასკნელად კი, როდესაც მთელს სისტემას გავიცნობთ, ყალიბდება დედუქციური გზა, ანუ „მთელიდან ნაწილისკენ“.

ანალოგია, ისევე, როგორც დანარჩენი ორი მეთოდი, ჩვენი აზროვნების თანმდევი პროცესია. ჩვენ მას მუდმივად ვიყენებთ და ეს ბუნებრივია, რადგან გამოცდილების გარეშე ყოველ დღე ახალ ველოსიპედს გამოვიგონებდით.

უფრო აბსტრაქტული თვალთახედვით, ანალოგია - ეს არის ერთი სისტემის ასახვა მეორე სისტემაში ისეთი, რომ სტრუქტურა (ფუნქციები) ინახება. ახლა რას ნიშნავს, რომ „სტრუქტურა ინახება“?

მაგალითად, წარმოიდგინეთ მზის სისტემა: არსებობს ცენტრში მზე, და მის გარშემო ორბიტებზე მოძრაობენ პლანეტები. ეს არის მზის სისტემის სტრუქტურა: არსებობს ცენტრში ობიექტი (მზე), და მის გარშემო ორბიტებზე მოძრაობენ ობიექტები (პლანეტები).

ჩვენ შეგვიძლია განვიხილოთ მზის სისტემის ანალოგია, მაგალითად ატომის პლანეტარული მოდელი: არსებობს ცენტრში ობიექტი (ატომის ბირთვი), და მის გარშემო ორბიტებზე მოძრაობენ ობიექტები (ელექტრონები).

(შენიშვნისთვის, ატომის ეს მოდელი არ არის მთლად სწორი კვანტური მექანიკის მოსასზრებებიდან გამომდინარე. მაგრამ, მაგალითის განხილვისთვის ღირს.)

ამრიგად, მზის სისტემა და ატომის პლანეტარული მოდელი ანალოგიური სისტემებია, რადგან არსებობს სტრუქტურა, რომელიც მათ საერთო აქვთ (ცენტრი და ორბიტები). თვით ანალოგია, ანუ ასახვა ერთი სისტემიდან მეორეში ასეთი სახისაა:

ანალოგია: (მზე, პლანეტები) -> (ატომის ბირთვი, ელექტრონები)

ცხადია, რომ ნებისმიერი სტრუქტურის სისტემისთვის შეიძლება ავაგოთ მისი ანალოგიური აბსტრაქტული სისტემები, საკმარისია სისტემის სტრუქტურას ვიცნობდეთ. მაგალითად, მათემატიკურ დარგებში, როგორც სისტემებში, ვხვდებით ანალოგიის საკმარისად მკაცრ განმარტებას. მას სპეციალური ტერმინიც აქვს - მორფიზმი. ანალოგიური სისტემები (ესეიგი, ერთი სტრუქტურის მქონე მათემატიკური სივრცეები) ერთ კატეგორიაში ხვდებიან. ასეთნაირად, მათემატიკური სივრცეები კატეგორიებად კლასიფიცირდებიან (იხილეთ სტატია მათემატიკის სისტემა კატეგორიათა თეორიის მოდელით).

მათემატიკა მაინც ადამიანის მოგონილი მეცნიერებაა, ამიტომ, იქ ყველაფერი განსაზღვრულია, მორფიზმის განმარტებაც და სისტემების კატეგორიებად დაყოფაც, სტრუქტურის მიხედვით. რეალურ ცხოვრებაში კი ანალოგია შეიძლება იყოს ზედაპირულიც და მკაცრიც. ვგულისხმობ იმას, რომ ორი სისტემის ანალოგიურობას განსაზღვრავს მათი სტრუქტურების თანხვედრა. მაგრამ, სტრუქტურები შეიძლება ნაწილობრივ ემთხვეოდნენ, და შეიძლება ძალიან ზუსტად ემთხვეოდნენ. ასე რომ, მათემატიკის მკაცრი მოდელისგან განსხვავებით, საყოფაცხოვრებო რეალობაში ანალოგიას შეიძლება ჰქონდეს სიზუსტის სხვადასხვა ხარისხი.

განვიხილოთ კიდევ ერთი მაგალითი: ავიღოთ ორი სისტემა: ჭადრაკის 16 ფიგურიანი სისტემა, და რაიმე ორგანიზაცია. არსებობს მათ შორის ანალოგია. კერძოდ, ორივე მათგანი აიგება გარკვეული იერარქიული სტრუქტურით. ანალოგია არის ისეთი ასახვა, რომელიც ინახავს სისტემის სტრუქტურას (ფუნქციებს), ესეიგი, ერთი სისტემიდან ელემენტს გადასახავს მეორე სისტემის ისეთ ელემენტში, რომელსაც იგივე ფუნქცია აქვს მეორე სისტემაში, რაც მოცემულ ელემენტს პირველ სისტემაში.

ესეიგი, „მეფე“ გადაისახება ორგანიზაციის მფლობელში, „მხედრები“ გადაისახებიან შუამავალ მომსახურეებში, „პაიკები“ გადაისახებიან უბრალო დამლაგებლებში, და ა.შ. ეს არის ანალოგიის იდეა.

ცნობისთვის, ფიზიკაში ძალიან ხშირად ვხვდებით ანალოგიურ სისტემებს. ესეიგი, ანალოგიური სტრუქტურის მქონე აბსოლუტურად სხვადასხვა ბუნების ფიზიკურ სისტემებს, რომლებიც საერთო მათემატიკური ფორმალიზმით აღიწერებიან, მსგავსების გამო. მაგალითად, მექანიკურ - ელექტრული ანალოგიები, ტალღური ოპტიკისა და კვანტური მექანიკის ანალოგია, და სხვა მრავალი.

არსებობს ანალოგია სხვადასხვა ენების გრამატიკებს შორის და ა.შ. თუმცა, ყველაზე საინტერესო ანალოგია მაინც ის არის, რომ ტვინში ნეირონული ქსელები ქმნიან იმავე სტრუქტურას, რასაც გალაქტიკური კავშირები. საიდან სად? ბუნებაში ანალოგიის ყველაზე ბუნებრივი და ტრივიალური გამოვლინება ფრაქტალია, რასაც ყველა დონეზე ვაწყდებით. მათ შორის, ტვინის და გალაქტიკების ანალოგიაც ბუნებრივი ფრაქტალის გამოვლინებაა.

უკანასკნელად კი ვთქვათ, რა სარგებლობა მოაქვს ანალოგიის მეთოდს მეცნიერების სწავლისას. მეცნიერებაში საუბარი არის ისეთ ობიექტებზე, რომლებიც უცხოა ჩვეულებრივი თვალისთვის და გონებისთვის. როდესაც ადამიანი სწავლობს ახალ ობიექტს, ის აწყდება ქაოსს. განსაკუთრებით, ეს ეხება ისეთ მეცნიერებებს, რომლებიც ძალიან აბსტრაქტულია (მაგალითად, მათემატიკა, თეორიული ფიზიკა, და სხვა).

თუ არსებობს შესამეცნებელი სისტემის ანალოგიური სისტემა საყოფაცხოვრებო ყოველდღიურობაში, მაშინ, სასურველია მასწავლებელმა (ვინც ასწავლის მოცემულ სისტემას) დასაწყისისთვის განიხილოს სწორედ ეს ანალოგიური სისტემა. შემდეგ მისი სტრუქტურა განაზოგადოს, და შემდეგღა ჩამოაყალიბოს შესასწავლი სისტემა, რომელიც უკვე ადვილად აღქმადი გახდება, რადგან მსგავს სტრუქტურას იცნობს მოსწავლე. თანაც, ყოველდღიურობიდან.

აი ასეთ სასარგებლო საქმიანობას ეწევა ანალოგიის მეთოდი. ის ყოველთვის ამართლებს და გვეხმარება დაგროვილი გამოცდილების გამოყენებაში.

გააზიარეთ, თუ მოგეწონათ..