მთარგმნელი: დავით ბექაური.
სიამოვნებას ღებულობ სიზმრების ნახვით? ეს შესაძლოა ორი განსაკუთრებული გენის დამსახურება იყოს. ახალი კვლევა, რომელიც თაგვებზე ჩატარდა გვიჩვენებს, რომ ე.წ. „სიზმრის გენები“ განუყოფელია ძილის იმ ფაზისთვის, რომლის დროსაც ჩვენ შეგვიძლია ვწეროთ ტესტირება სკოლაში შიშველმა, დავკარგოთ კბილი უმტკინვეულოდ და ვიფრინოთ უსაზღვრო სივრცეში.
ამ გენების გარეშე,რომელთაც Chrm1 და Chrm 3-ის სახელწოდებებით მოიხსენიებენ, ძუძუმწოვრებისთვის შეუძლებელი იქნებოდა ძილის ის ფაზა, რომლის დროსაც თვალები ინტენსიურად მოძრაობენ, რაც ტვინის აქტიურ მუშაობასთანაა დაკავშირებული, თუმცა ამ დროს სხეული პარალიზებულია. ეს აღმოჩენა იმითაა მნიშვნელოვანი, რომ ძილის ნაკლებობასთან მრავალი ფსიქიკური აშლილობაა დაკავშირებული. თუ ჩვენ შევძლებთ ძილის საფუძვლების შესწავლას, ეს საშუალებას მოგვცემს შევქმნათ საჭირო ფარმაცევტული სამკურნალო საშუალებები, როგორც ძილის დარღვევებისთვის, ასევე ფსიქიკიური პრობლემებისთვის, განაცხადა იაპონიის კვლევითი ინსიტუტის ძილთან დაკავშირებული გამოკვლევების ლიდერმა ჰიროკი უედამ.
„ძილი ჯანსაღი ცხოვრების განუყოფელი ნაწილია, არა საკმარის ძილს ან მის დარღვევებს შეუძლია მრავალი არასასრუველი შედეგები მოგვიტანოს“-უთხრა უედამ Live Science-ს ინტერვიუში, მან ასევე დაამატა, რომ მოლეკულური მექანიზმი, რომელიც ძილთან არის დაკავშირებული მთავარი საკვაძნო საკითხია ძილის შესწავლაში, მისი სიღრმისეული გამოკვლევა მრავალ სამკურნალო საშუალებას მოგვცემს ძილთან დაკავშირებული დაავადებების წინააღმდეგ.
უცნაური ციკლი
ადამიანები ერთ ღამეში გადიან არა-REM და REM ძილის ფაზებს, რომლებიც გამოიხატება ტვინის სხვადასხვა უბნის აქტივობით და აქტივობის ინტენსივობით. არავინ იცის ზუსტი მიზეზი თუ რატომ არსებობს ეს განსხვავებული ფაზები, თუმცა ცნობილია, რომ REM ძილთან მრავალი დაავადებაა დაკავშირებული, მათ შორის: დემენცია, პარკინსონის დაავადება და სხვა ნევროლოგიური დაავადება. ძილის ნაკლებობა ასევე ასოცირდება სუიციდის მაღალ რისკთან.
ეს იყო ის ძირითადი მიზეზი, თუ რატომ გადაწყვიტეს უედამ და მისმა კოლეგებმა გამოეხატათ ინტერესი ძილის და მისი მუშაობის საფუძვლების შესწავლისადმი. მეცნიერებს უკვე აღმოჩენილი აქვთ, რომ არა-REM ძილიდან REM ძილში გადასვლაში მონაწილეობს ნეიროტრანსმიტერი აცეტილქოლინი. თუმცა ცნობილია, რომ ტვინში არსებობს 16 სახის უჯრედული რეცეპტორი, რომელთაც აცეტილქოლინის დაკავშირება შეუძლიათ, ამიტომ რთული იყო იმის დადგენა, თუ რომელი წარმოადგენდა REM ძილისთვის განკუთვნილ რეცეპტორს და რომელი არა. ამის დასადგენად მკვლევარებმა გამოიყენეს CRISPR ტექნოლოგია, რომელიც საშუალებას აძლევდათ თაგვებში იმ გენების ჩამოშორებისა, რომლებიც აცეტილქოლინის რეცეპტორებზე გენეტიკურ ინფორმაციას ატარებდნენ. ამის საშუალებით ადვილი ხდებოდა იმ რეცეპტორების დადგენა, რომლებიც REM ძილზე იყვნენ პასუხისმგებლები. CRISPR ტექნოლოგია, თავისმხრივ, გულისხმობს სპეციალური ფერმენტის მონაწილეობას, რომელიც მიემართება დნმ-ს უბნისკენ და ახშობს სასურველ გენს. ამის საშუალებით, არჩეული გენი შემდგომში აღარ ვლინდება.
ძილის დაკარგვა
კვლევამ აჩვენა, რომ ნიკოტინური ტიპის აცეტილქოლინის რეცეპტორები არ მონაწილეობდნენ ძილის პროცესში. ის თაგვები, რომელთაც ეს რეცეპტორები არ გააჩნდათ, ჩვეულებრივი ძილის ხანგრძლივობით ხასიათდებოდნენ. აღმოჩნდა, რომ სხვა სახის, კუნთოვანი აცეტილქოლინის რეცეპტორები, სახელწოდებით Chrm1 Chrm3 გაცილებით მნიშვნელოვანია ძილისთვის. მათმა დათრგუნვამ თაგვებში ძილის ხანგრძლივობა სამ საათზე ნაკლებ დრომდე შეამცირა დღეში. ერთ-ერთი რეცეპტორების უქონლობიდ დროსაც კი განსაკუთრებით ძილის REM ფაზა ირღვევოდა, ამასთან მცირდებოდა არა-REM ძილის ფაზაც. ფიქსირდებოდა შემთხვევებიც კი, როდესაც თაგვებში REM ძილი საერთოდ არ აღინიშნებოდა. გასაოცარია, თუმცა იმ თაგვებმა, რომელთაც არ შეეძლოთ REM ძილის ფაზაში გადასვლა, მოახერხეს გადარჩენა. იმ ჰიპოთეზის მიუხედავად, რომ REM ძილი გადარჩენისთვის აუცილებელია. უედამ აღნიშნა ეს უცნაურობა, თუმცა ახსნა, რომ ეს შესაძლოა ის გაუთვალისწინებელი უკუ-ჩვენება იყოს, რომელიც საექსპერიმენტო ობიექტების, ხელოვნურ გარემოში, ლაბორატორიაში ყოფნითაა გამოწვეული. „მუტირებულ თაგვებს შეუძლიათ გადარჩენა, თუ მათ აქვთ საკმარისი საკვები და იმყოფებიან უსაფრთხო გარემოში. ველურ ბუნებაში, ასეთი სახის გენები აუცილებელია ორგანიზმების გადარჩენისთვის“-აღნიშნა უედამ.
სპეციფიკური რეცეპტორების შესწავლა, რომლებიც აკონტროლებენ ძილს, საშუალებას გვაძლევენ შევქმნათ სამკურნალო საშუალებები სხვადასხვა ფსიქიკური დარღვევების დროს. მკვლევარება აღმოაჩინეს მნიშვნელოვანი მუშაობის განსხვავებული მექანიზმები Chrm1 და Chrm3 გენებში. ჯგუფი დაინტერესებულია კვლევის განვრცობაში და მათ წინ კიდევ მრავალი სამუშაო აქვთ, რადგან ეს კვლევა მხოლოდ თაგვებზე იყო ჩატარებული და ამ გენების მუშაობის შესწავლა ადამიანებში კიდევ მეტ ძალისხმევას და რესურსებს მოითხოვს.
„ამ გამოკვლევამ შესაძლოა გაგვაცნოს REM ძილის მოლეკულური მექანიზმი და შესაძლოა გამოავლინოს ფსიქოლოგიური როლი REM ძილსა და მასთან დაკავშირებულ კოგნიტურ ფუნქციებში, როგორიცაა სწავლა და მეხსიერება“-აღნიშნა უედამ ინტერვიუს ბოლოს.
თუ მოგეწონათ, გააზიარეთ...
