ავტორი: ჯორდან პიტერსონი
მთარგმნელი: ნიკა ვასაძე
წინასიტყვაობა
წესები? კიდევ წესები? მართლა? ნუთუ ცხოვრება საკმარისად ჩახლართული არ არის, საკმარისად შემზღუდველი, აბსტრაქტული წესების გარეშე, რომელიც არ ითვალისწინებს ჩვენს უნიკალურ, ინდივიდუალურ სიტუაციებს? და რადგანაც ჩვენი ტვინი პლასტიკურია და ვითარდება ჩვენი ცხოვრებისეული გამოცდილების მიხედვით, რატომ უნდა გვეგონოს, რომ რამდენიმე წესი გამოსადეგი იქნება ყველასთვის?
ადამიანები წესებს საკუთარი ნებით არ მოითხოვენ, ბიბლიაშიც კი... როცა მოსე მთიდან ეშვება, დიდხნიანი გადაკარგულობის შემდეგ, თან რომ მოაქვს ქვებზე ამოტვიფრული ათი მცნება და ნახავს ისრაელის ბავშვების მხიარულებას. ისინი ოთხასი წლის განმავლობაში იყვნენ ფარაონის მონები და მისი ტირანული რეგულაციების მსხვერპლნი და ამის შემდეგ, მოსემ ისინი ორმოცი წლის განმავლობაში ატარა უდაბნოში, რათა გაეწმინდა თავიანთი მონობისგან. ახლა, როგორც იქნა თავისუფალნი, უკონტროლოდ და უდისციპლინოდ ცეკვავენ კერპის - ოქროს ხბოს ირგვლივ და ავლენენ მატერიალური კორუფციისკენ მიდრეკილებას.
„კარგი ამბავი მაქვს... და ცუდიც,“ამბობს კანონმდებელი, „პირველი რომელი გინდათ?“
„კარგი ამბავი!“, პასუხობენ ჰედონისტები.
„თხუთმეტი მცნებიდან ათამდე ჩამოვიყვანე !“
„ჰალილუია!“ ყვირის ქაოტური ხალხი. „და ცუდი?“
„ღალატი მაინც შედის“
ასე რომ წესები იქნება - მაგრამ, გთხოვთ, ბევრი არა. ჩვენ ამბივალენტები ვართ წესების მიმართ, მაშინაც კი, როცა ვიცით, რომ ისინი ჩვენთვის კარგია. თუ ჩვენ ვართ სულიერნი, თუ გვაქვს ინდივიდუალურობა, წესები შემზღუდველია, შეურაცხმყოფელი ჩვენი ცხოვრების წარმართვის სიამაყისთვის. რატომ უნდა ვიყოთ განსჯილი სხვისი წესების მიხედვით?
და მაინც, ჩვენ განვისჯებით. საბოლოო ჯამში, ღმერთმა მოსეს „ათი რეკომენდაცია“ არ მისცა, არამედ მცნება. და თუ მე ვარ თავისუფალი, ჩემი პირველი რეაქცია ბრძანების მიმართ იქნება, რომ ვერც ვერავინ, ვერც თვით ღმერთი, ვერ მეტყვის რა უნდა ვქნა, თუნდაც ჩემთვის სასიკეთო. მაგრამ ოქროს ხბოს ისტორია გვასწავლის, რომ წესების გარეშე ჩვენ მარტივად ვხდებით ჩვენი ვნებების მონები - და არაფერი განმათავისუფლებელი ამაში არ არის.
ეს ისტორა კიდევ ერთ რამეს გვასწავლის: გაუკონტროლებელნი, ჩვენი თავის უსწავლელი განსჯით, ჩვენ მალევე ვცემთ თაყვანს ისეთი რაღაცეებს, რაც ჩვენს ქვემოთ დგას - ამ შემთხვევაში ხელოვნურ ცხოველს, რომელიც ჩვენ შინაგან ცხოველურ ინსტიქტს ავლენს სრულიად არარეგულარულად. ძველი ებრაული ისტორია თვალსაჩინოდ ხდის, როგორ უყურებდნენ ძველები ცივილიზაციის პოტენციურ განვითარებას იმ წესების არ არსებობის შემთხევაში, რომლებიც სტანდარტებს მაღლა გვაწევინებენ.
კიდევ ერთი საინტერესო მომენტი ბიბლიის ისტორიებზე არის ის, რომ ის არ გვეუბნება უბრალო წესებს, როგორც შეიძლება ადვოკატმა ან ადმინისტრატორმა თქვას, არამედ ის უკავშირებს მას დრამატულ ზღაპარს, რომელიც გვაჩვენებს რატომ გვჭირდება ისინი, რითიც ის უფრო მარტივი გასაგები ხდება. ამის მსგავსად, პროფესორი პეტერსონი არ ქადაგებს მის თორმეტ წესს, არამედ ისტორიებსაც ჰყვება, რითიც ხაზს უსვამს იმას, რომ საუკთესო წესები საბოლოო ჯამში კი არ გვზღუდავს, არამედ უფრო მარტივს ხდის თავისუფალ ცხოვრებას.
ფოტოზე: ნორმან დოიგი - წინასიტყვაობის ავტორი
ჯორდან პიტერსონი პირველად 12 სექტემბერს, 2004 წელს გავიცანი, ორი საერთო მეგობრის, სატელევიზიო პროდიუსერ უოდეკ ზემბერგისა და სამედიცინო ინტერნ ესტერ ბექირის სახლში. უოდეკის დაბადების დღის წვეულება იყო. უოდეკი და ესტერი არიან პოლონელი ემიგრანტები, რომლებიც საბჭოთა იმპერიაში იზრდებოდნენ, სადაც გასაგებია, რომ ბევრი სფერო ლიმიტირებული იყო და ხშირად საზოგადოებრივი შეკრებებისა და ფილოსოფიური იდეების კითხვის ნიშნის ქვეშ დაყენებას(რომ არაფერი ვთქვათ მთავრობაზე) შესაძლებელია დიდი პრობლემები გამოეწვია. მაგრამ ახლა მასპინძლები განებივრებულნი არიან უდარდელობით, პატიოსანი საუბრით, ელეგანტური წვეულებებით, რომლებიც მიმართულია სიამოვნების მიღებისთვის იმის თქმით, თუ რას ფიქრობ რეალურად შენ და შენს ირგვლივ მყოფნი, თავისუფალ გარემოში.
აქ წესი იყო „თქვი რასაც ფიქრობ.“ თუ საუბარი პოლიტიკისკენ მიდიოდა, სხვადასხვა შეხედულების მქონე ინდივიდები ერთმანეთს ესაუბრებოდნენ იშვიათი მანერით. ხანდახან უოდეკის პირადი აზრები, ან ჭეშმარიტებები, იფრქვეოდა მისგან, ისევე, როგორც მისი სიცილი. შემდეგ ის ეხუტებოდა იმას, ვინც მისი პროვოკაცია ან სიცილი გამოიწვია იმ ინტენსივობით, თვითონაც რომ არ გეგმავდა. ეს იყო წვეულების საუკეთესო ნაწილი და ამ პირდაპირობამ და მისმა თბილმა ჩახუტებამ გადაწონა პროვოკაცია. ესტერის ხმა კი ზუსტი გზით მიდიოდა მისი მსმენლის ყურამდე მთელი ოთახის გასწვრივ. ჭეშმარიტებების ფრქვევა წვეულებას ნაკლებად უდარდელს არ ხდიდა, პირიქით, ეს გვათავისუფლებდა და მეტი სიცილით მთლიან ივენთს მეტად სასიამოვნოდ ხდიდა, რადგან აღმოსავლეთ ევროპის ადრინდელმა რეპრესირებულმა ხალხმა, როგორიც ზემბერგი და ბექირია, ყოველთვის იცოდა რასთან და ვისთან ჰქონდა საქმე და ეს პირდაპირობა ყველაფერს უფრო საინტერესოს ხდიდა.
ონორე დე ბალზაკმა, ნოველისტმა, ერთხელ აღწერა ბურთი და წვეულებები მის სამშობლოში, საფრანგეთში. აკვირდებოდა, რომ რაც ჩანდა ერთ წვეულებად, სინამდვილეში ორი იყო. პირველ საათებში, შეხვედრა სავსე იყო მოსაწყენი ხალხით, ვინც პოზიორობდა, ან კიდევ კონკრეტულ ინდივიდებთან შესახვედრად მოსული ადამიანებით, ვინც მათ სილამაზეს და სტატუსს დაადასტურებდა. შემდეგ, მხოლოდ ბოლო საათებში, როცა სტუმრების უმეტესობა წასული იყო, იწყებოდა მეორე, ნამდვილი წვეულება. აქ საუბარში ყველა იქ მყოფი იღებდა მონაწილებას, გულღია სიცილი ანაცვლებდა ფორმალურობას.
ესტერის და უოდეკის წვეულებებზე ასეთი ტიპის წვეულება ოთახში შესვლისთანავე იწყებოდა. უოდეკი არის ვერცხლისფერ, ლომის მსგავს თმიანი მონადირე, რომელიც პოტენციურ საზოგადო ინტელექტუალს ეძებს. მან იცის, როგორ უნდა დააფიქსიროს ადამიანები, რომელსაც ნამდვილად შეუძლია ლაპარაკი სატელევიზიო კამერის წინ და რომლებიც თავისთავადად არიან ავთენტურები. ასეთ ადამიანებს ხშირად ეპატიჟება სალონებში. იმ დღეს უოდეკმა ფსიქოლოგიის პროფესორი მოიყვანა ტორონტოს უნივერსიტეტიდან, ვინც ზუსტად აკმაყოფილებად კრიტერიუმებს: ინტელექტუალისა და ემოციის ტანდემი.
უოდეკმა პირველად დასვა პეტერსონი კამერის წინ. ფიქრობდა, რომ ის იყო მასწავლებელი, მოსწავლეების ძებნის პროცესში - რადგან ის ყოველთვის მზად იყო ახსნისთვის. ამას ემატებოდა ისიც, რომ მას მოსწონდა კამერა და კამერასაც მოსწონდა ის.
იმ საღამოს მათ ეზოში დიდი მაგიდა იდგა, მის ირგვლივ კი ჩვეული ტუჩები და ყურები იყო შეკრებილი, ლაპარაკის ექსპერტთან ერთად. სამაგიეროდ, პაპარაცი ფუტკრების ხმა გვაწუხებდა და აქ იყო ახალი ადამიანი, ალბერტანული აქცენტით, კოვბოის ფეხსაცმელებში, ვინც ყურადღებას არ აქცევდა ფუტკრებს და ლაპარაკს აგრძელებდა. ის აგრძელებდა საუბარს მაშინ, როცა ყველა დანარჩენი ვთამაშობდით მუსიკალურ სკამებს, რათა ფუტკრებს ავრიდებოდით, პარალელურად მაგიდასთან დარჩენაც გვინდოდა, რადგან ეს ახალი დამატება ჩვენს შეკრებებზე, ძალზედ საინტერესო იყო.
მას ჰქონდა ჩვევა, ელაპარაკა ღრმა კითხვებზე ნებისმიერთან, ვინც მაგიდასთან იყო - უმეტესობა მათგანი ახალი იყო - ისე, თითქოს ყოველდღიურობაზე საუბრობდა. თუ მართლა ყოველდღიურობაზე ჩამოვარდებოდა საუბარი, ინტერვალი „საიდან იცნობ უოდეკს და ესტერს?“ ან „ადრე სკებს ვუვლიდი და მიჩვეული ვარ ფუტკრებს“ და უფრო სერიოზულ თემებს შორის ნანოწამები იქნებოდა.
ასეთი ტიპის საუბრები შეიძლება მოისმინოთ წვეულებებზე, სადაც პროფესორები და პროფესიონალები იკრიბებიან, მაგრამ ძირითადად ეს საუბარი კონკრეტული თემატიკის ორ სპეციალისტს შორის მიმდინარეობს, კუთხეში, ან თუ მთელს ჯგუფში ვრცელდება ხშირად ისეთი ადამიანის გარეშე არ გამოდიოდა, ვისაც საკუთარი თავი სხვებზე აღმატებული ჰგონია, მაგრამ პიტერსონი, მიუხედავად ერუდიციისა, არ ჰგავდა პედანტს. მას ჰქონდა პატარ ბავშვის ენთუზიაზმი, რომელმაც ახალი რაღაც ისწავლა და მისი გაზიარება სურდა.
პატარაობაში ფიქრობდა - სანამ გაიგებდა როგორები იყვნენ ზრდასრულები - რომ თუ ის რაღაცას საინტერესოდ თვლიდა, სხვებსაც შეიძლება ჩაეთვალა. ამ კოვბოიში იყო რაღაც ბიჭური, მის წამოწყებულ სასაუბრო თემებში, თითქოს ჩვენ ყველანი ერთად ვიზრდებოდით, ერთ პატარა ქალაქში ან ოჯახში და ყველანი ერთიდაიგივე საკაცობრიო პრობლემებზე ვფიქრობდით.
პიტერსონი არ ყოფილა „ექსცენტრული“, იყო ჰარვარდის პროფესორი, ჯენტლმენი (როგორც კოვბოის შეუძლია იყოს), მაგრამ ხშირად იძახდა ჯანდაბას, როგორც 1950 წლის სოფლებში. მაგრამ ყველა უსმენდა გაოცებული სახით, რადგან ის საუბრობდა ისეთ კითხვებზე, რომლებიც ყველას აინტერესებდა მაგიდასთან. რაღაც განმათავისუფლებელი იყო ისეთ ადამიანთან ყოფნა, რომელიც ნასწავლი იყო და კორექტულად საუბრობდა. მისი აზროვნება იყო მოტორული; თითქოს მას ხმამაღლა ფიქრი სჭირდებოდა, რომ მისი ტვინის ქერქს ეფიქრა, მაგრამ ამასთან სწრაფად უნდა ემუშავა, რომ მწყობრში ყოფილიყო. რომ აფრენილიყო. სულიერი აზრები იფრქვეოდა. მაგრამ განსხვავებით სხვა აკადემიკოსებისგან, ვინც საკუთარ აზრზე მტკიცედ დგანან, თუ ვინმე მათ გამოიწვევდა ან შეასწორება, პიტერსონს ეს მოსწონდა. არ შეიცხადებდა, არამედ თავაზიანად იტყოდა „დიახ“ და ბუნებრივად დახრიდა თავს. უკან ბრუნდებოდა, თუ რაიმე გამორჩა, საკუთარ თავზე იცინოდა ზედმეტი განზოგადების გამო. მას მოსწონდა პრობლემის ახალი კუთხის დანახვა და გასაგები გახდა, რომ პრობლემის განხილვა, მისთვის, დიალოგის პროცესია.
კიდევ ერთი უცნაური რაღაც მის შესახებ: აკადემიკოსი პიტერსონი ზედმეტად პრაქტიკული იყო. მისი მაგალითები სავსე იყო ყოველდღიური შემთხვევებით: ბიზნეს მენეჯმენტი, როგორ მივიღოთ დოვლათი (მან საკმარისად მიიღო), სახლის მარტივი დიზაინი, ოთახის ლამაზად მოპირკეთება (ამჟამად ინტერნეტში გავრცელებული მიმი), ან კონკრეტული სიტუაციები, რომლებიც განათლებას ეხებოდა, მაგ: ონლაინ წერის პროექტის შექმნა, რომელიც სტუდენტების უმცირესობას გარიცხვის საფრთხისგან იცავდა საკუთარ თავზე ფსიქოანალიტიკური სავარჯიშოების საშუალებით. ისინი თავისუფლად ასოცირდებოდნენ საკუთარ წარსულთან, აწმყოსთან და მომავალთან (ახლა ცნობილია როგორც საკუთარ-საავტორო პროგრამა).
ყოველთვის დადებითად ვიყავი განწყობილი შუა დასავლეთელი, პრერია ტიპების მიმართ, რომლებიც ფერმიდან (სადაც ყველაფერი ისწავლეს ბუნების შესახებ), ან ძალიან პატარა ქალაქიდან იყვნენ, და საკუთარი ხელით აკეთებდნენ რაღაცეებს, გარეთ დიდ დროს ატარებდნენ, ხშირ შემთხვევაში თვითგანათლებულები არიან და უნივერსიტეტში ყველაფრის მიუხედავად დადიან. მათ ძალზედ განვასხვავებ იმ ურბანიზებული ქალაქელებისგან, ვისთვისაც უმაღლესი განათლება გარდაუვალი რამ არის და ამის გამო ფიქრობენ რომ ეს არის არა თავისთავადად დასასრული, არამედ ცხოვრებისეული ეტაპი სამომავლო კარიერისთვის. დასავლეთელები განსხვავებულები იყვნენ: საკუთარ თავს თვითონ ქმნიდნენ, უტიტულონი იყვნენ, მეგობრულები და ნაკლებად დაფასებულნი, ვიდრე დიდი ქალაქის მცხოვრებნი, ვინც თავიანთი ცხოვრების უმეტესობას სახლში ატარებენ და კომპიუტერზე არსებული სიმბოლობებით მანიპულირებენ. ამ კოვბოი ფსიქოლოგს ანაღვლებდა იდეა, თუ ის ვინმესთვის იქნებოდა გამოსადეგი.
ჩვენ მეგობრები გავხდით, როგორც ლიტერატურის მოყვარული ფსიქიატრი და ფსიქოანალიტიკოსი. მის მიმართ სიმპათიით ვიყავი განწყობილი, რადგან ის დოქტორი იყო, პაციენტებთან პირდაპირი კავშირით, და შესანიშნავი წიგნიერი განათლება ჰქონდა, დამატებით მას არამხოლოდ უყვარდა რუსული ნოველები, ფილოსოფია და უძველესი მითოლოგია, არამედ საკუთარი საგანძურივით ეპყრობოდა. ის განმანათლებელ სტატისტიკურ გამოკვლევებსაც ატარებდა პიროვნულობასა და ტემპერამენტზე და სწავლობდა ნეირომეცნიერებას. ბიჰევიორისტად აღზრდილს, მაინც ძლიერ აინტერესებდა ფსიქოანალიზი მისი ფოკუსირებით სიზმრებზე, არქეტიპებზე, ზრდასრულებში ბავშვობის ტრამვებით გამოწვეულ კონფლიქტებზე და დაცვის და რაციონალიზაციის მექანიზმებზე ყოველდღიურ ცხოვრებაში. ის ერთადერთი იყო ტორონტოს უნივერსიტეტში, ვინც ფსიქოლოგიის გამოკვლევებზე ორიენტირებული დეპარტამენტის წევრი იყო და, ამასთანავე, კლინიკური პრაქტიკაც ჰქონდა.
ჩემს ვიზიტებზე ჩვენი დიალოგი სიცილით იწყებოდა - პატარა ქალაქის პიტერსონთან ალბერტა ჰინტერლენდიდან - მისი მოზარდობის წლები ფილმი FUBAR-დან იყო - სახლში შეპატიჟებით. ამ სახლს თვითონაც და მისი ცოლიც, თემიც იწუნებდა და გარდაქმნეს, შეიძლება ითქვას,საშუალო კლასის ყველაზე განმაცვიფრებელ და შოკის მომგვრელ სახლად, რომელიც მე მინახავს. მათ ჰქონდათ ნახატები, ნიღბები, აბსტრაქტული პორტრეტები და ლენინის და კომუნისტების პირველი ტალღის ორიგინალი ნახატების კოლექცია. ცოტა ხნის შემდეგ, როცა საბჭოთა კავშირი დაიშალა და სამყარომ შვებით ამოისუნთქა, პიტერსონმა დაიწყო ამ პროპაგანდის შეძენა ონლაინ სიმღერისთვის. ის ნახატები, რომლებიც ასახავდნენ საბჭოურ რევოლუციურ სულისკვეთებას მთლიანად ფარავდა ყველა კედელს და საპირფარეშოსაც კი.
ეს ნახატები იქ იმიტომ არ ყოფილა, რომ პიტერსონს ტოტალიტარიზმის მიმართ სიმპათიები ჰქონდა, არამედ იმიტომ, რომ შეეხსენებინა საკუთარი თავისთვის ის რაღაც, რაც მისი და ყველას სურვილი იყო რომ დაევიწყებინა: რომ ასობით მილიონი ადამიანი იქნა უტოპიის სახელით მოკლული.
ამ ნახევრად საშიში სახლის მიჩვევა იყო საჭირო. ის დეკორირებული იყო იმ დელუზიით, რომელმაც პრაქტიკულად მთელი კაცობრიობა გაანადგურა, მაგრამ ამას ამსუბუქებდა მისი მეუღლე, თემი, რომელიც მხარს უჭერდა ასეთი უცნაური ფორმით ექსპრესიის საჭიროებას! ამ ნახატებით ვიზიტორი ხვდებოდა ჯორდანის ინტერესს ადამიანის მიერ სიკეთის სახელით ბოროტების ჩადენისა და საკუთარი თავის მოტყუების ფსიქოლოგიური მისტერიისადმი (როგორ შეიძლება ადამიანის მიერ თავის მოტყუება უბრალო მოვლენა იყოს?) - ჩვენი საერთო ინტერესი. ასევე იყო პერიოდები, როცა ჩვენ ვსაუბრობდით უფრო ნაკლებად პრობლემატურ საკითხებზე. ადამიანის ბოროტების ჩადენის უნარი ბოროტებისთვის, ის სიამოვნება, რასაც ადამიანები იღებენ სხვისთვის სიამოვნების წართმევით, შესანიშნავად დაჭერილი მეჩვიდმეტე საუკუნის ინგლისელი პოეტის, ჯონ მილტონის მიერ „დაკარგულ სამოთხეში”. და ჩვენც ვსაუბრობთ ჩაის სმის პარალელურად მის სამზარეულოში, გარემოცული მისი კოლექციით, ვიზუალი მარკერი მისი გზისა, რომ წავიდეს მარტივი იდეოლოგიების, მემარცხენეობისა და მემარჯვენებოსი მიღმა და არ გაიმეოროს წარსულის შეცდომები. რაღაც დროის შემდეგ უკვე უცნაურობას აღარ წარმოადგენდა სამზარეულოში ჩაის სმა, ოჯახური პრობლემების ან ბოლოს წაკითხული რაღაცეების განხილვა იმ შემზარავი სურათების გარემოში. ეს უბრალოდ ცხოვრებაა ისეთ სამყაროში, როგორიც წარსულში იყო ან, ზოგ ადგილებში, ახლაც არის.
ჯორდანის პირველ და ერთადერთ წიგნში, რომელიც ამ წიგნს უსწრებს, "მნიშვნელობათა რუკები", ის გვიზიარებს მის შთაგონებებს უნივერსალურ თემებს სამყაროს მითოლოგიაზე და ხსნის, თუ როგორ შექმნა ყველა კულტურამ ისტორიები, რათა შევეჭიდოთ, და საბოლოოდ რუკად ჩამოვაყალიბოთ ის ქაოსი, რომელშიც დაბადებისას ვხვდებით; ქაოსი არის ყველაფერი უცნობი, გინდ ჩვენს გარეთ თუ ჩვენს შიგნით, რომელიც უნდა შევიცნოთ.
ევოლუციის, ემოციების, ნეირომეცნიერების, იუნგის, ფროიდის, ნიცშეს, დოსტოევსკის, სოლჟენიცინის, ელიადეს, ნიუმანის, პიაჟეს, ფრის და ფრანკლის კომბინაციით, მნიშვნელობათა რუკები, თითქმის ორი ათწლეულის წინ გამოქვეყნებული, გვიჩვენებს ჯორდანის ფართო მიდგომის მცდელობას, რათა გაიგოს თუ როგორ უმკლავდებიან ადამიანები და ადამიანთა ტვინები არქეტიპულ სიტუაციებს, როცა ჩვენ უნდა გავუმკლავდეთ ისეთ რამეს ჩვენს ყოველდღიურობაში, რაც არ გვესმის. ამ წიგნის გენიალურობა იმაშია, რომ გვიჩვენებს თუ რა ღრმად არის ეს სიტუაცია ევოლუციაში, ჩვენს დნმ-ში, ჩვენს ტვინებში და ჩვენს უძველეს ისტორიებში და ის გვიჩვენებს რომ ეს ისტორიები გადარჩნენ, რადგან ისინი კვლავ განაგრძობენ რჩევების მოცემას მერყეობასთან და გარდაუვალ უცოდინრობასთან გამკლავებისთვის.
ერთ-ერთი პლუსი ამ წიგნის, რასაც ახლა კითხულობ, არის ის, რომ ის წარმოადგენს შესავალს მნიშვნელობათა რუკებისთვის, რომელიც ძალზედ კომპლექსური წიგნია, რადგან ჯორდანი დიდი ხნის განმავლობაში ხვეწდა მის ფსიქოლოგიურად ჩამოყალიბებას და დაწერას, მაგრამ ის ფუნდამენტური იყო, რადგან მიუხედავად ჩვენი განსხვავებული გენებისა, ცხოვრებისეული გამოცდილებისა, ტვინებისა და ა შ, ჩვენ ყველანი უნდა გავუმკლავდეთ უცნობს და ჩვენ ყველანი ვცდილობთ გადავინაცვლოთ ქაოსიდან წესრიგში.
და სწორედ ამიტომ ამ წიგნის წესების უმეტესობას, რომელიც დაფუძნებულია "მნიშვნელობათა რუკებზე", გააჩნია უნივერსალურობის ელემენტი. "მნიშვნელობათა რუკები" შთაგონებული იყო ჯორდანის ტანჯულ ცნობიერში, როცა თინეიჯერობისას ცივი ომის პერიოდში იზრდებოდა, იმ დროს ჩანდა თითქოს კაცობრიობა მზად იყო აეფეთქებინა დედამიწა სხვადასხვა იდენტობის დასაცავად. ის თვლიდა, რომ უნდა გაეგო თუ როგორ შეეძლო ადამიანს გაეწირა ყველაფერი „იდენტობისთვის,“ რაც არ უნდა ყოფილიყო ეს. ასევე, ის თვლიდა რომ უნდა გაეგო ის იდეოლოგიები, რომლებმაც გარდაქმნეს ტოტალიტარული რეჟიმი მსგავს ქმედებად: საკუთარი მოსახელობის მკვლელობად. მნიშვნელობათა რუკებში და ამ წიგნში, ის ხაზს უსვამს რომ ყველაზე სახიფათო რამ არის იდეოლოგია, განურჩევლად იმისა, თუ ვინ ავრცელებს და რისთვის.
იდეოლოგია არის მარტივი იდეა, რომელიც მეცნიერებად ან ფილოსოფიად გვევლინება და ცდილობს ახსნას სამყაროს კომპლექსურობა და გვთავაზობს გზებს მისი პერფექციისთვის. იდეოლოგები არიან ადამიანები, რომლებმაც თითქოს იციან, თუ „როგორ უნდა შეცვალონ სამყარო უკეთესობისკენ“ მანამ, სანამ მათ შიგნით არსებულ ქაოსს მიხედავენ (მებრძოლის იდენტობა, რასაც მათ საკუთარი იდეოლოგია ანიჭებს ამ ქაოისს ფარავს) ეს საამაყო, რა თქმა უნდა, და ერთი-ერთი მთავარი სათქმელი ამ წიგნისა ისაა, რომ ჯერ „შენი სახლი უნდა დაალაგო“, და ჯორდანი ამისთვის პრაქტიკულ რჩევებს გვაძლევს, თუ როგორ უნდა შევძლოთ ეს.
იდეოლოგია გამოიყენება ჭეშმარიტი ცოდნისთვის და იდეოლოგები სახიფათონი არიან, თუ ხელში ძალა ჩაუვარდათ, რადგან ცალმხრივი გონების მიდგომა, რომელიც თვლის, რომ ყველაფერი იცის, არ არის საკმარისი არსებობის კომპლექსურობისთვის. ამას დამატებული, როცა მათი სოციალური კონტრაქცია უშედეგო ხდება, იდეოლოგები ბრალს სდებენ არა საკუთარ თავს, არამედ ყველა სხვას, ვინც ამ სიმარტივის მიღმა იხედება. კიდევ ერთმა პროფესორმა ტორონტოს უნივერსიტეტიდან, ლევის ფოიერმა, მის წიგნში იდეოლოგია და იდეოლოგები, აღნიშნა, რომ იდეოლოგები გარდაქმნიან იმ რელიგიურ ისტორიებს, რომლებიც მათი თქმით ჩაანაცვლეს, მაგრამ რეალურად ნარატივი და ფსიქოლოგიური სიმდიდრე მოაშორეს. კომუნიზმმა ისესხა ეგვიპტეში ისრაელი ბავშვების ისტორია, სადაც იყო დამონებული კლასი, მდიდარი, ბოროტი მეპატრონე და ლიდერი, როგორიც ლენინი იყო, ვინც დამონებულებთან ერთად ცხოვრობდა და გაუძღვა მათ დაპირებული მიწებისკენ (უტოპიისკენ; პროლეტარების დიქტატურა).
იმისთვის, რომ ჯორდანს იდეოლოგია გაეგო, ის არა მხოლოდ საბჭოურ გულაგზე, არამედ ჰოლოკოსტსა და ნაციზმის აღზევებაზეც კითხულობდა. აქამდე არასდროს შემხვედრია ადამიანი, რომელიც იყო ქრისტიანი, ჩემი თაობის და რომელიც ასე ძლიერ განიცდიდა იმას, თუ რა დაემართათ ევროპაში ებრაელებს და ცდილობდა, რომ გაეგო, თუ როგორ მოხდა ეს. ეს საკითხი მეც ღრმად შევისწავლე. მამაჩემი ოსვემციმს გადაურჩა. ბებიაჩემი საშუალო ასაკის იყო, როცა იოზეფ მენგელსის წინ იდგა, იმ ნაცისტების ფიზიკოსის წინ, ვინც ენით აღუწერელ ექსპერიმენტებს ატარებდა მის მსხვერპლებზე. ისიც გადაურჩა ოსვემცის, როცა არ დაემორჩილა მენგელსის ბრძანებას რომ მოხუცების, ნაცრისფრების და სუსტების რიგში ჩამდგარიყო და, ამის ნაცვლად, ახალგაზრდების რიგში შეიპარა. მან თავი აარიდა გაზების ოთახს მეორეჯერ, როცა საკვებს თმის საღებავში ცვლიდა, რადგან მოხუცად არ გამოჩენილიყო და ამისთვის არ მოეკლათ. ბაბუაჩემი გადაურჩა მაუტჰაუზენის საკონცენტრაციო ბანაკს, მაგრამ მყარი საკვების პირველი ლუკმის გადაყლაპვისას დაიხრჩო, გათავისუფლებისგან ერთი დღით ადრე. ჯორდანის მესმის, რადგან წლების შემდეგ, რაც მეგობრები გავხდით, როცა ის ლიბერალიზმის კლასიკური გაგებით დადგებოდა სიტყვის თავისუფლებისთვის, მემარცხეენები მას მემარჯვენე დემაგოგად თვლიდნენ.
ნეიტრალიტეტის შენარჩუნებით ვიტყვი, რომ იმ ცილის მწამებლებმა არ იციან რაზე საუბრობენ. ჩემისთანა ოჯახის ისტორიით, ადამიანი არა მხოლოდ რადარს, არამედ წყალქვეშა სონარსაც გამოიმუშავებს მემარჯვენე დემაგოგის დასაფიქსირებლად, და უფრო მნიშვნელოვანია, რომ ადამიანი ხვდება, თუ ვინ არის ინტელექტუალი ადამიანი, სწორი ხელსაწყოებით, ნებისყოფით და სიმამაცით, და ჯორდანი ასეთი ადამიანია.
პირადად ჩემი უკმაყოფილება თანამედროვე პოლიტ-მეცნიერების მცდელობით, რათა დაედგინათ ნაციზმის აღზევების, ტოტალიტარიზმის და წინასწარგანწყობის მიზეზები, იყო ძირითადი ფაქტორი, რის გამოც გადავწყვიტე ჩემი პოლიტ-მეცნიერების კველვებს დამატებოდა ქვეცნობიერის, პროექციების, ფსიქოანალიზის, ჯგუფის ფსიქოლოგიის რეგრესიული პოტენციალი, ფსიქიატრია და ტვინის კვლევები. ჯორდანმაც ამიტომ გაანება თავი პოლიტ-მეცნიერებას. ამ მნიშვნელოვანი პარალელური ინტერესებით, ჩვენ ყოველთვის არ ვთანხმდებოდით პასუხზე (მადლობა ღმერთს), მაგრამ თითქმის ყოველთვის ვთანხმდებოდით კითხვაზე.
ჩვენი მეგობრობა არ ყოფილა მთლიანად წყვდიადი და განწირულობა. ჩვევად გამოვიმუშავე ჩემი კოლეგა პროფესორის ლექციებზე დასწრება ჩვენს უნივერსიტეტში და დავინახე ის, რასაც ახლა მილიონობით ადამიანი უყურებს ონლაინ: შესანიშნავი, კაშკაშა ორატორი, ვინც საუკეთესო რეპერტუარში იყო, როგორც ჯაზის არტისტი; ხანდახან ჰგავდა ძლიერი გრძნობების მქონე მქადაგებელს (არა ევანგელისტური, არამედ ვნების, უნარის, რომ მოყვეს ისეთი ისტორიები, რომლებიც ცხოვრებისეული იდეების დაჯერებას და არდაჯერებას ეხება) შემდეგ მარტივად გადაერთვებოდა სულისწამრთმევ მეცნიერული კვლევების სერიების სისტემურ შეჯამებაზე. ის სტუდენტების დახმარების ოსტატი იყო. შეეძლო მათი ცნობიერება აემაღლებინა და საკუთარ მომავალზე სერიოზულად დაეფიქრებინა. მან ასწავლა მათ ბევრი საუკეთესო წიგნის პატივისცემა. ის რეალისტურ მაგალითებს იძლეოდა კლინიკური პრაქტიკიდან, იყო გახსნილი (მიზანშეწონილად), საკუთარ სისუსტეებზეც კი და განსაცვიფრებელ კავშირებს ამყარებდა რელიგიასა, ევოლუციასა და რელიგიურ ისტორიებს შორის. სამყაროში, სადაც სტუდენტებს ასწავლიან რომ რელიგია და ევოლუცია ურთიერთსაპირისპიროა (როგორც მოაზროვნე რიჩარდ დოკინსი), ჯორდანი მის სტუდენტებს აჩვენებდა, რომ ევოლუცია, უპირველეს ყოვლისა, გვეხმარება ავხსნათ ბევრი უძველესი ისტორიის ფსიქოლოგიური ასპექტი პრაქტიკაში და სიბრძნე, გილგამეშიდან დაწყებული ბუდას ცხოვრებამდე, ეგვიპტურ მითოლოგიამდე და ბიბლიამდე. მაგალითისთვის, მან აჩვენა, რომ ისტორიები უცნობისკენ მიმავალ გზებზე - გმირის გამოწვევა - ასახავს უნივერსალურ დავალებებს, რომლისთვისაც ტვინი ევოლუციას განიცდის. ის პატივს სცემდა ამ ისტორიებს, არ იყო რედუქციონისტი და არასდროს ამბობდა, რომ მათი სიბრძნე ამოიწურა. თუ ის საუბრობდა თემაზე, როგორიც არის მიკერძოება, ან მის ახლო ნათესავებზე - შიშზე და სიძულვილზე, ან საშუალოდ სქესებს შორის განსხვავებაზე, მას შეეძლო ეჩვენებინა თუ როგორ განიცადა ევოლუცია ამ მახასიათებლებმა და როგორ გადარჩნენ ისინი.
უპირველეს ყოვლისა, ის ყურადღებას ამახვილებინებდა სტუდენტებს ისეთ საკითხებზე, რომელსაც უნივერსიტეტში არ განიხილავდნენ, მაგალითად, იმ მარტივ ფაქტზე, რომელიც ყველა უძველესმა ბრძენმა, ბუდადან დაწყებული ბიბლიური ავტორებით დამთავრებული, და ცოტათი გადაღლილმა ზრდასრულმაც იცოდა, რომ სიცოცხლე ეს ტანჯვაა. თუ შენ ან ვინმე შენთვის ახლო ადამიანი იტანჯება, ეს სევდიანია, მაგრამ არა განსაკუთრებული შემთხვევა. ჩვენ არ ვიტანჯებით მხოლოდ იმის გამო, რომ „პოლიტიკოსები იდიოტები არიან“ ან „სისტემა კორუფცირებულია“, ან იმის გამო, რომ მე და შენ, ან ნებისმიერმა სხვამ, რაღაც მხრივ, ლეგიტიმურად ჩათვალოს თავი რაღაცის ან ვიღაცის მსხვერპლად. ჩვენ იმიტომ ვიტანჯებით, რომ ადამიანებად ვიბადებით და ამას გარანტირებულად მოყვება ტანჯვის კარგი დოზა. და არის შანსები, რომ თუ შენ ან შენთვის საყვარელი ადამიანი არ იტანჯებით ახლა, ეს მომავალ ხუთ წელიწადში მოხდება, თუ ძალიან იღბლიანი არ ბრძანდები. ბავშვების მოვლა რთულია, მუშაობა რთულია, დაბერება, ავადმყოფობა და სიკვდილი რთულად გადასატანია და ჯორდანი აღნიშნავდა, რომ ამ ყველაფერთან მარტომ გამკლავება, სასიყვარულო ურთიერთობების, სიბრძნის ან უდიდესი ფსიქოლოგების ნააზრევების გარეშე, უფრო რთულია. ის სტუდენტებს არ აშინებდა; სხვათაშორის, ასეთი პირდაპირი საუბარი მათ მოიწონეს, რადგან თავიანთი ცნობიერის სიღრმეებში იცოდნენ, რომ ის სიმართლეს ამბობდა, მიუხედავად იმისა, რომ არ არსებობს ფორუმი ამის განსახილველად - შეიძლება იმის გამო, რომ ზრდასრულები საკუთარ ცხოვრებაში ისეთი დამცველები გახდნენ, რომ შეცდომაში შეჰყავდათ საკუთარი თავი, თითქოს ამის არ გამხელა მათ შვილებს ჯადოსნურად დაიცავდა ტანჯვისგან.
ასეთ დროს ის საუბრობდა გმირის მითოსზე. ჯვარედინ -კულტურულ თემაზე, რომელიც ფსიქოანალიტიკურად განიხილა ოტო რანკმა და, ფროიდის მსგავსად, ამბობდა, რომ გმირის მითოსი მსგავსია ბევრ კულტურაში. თემა, რომელიც კარლ იუნგმა, იოზებ ქემბელმა და ერიკ ნიუმანმა აიღო, სხვებთან ერთად. სადაც ფროიდმა დიდი წვლილი შეიტანა, რათა აეხსნა ნევროზი ჩავარდნილი გმირების ისტორიით (მაგ: ოიდიპოსი), ჯორდანი ყურადღებას ტრიუმფალურ გმირებზე ამახვილებდა. ყველა ტრიუმფალურ ისტორიაში გმირი მიემართებოდა უცნობისკენ, უცხო ტერიტორიაზე, უმკლავდებოდა დიდ გამოწვევას და ხშირად რისკავდა. ამ პროცესის პარალელურად, რაღაც მის შიგნით უნდა მომკვდარიყო ან უნდა დათმობილიყო, რათა თავიდან დაბადებულიყო და გამოწვევა მიეღო. ეს მოითხოვს სიმამაცეს, რაც იშვიათად თუ არის განხილული ფსიქოლოგიის კლასებსა და წიგნებში. მისი უახლოესი პუბლიკური გამოსვლისას, როცა ის სიტყვის თავისუფლების დასაცავად გამოვიდა იმის წინააღმდეგ, რასაც მე „იძულებით სიტყვას“ ვეძახი (რადგან ის გულისხმობდა მთავრობის მიერ მოქალაქეების იძულებას, რომ მათი პოლიტიკური შეხედულებები გამოეთქვათ), რისკები მაღალი იყო; მას ბევრი რამის დაკარგვა შეეძლო და იცოდა ეს, მიუხედავად ამისა მე დავინახე არა მარტო ის, თუ როგორ ამჟღავნებდა მის სიმამაცეს (მისი ცოლიც) არამედ ისიც, თუ როგორ ცხოვრობდა იმ წისებით, რომელიც ამ წიგნშია მოცემული და რომლებიც ძალიან მომთხოვნები არიან.
ვხედავდი როგორ იზრდებოდა იმ განსაცვიფრებელი ადამიანიდან, რომელიც იყო, უფრო შესაძლო და დავდაჯერებულ ადამიანად - ამ წესებით ცხოვრებით. სხვათაშორის, ამ წიგნის წერის პროცესმა, წესების შედგენამ, უბიძგა მას დამდგარიყო იძულებით ან შთაგონებული სიტყვების წინააღმდეგ და სწორედ ამიტომ, ამ ივენთის პარალელურად, მან დაიწყო ინტერნეტში მისი აზრების პოსტვა ცხოვრებაზე და ამ წესებზე. ახლა კი მალე 100 მილიონზე მეტი მაყურებელი ეყოლება. ვიცით, რომ ერთ აზრზე ვართ.
თუ გავითვალისწინებთ ჩვენს წესების მიმართ დამოკიდებულებებს, როგორ ავხსნით ამ ექსტრაორდინალურ გამოხმაურებას მისი ლექციების მიმართ, რომელიც წესებში გვსვამს? ჯორდანის შემთხვევაში, ეს მისი ქარიზმის და იშვიათი ნებისყოფის გამოა, რაც მას ანიჭებს ძალას რომ მყარად იდგეს იმ პრინციპებზე, რომელმაც უამრავი ყური მიიპყრო თავიდანვე.
მისი YouTube-ზე პოზიციების დაფსიქსირებას მალევე ასობით ათასობით მნახველი ჰყავდა და ადამიანები განაგრძობდნენ მის მოსმენას, რადგან რასაც ის ლაპარაკობს, უკავშირდება უთქმელ საჭიროებას. იმის მიუხედავად, რომ ჩვენ გვინდა ვიყოთ თავისუფალნი წესებისგან, ჩვენვე ვეძებთ სტრუქტურას. ახალგაზრდებში წესების ან მიმართულებების წყურვილი დღესდღეობით უფრო დიდია. როგორც მინიმუმ დასავლეთში, 90-იანების შემდეგ დაბადებული თაობა უნიკალურ ისტორიულ სიტუაციაში ცხოვრობს. ისინი, ჩემი აზრით, არიან პირველი თაობა, რომელსაც ასწავლიან ერთი შეხედვით ურთიერთ-საპირისპირო იდეას მორალზე, ერთდროულად - მათ სკოლებში, კოლეჯებში, უნივერსიტეტებში, ჩემი თაობის ადამიანები. ეს ურთიერთდაპირისპირება ხანდახან მათი დეზორიენტაციულობის და ჩამოუყალიბლობის მიზეზი იყო. რჩებოდნენ დახმარების გარეშე და, უფრო ტრაგიკული რამ, განიცდიდნენ ისეთი მატერიალური კეთილდღეობის ნაკლებობას, რომელიც არც კი იციან რომ არსებობს.
პირველი იდეა ან სწავლება ისაა, რომ მორალი ფარდობითია, საუკეთესო შემთხვევაში პირადი „ფასეულობათა განსჯა.“. ფარდობითი ნიშნავს, რომ არ არსებობს აბსოლუტურად სწორი და არასწორი, არაფერში; მორალი და მასთან ასოცირებული წესები არის უბრალოდ პიროვნული შეხედულებების საკითხი, „რაღაცასთან შედარებით“ ან „რაღაცასთან კავშირით“ კონკრეტული ჩარჩო. მაგ: ინდივიდის ეთიკა, თუ როგორ აღიზარდა ან მისი დაბადების ისტორიული მომენტი. ის არაფერია, თუ არა დაბადების შემთხვევითობა. ამ არგუმენტის მიხედვით (ამჟამად რწმენა), ისტორია ასწავლის, რომ რელიგია, თემები, ნაციები და ეთნიკური ჯგუფები ერთმანეთში ვერ თანხმდებოდნენ ფუნდამენტალურ საკითხებზე, როგორც ყოველთვის. დღეს, პოსტმოდერნისტი მემარცხენე ამატებს კიდევ ერთ აზრს, რომ ერთი ჯგუფის მორალი სხვა არაფერია, თუ არა მისი მცდელობა, დაიმორჩილოს სხვა ჯგუფი. ასე რომ, წესიერი რამ რაც უნდა გავაკეთოთ - როცა ცხადი გახდება, როგორი თვითნებურია შენი, ან შენი საზოადოების „მორალური ღირებულებები - არის, რომ ტოლერანტობა უნდა გამოვიჩინოთ იმ ადამიანების მიმართ, ვინც განსხვავებულად ფიქრობს და განსხვავებული წარსულის მქონეა. ტოლერანტობის დატვირთვა იმდენად მნიშვნელოვანია, რომ ბევრი ადამიანისთვის ერთ-ერთი საშინელი პიროვნული ნაკლი, რაც შეიძლება იყოს “ზედმეტი კრიტიკულობაა“ და რადგანაც ჩვენ არ ვიცით სწორი და არასწორი, ან რა არის კარგი, ერთ-ერთი ყველაზე შეუსაბამო რამ, რაც შეიძლება ზრდასრულმა გააკეთოს, არის ახალგაზრდისთვის იმის მითითება, თუ როგორ უნდა იცხოვროს.
და ასე მთელი თაობა გაიზარდა ისეთი რამის უსწავლელად, რასაც ადრე „პრაქტიკულ სიბრძნეს“ უწოდებდნენ და ძველი თაობის აღსაზრდელად გამოიყენებოდა. თანამედროვე ახალგაზრდებს ხშირად ეუბნებიან, რომ მათ მიიღეს ყველაზე კარგი განათლება მთელ სამყაროში, მაგრამ სწორედ მათ განიცადეს სერიოზული ინტელექტუალური და მორალური ინტერესის ნაკლებობა. ჩემი და ჯორდანის თაობის რელატივისტებმა, რომლებიც ახლა პროფესორები არიან, ფასი დაუკარგეს ათასწლობით დაგროვებულ კაცობრიულ ცოდნას იმის შესახებ, თუ როგორ უნდა გამოვიმუშავოთ მაღალი მორალური სტანდარტები. „უმნიშვნელოდ“ და „ოპრესიულად“-აც მოიხსენიებდნენ. იმდენად წარმატებულები იყვნენ ამაში, რომ თვითონ მაღალი მორალური სტანდარტებიც კი დროიდან ამოვარდნილს ჰგავს და ვინც მას იყენებს, წარმოჩნდება, როგორც ანაქრომულად მორალური და პრინციპული.
სათნოების კვლევა და მორალის (სწორი და არასწორი, კარგი და ბოროტი) კვლევა განსხვავდება. არისტოტელემ სათნოება განმარტა, როგორც ბედნიერი ცხოვრებისკენ მიმავალი ყველაზე ხელსაყრელი გზა. ამორალურობა კი ბედნიერებისკენ მიმავალი ყველაზე ნაკლებად ხელსაყრელი გზა. ის მიხვდა, რომ სათნოების მიზანი არის ბალანსი და ამორალურობის ექსტრემალურობისთვის თავის არიდება. არისტოტელე იკვლევდა სათნოებას და ამორალურობას მის Nicomachean Ethic-ში. ეს წიგნი დაფუძნებული იყო ადამიანის ბედნიერების ტიპების დაკვირვებაზე და მათ გამოცდილებაზე. საბოლოო ჯამში სათნოებასა და ამორალურობის გამიჯვნა და განსჯა სიბრძნის საწყისია, რაც არასდროს შეიცვლება.
კონტრასტში, თანამედროვე რელატივიზმი იწყება იმის დაშვებით, რომ ცხოვრების წესის დადგენა შეუძლებელია, რადგან არ არსებობს ჭეშმარიტად კარგი და ჭეშმარიტად სათნო (ორივე ფარდობითია), ამის გამო რელატივიზმის სათნოებასთან ყველაზე მეტად მიახლოებული არის ტოლერანტობა. მხოლოდ ტოლერანტობას შეუძლია განსხვავებული ჯგუფების საზოგადოებაში გაერთიანება და ჩვენი გადარჩენა ერთმანეთის დაზიანებისგან.
ფეისბუქზე ან სხვა სოციალურ ქსელებზე ხალხი საკუთარ ე.წ სათნოებას აფიქსირებს და სხვებს ეუბნება, თუ როგორი ტოლერანტები, გახსნილები და თანამგრძნობნი არიან და ელოდება მოწონებების დაგროვებას. (რომ არაფერი ვთქვათ იმის შესახებ, რომ ხალხისთვის შენი სათნოების თქმა არ არის სათნოება, არამედ თავის დაწინაურება. სათნოების დაფიქსირებაც არ არის სათნოება. სათნოების დაფიქსირება სავსებით შესაძლებელია, რომ ჩვენი ყველაზე გახშირებული ამორალურობა იყოს.)
სხვების შეხედულებების მიმართ არატოლერანტობა (მიუხედავად მათი გაუნათლებლობისა და ბუნდოვნებისა) უბრალოდ არასწორი არ არის; სამყაროში, სადაც არ არის სწორი და არასწორი; ეს უარესია: ეს ნიშნავს, რომ შენ სამარცხვინოდ უკულტურო, გაუნათლებელი ხარ და, სავარაუდოდ, საშიშიც. მაგრამ, როგორც ჩანს ადამიანების უმეტესობა ვერ უძლებს ვაკუუმს - ქაოსს - რაც ცხოვრებაშია და მორალური რელატივიზმი ამას აუარესებს; მათ არ შეუძლიათ იცხოვრონ მორალური კომპასის გარეშე. იმ იდეალის გარეშე, რომელსაც ცხოვრებაში დაუმიზნებენ. (რელატივისტისთვის იდეალები ფასეულობაა და როგორც ყველა სხვა ფასეულობა, ისიც ფარდობითია და არც მსხვერპლის შეწირვა ღირს მისთვის) ასე კი რელატივიზმის გვერდით ჩვენ ვხვდებით ნიჰილიზმს, სასოწარკვეთას და მორალური რელატივიზმის საწინააღმდეგოს: იმ იდეოლოგიების ბრმად რწმუნება, რომელიც იბრალებს, რომ ყველაფრზე აქვს პასუხი.
ახალი თაობა დამატებით კიდევ ერთი სწავლებით დაიბომბა. ისინი ჰუმანიტარულ კურსებზე აბარებენ, რათა შეიცნონ უდიადესი წიგნები, რაც კი ოდესმე დაწერილა. მაგრამ მათთვის არ არის გამოყოფილი წიგნები; არამედ წიგნებს იდეოლოგიურად უტევენ, საშინელ გამარტივებაზე დაყრდნობით. რელატივისტი სავსეა მერყეობით, მაშინ როცა იდეოლოგი პირიქით. ის ჰიპერ-განმსჯელია და ცენზურული, ყოველთვის იცის რა აკლიათ სხვებს და რა უნდა მოუხერხოს ამას. ხანდახან ჩანს, რომ ადამიანები, რომლებსაც ყველაზე მეტად სურთ რჩევების მოცემა რელატივისტურ საზოგადოებაში, ცოტა რამის შემოთავაზება თუ შეუძლიათ.
თანამედროვე მორალურ რელატივიზმს ბევრი წყარო აქვს. ისტორიის შესწავლით გავიგეთ, რომ განსხვავებულ ეპოქებში განსხვავებული მორალური კოდი იყო. სამყაროს შესწავლისას ჩვენ ვხვდებოდით უამრავ ტომს სხვადასხვა კონტინენტზე, რომელთა მორალური კოდი საღ აზრად ითვლებოდა უშუალოდ იმ ტომში. მეცნიერებამაც ითამაშა როლი, სამყაროს რელიგიურ შეხედულებებზე შეტევით, რელიგიური ეთიკის და წესების საძირკველის გამორღვევით. მატერიალისტური სოციალური მეცნიერება გულისხმობს, რომ ჩვენ შეგვიძლია სამყაროს ფაქტებად და ფასეულობებად (სუბიექტურ და ინდივიდუალურ) დაყოფა. ამის შემდეგ, ჩვენ შევჯერდებოდით ფაქტებზე და, ოდესმე, იქნებ მეცნიერული ეთიკის კოდიც შეგვემუშავებინა. დამატებით, იმის თქმით, რომ ფასეულობები ნაკლებად რეალურია ვიდრე ფაქტები, მეცნიერებამ კიდევ უფრო შეუწყო ხელი მორალურ რელატივიზმს, რადგან ფასეულობას „მეორე ხარისხოვნად“ შეხედა. (მაგრამ ის, რომ ჩვენ მარტივად შეგვიძლია გავმიჯნოთ ფასეულობა და ფაქტები გულუბრყვილოა. რაღაც მხრივ, ინდივიდის ფასეულობებით განისაზღვრება რას მიაქცევს ყურადღებას და რას ჩათვლის ფაქტად.)
ის, რომ სხვადასხვა საზოგადოებას გააჩნდა სხვადასხვა მორალი და წესები ძველმა სამყარომაც იცოდა და საინტერესოა მათი ამაზე რეაქციის შედარება თანამედროვე რეაქციასთან (რელატივიზმი, ნიჰილიზმი და იდეოლოგია.) როცა ძველი ბერძნები ინდოეთში ან სადმე სხვაგან მიცურავდნენ, მათაც აღმოაჩინეს, რომ მორალი ყველგან სხვადასხვაა და ამის ახსნა ძევს ამა თუ იმ საზოგადოების წარსულში არსებულ ავტორიტეტში. ბერძნებში ამას არ გამოუწვევია სასოწარკვეთა, არამედ მათ ფილოსოფია შექმნეს.
სოკრატე მორალური კოდების კონფლიქტის მიუხედავად არ გამხდარა ნიჰილისტი, რელატივისტი ან იდეოლოგი, არამედ საკუთარი სიცოცხლე სიბრძნის ძებნას დაუთმო და ფილოსოფიის ჩამოყალიბებაში მონაწილეობდა. ის მთელი ცხოვრების განმავლობაში სვამდა კომპლექსურ, ფუნდამენტურ კითხვებს: „რა არის სათნოება?“ „როგორ შეიძლება გქონდეს კარგი ცხოვრება?“ „რა არის სამართალი?“ და ა შ. ის უყურებდა სხვადასხვა მიდგომებს და ინტერესდებოდა, თუ რომელი შეესაბამებოდა ყველაზე მეტად ადამიანის ბუნებას. ვფიქრობ, სწორედ ასეთი კითხვებია გაცოცხლებული ამ წიგნში.
უძველესი ხალხისთვის იმის აღმოჩენა, რომ სხვადასხვა ხალხს აქვს სხვადასხვა წარმოდგენა ცხოვრების წესებზე არ იყო დამაბრკოლებელი, არამედ აღრმავებდა მათ წარმოდგენას ადამიანობაზე და ერთ-ერთ ყველაზე სიამოვნების მომტან დიალოგებამდე მიჰყავდა: როგორ შეიძლება იცხოვრო.
არისტოტელეც მსგავსი შემთხვევაა. სხვადასხვა მორალური კოდების არსებობის გამო სასოწარკვეთაში ჩავარდნის ნაცვლად დავობდა, რომ ყველა მორალური განსხვავების მიუხედავად, რაც სხვადასხვა სოციუმებშია, ადამიანს, მისი ბუნებისგან გამომდინარე, მოსწონს წესების და კანონების შემოღება. თანამედროვე ტერმინებით რომ ვთქვა: ადამიანებს, რაღაც ბიოლოგიური მიზეზების გამო, იმდენად ფიქსირებულად აინტერესებთ მორალი, რომ ვქმნით კანონების სტრუქტურას, სადაც არ უნდა ვიყოთ. ის აზრი, რომ ადამიანის ცხოვრება შეიძლება თავისუფალი იყოს მორალური ინტერესებისგან, უბრალოდ ფენტასტიკაა.
ჩვენ წესების გენერატორები ვართ. და თუ ჩვენ მორალური ცხოველები ვართ, რა შედეგები ექნება თანამედროვე, მარტივ რელატივიზმს ჩვენზე? ჭირვეულად ვცდილობთ ვიყოთ ის, რაც რეალურად არ ვართ. ეს ნიღაბია, მაგრამ უცნაური, რადგან იმას ატყუებს, ვისაც უკეთია. გაჩხაპნე ყველაზე ცნობილი პოსტ-მოდერნისტი რელატივისტის მერსედესი გასაღებით, და ნახავ, რა მარტივად ჩამოუვარდება რელატივიზმის (მისი პრეტენზიით, რომ კარგი და ცუდი არ არსებობს) და რადიკალური ტოლერანტობის ნიღაბი. იმის გამო, რომ ჩვენ ჯერ არ გვაქვს თანამედროვე მეცნიერებაზე დაყრდნობილი ეთიკა, ჯორდანი არ ცდილობს მისი წესების შედგენას იმ აზრით, რომ ათასწლობით დაგროვილი სიბრძნე მხოლოდ სუპრესტიციაა და მათი დაიგნორება ყველაზე დიდი მიღწევაა მორალურად. ამას სჯობს გავაერთიანოთ, რასაც დღეს ვსწავლობთ, რასაც კაცობრიობა ათასწლობით თვლიდა სწორად და ის ისტორიები, რომლებმაც დღეს ჩვენამდე მოაღწიეს. ის აკეთებს იმას, რასაც ყველა საღად მოაზროვნე წინამძღვარი აკეთებდა. ის არ ამბობს, რომ კაცობრიობის სიბრძნე მისით იწყება, არამედ პირველ რიგში სხვა წინამძღვრებს მიმართავდა.
მართალია, ამ წიგნში განხილული თემები სერიოზულია, მაგრამ ჯორდანი ხშირად ერთობა მათი მსუბუქად მოხსენებით, როგორც თავების სათაურო გვაჩვენებს. ის არ ამტკიცებს, რომ ყველა ასპექტი აქვს განხილული, მაგრამ ხანდახან თავები შეიცავს ჩვენი ფსიქოლოგიის ფართო მასშტაბიან განხილვებს, ისე, როგორც მას ესმის.
და მაშინ რატომ არ ვუწოდოთ ამ წიგნს „რეკომენდაცია“, უფრო მომადუნებელი, მეგობრული და ნაკლებად მკაცრი სიტყვა, ვიდრე „წესია“? იმიტომ, რომ ესენი მართლა წესებია და ყველაზე მნიშვნელოვანია ის წესი, რომ შენ უნდა აიღო პასუხისმგებლობა შენს ცხოვრებაზე. თაობა, რომელიც უსასრულოდ ისმენდა მათი იდეოლოგიური მასწავლებლებისგან მათი უფლებების შესახებ, გააპროტესტებდნენ იმ სიტყვებს, რომ სჯობს იყვნენ დამჯერენი, ვიდრე პასუხისმგებლიანები, მაგრამ ის თაობა, რომელიც იზრდებოდა პატარა ოჯახებში, ზღვარგადასულად მფარველი მშობლების მიერ, უსაფრთხო სათამაშო მოედანზე და შემდეგ სწავლობდნენ უნივერსიტეტის „უსაფრთხო სივრცეში“, სადაც არ გაიგონებენ ისეთ რაღაცებს, რაც არ უნდათ რომ გაიგონ - დასწავლულები, რომ არ უნდა იყვნენ რისკიანები. მილიონობით ადამიანი, ვინც სულელად გრძნობს თავს თავიანთი პოტენციური მდგრადობის სათანადოდ ვერ შეფასების გამო და ვინც მიიღო ჯორდანის გზავნილი, რომ თითოეულ ინდივიდს უდიდესი პასუხისმგებლობა აქვს დაკისრებული;ის, რომ თუ ვინმეს უნდა იცხოვროს "სრული" ცხოვრებით, მან ჯერ უნდა მოიყვანოს თავისი სახლი წესრიგში; და მხოლოდ მაშინ შეუძლია ვინმეს გონივრულად დაუმიზნოს უფრო დიდ პასუხისმგებლობას. ამ რეაქციის მასშტაბურობას ხშირად ორივე ცრემლებამდე მივუყვანივართ.
ზოგჯერ ეს წესები მომთხოვნები არიან. ისინი ითხოვენ, რომ გაიარო ზრდადობის პროცესი, რომელიც ახალ ლიმიტამდე მიგიყვანს. ეს, როგორც აღვნიშნე, მოითხოვს გამოუცნობში მოგზაურობას. საკუთარი თავის, საკუთარი საზღვრების მიღმა გასვლა, იდეალების ფრთხილ შერჩევას და განხორციელებას საჭიროებს. იმ იდეალების, რომელიც შენს მაღლა არის, შენზე აღმატებულია და რომელსაც შეიძლება ვერასდროს მიაღწიო.
მაგრამ თუ შეიძლება, რომ მიზნებს ვერ მივაღწიოთ, რაღატომ უნდა ვიწვალოთ მათი მიღწევის მცდელობით? იმიტომ, რომ თუ არ ვიღვაწებთ მათი მიღწევისთვის, დაზუსტებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ვერ ვიგრძნობთ ჩვენი ცხოვრების აზრს. და შეიძლება იმიტომ, რამდენადაც უცნაურად არ უნდა ჟღერდეს, ჩვენი ცნობიერის სიღრმეში ყველას გვინდა, რომ განგვსაჯონ.
დოქტორი ნორმან დოიგი, მედიცინის დოქტორი, ავტორი წიგნისა - „ტვინი, რომელიც საკუთარ თავს ცვლის“.
შესავალი
ამ წიგნს აქვს გრძელი და მოკლე ისტორია. მოკლეთი დავიწყოთ. 2012 წელს „Quora”-ს მომხმარებელი გავხდი. ამ ვებ-გვერდზე ნებისმიერს შეუძლია დასვას კითხვა ნებისმიერ საკითხზე და ნებისმიერმა შეიძლება უპასუხოს. შემდეგ საუკეთესო პასუხს მონიშნავენ და ეს პასუხი ავტომატურად ზემოთ იწევს. ხოლო რომელიც არ მოსწონთ - ქვემოთ. ამის გამო ყველაზე გამოსადეგი პასუხები პირველ პლანზე იყო, ხოლო სხვები სიცარიელეში იკარგებოდა. დაინტერესებული ვიყავი ამ საიტით. მომწონდა მისი საყოველთაო ბუნება. მყარი დისკუსია მიმდინარებდა და საინტერესო იყო ერთი კითხვით გამოწვეული სხვადასხვა წარმოდგენების და აზრების ნახვა.
როცა ვისვენებდი (ან სამუშაოს თავს ვარიდებდი) ხშირად ვსტუმრობდი ამ გვერდს, კითხვებს ვეძებდი და ვითვალისწინებდი და ვპასუხობდი ისეთ კითხვებს, როგორიც არის:
„რა განსხვავებაა ბედნიერებასა და კმაყოფილებას შორის?“,
„რა ხდება უკეთესი ასაკის მატებასთან ერთად?“
„რა ანიჭებს ცხოვრებას აზრს?“
Quora გეუბნება რამდენმა ადამიანმა ნახა შენი პასუხი და რამდენმა მოიწონა და ამის მეშვეობით შეგიძლია მიხვდე, რას ფიქრობს ხალხი შენს იდეებზე. ვინც ნახულობს, იმის მცირედი ნაწილი თუ იწონებს პასუხს. 2017 წლის ივლისისთვის, როცა ამას ვწერ და 5 წელი გავიდა ცხოვრების აზრზე დასმული კითხვის პასუხის გაცემიდან, ჩემი პასუხი შედარებით ცოტა ადამიანმა ნახა (14 000 ნახვა და 133 მოწონება), მაშინ, როცა სიბერეზე დასმული კითხვის პასუხმა 7 200 ნახვა და 36 მოწონება დაიმსახურა. სასურველი არა, მაგრამ მოსალოდნენ შედეგებია. ასეთ საიტებზე უმეტესობა პასუხებზე ცოტა თუ ამახვილებს ყურადღებას, მაშინ, როცა მცირედი ნაწილი არაპროპორციულად პოპულარული ხდება.
მალევე, როცა პასუხი გავეცი კითხვას: „რა არის ყველაზე ღირებული რაღაცები, რაც ყველამ უნდა იცოდეს?“ წესების, ან მაქსიმების სია შევადგინე; ზოგი ძალიან სერიოზული, ან ირონიული - „მადლობელი იყავი შენი ტანჯვის მიუხედავად,“ „არ ქნა ისეთი რაღაცები, რასაც ვერ იტან,“ „ნისლში არ დამალო არაფერი“ და ა შ. Quora-ს მკითხველებს მოეწონათ ეს სია, აკომენტარებდნენ და აზიარებდნენ. ისინი ასეთ რამეებსაც ამბობდნენ: „ამ სიას აუცილებლად ამოვაპრინტერებ და შევინახავ. უბრალოდ ფენომენალურია“, „Quora მოიგე. შეგვიძლია დავხუროთ გვერდი.“ ტორონტოს უნივერსიტეტის სტუდენტები ჩემთან მოდიოდნენ და მეუბნებოდნენ, თუ როგორ მოეწონათ. დღეისთვის ჩემი პასუხი ნანახი იყო 120 000-ჯერ და მოწონებული იყო 2 300-ჯერ. მხოლოდ რამდენიმე ასეული მოწონება გადასცდა ზუსტად 600 000-კითხვებიდან 2000-იან მოწონების ბარიერს. ჩემმა გაჭიანურების ჩანაფიქრმა აღმანთო. 99.9%-ით ღირებული პასუხი დავწერე.
არ ვფიქრობდი, ჩემი ცხოვრებისთვის დაწერილი წესები ასე კარგად თუ წარმოადგენდნე საკუთარ თავს. ყველა, სამოცივე პასუხს ყურადღებით ვწერდი, რომელიც ამ პოსტის ირგვლივ ტრიალებდა. ყველაფრის მიუხედავათ, Quora კარგი საშუალებაა მარკეტინგული გამოკვლევებისთვის. რესპოდენტები ანონიმურები არიან. ისინი უინტერესოები არიან, მათი აზრები სპონტანური და უარგუმენტოა და ვაკვირდებოდი ამ პასუხის არაპროპორციულ წარმატებას. იქნებ, უცნობსა და ნაცნობს შორის ზუსტი ბალანსი დავიჭირე, როცა ამ წესებს ვადგენდი. იქნებ, ადამიანებს სტრუქტურა იზიდავს, როგორიც წესებს აქვს. იქნებ, ადამიანებს უბრალოდ სიები მოსწონთ.
რამდენიმე თვით ადრე, 2012 წლის მარტში, ელ-ფოსტა მომივიდა ლიტერატურის აგენტისგან. მან ჩემი საუბარი მოისმინა CBC რადიოს გადაცემაზე, სახელად „უთხარი უარი ბედნიერებას.“ სადაც გავაკრიტიკე ის იდეა, რომ ცხოვრების მიზნად ბედნიერების დასახვა ადეკვატურია. წინა ათწლეულების განმავლობაში იმაზე მეტი ბნელი წიგნი წავიკითხე ნაცისტურ გერმანიასა და საბჭოთა კავშირის შესახებ, ვიდრე მეკუთვნოდა. ალექსანდრ სოლჟენიცმა, საკონცენტრაციო ბანაკების საზარელობის დიდმა აღმწერელმა, ერთხელ დაწერა, რომ "საცოდავი იდეოლოგია", რომლის მიხედვითაც "ადამიანები შეიქმნენ ბედნიერებისთვის", იყო იდეოლოგია, რომელიც "ქრებოდა სამუშაოს მომცემის მიერ "ხელ-კეტის" პირველ დარტყმასთან ერთად". კრიზისის დროს, ის გარდაუვალი წამება რომელსაც ცხოვრება იწვევს, მალევე აქარწყლებს იმ აზრს, რომ ბედნიერება არის პიროვნების მთავარი მიზანი. ერთ-ერთ რადიო გადაცემაში, მე ვივარაუდე, რომ პირიქით, უფრო ღრმა მნიშვნელობა იყო საჭირო. მე აღვნიშნე, რომ ასეთი მნიშვნელობის ბუნება მრავალჯერ იყო წარმოდგენილი წარსულის დიდ ამბებში, და რომ მას ჰქონდა უფრო მეტი საერთო პიროვნების/პერსონაჟის განვითარებასთან წამების პერიოდში, ვიდრე ბედნიერებისას. ეს არის ნაწილი დიდი ისტორიისა, ამჟამინდელი სამუშაოსი.
1985-დან 1999-წლამდე დღეში 3 საათი ვმუშაობდი ამ წიგნამდე დაწერილ წიგნზე: "მნიშვნელობათა რუკები: რწმენის არქიტექტურა". ამ პერიოდის განმავლობაში, და მის შემდეგაც, ვასწავლიდი ამ წიგნის მასალებს ჯერ ჰარვარდში, ახლა კი ტორონტოს უნივერსიტეტში. 2013 წელს, YouTube-ის აღზევების და ჩემი რამდენიმე ნამუშევრის კანადურ საზოგადო ტელე-არხზე გაშვების პოპულარობის გამო, გადავწყვიტე ჩემი საჯარო ლექციების ონლაინ ატვირთვა. მათ საგრძნობლად დიდი რაოდენობის მაყურებელი მიიზიდეს. - მილიონზე მეტი მნახველი 2016 წლის აპრილში. ამის შემდეგ კიდევ უფრო გაიზარდა მნახველთა რიცხვი (18 მილიონი, როცა ამას ვწერ), მაგრამ ნაწილობრივ ეს იმის ბრალი იყო, რომ პოლიტიკურ კამათში მოვექეცი, რამაც დიდი ყურადღება მიიპყრო. ეს სხვა ისტორიაა. შეიძლება სხვა წიგნიც...
"მნიშვნელობათა რუკებში" შემოთავაზებულია წარსულის მითები და რელიგიური ისტორიები, უფრო ზუსტად მორალური ტრადიციების საწყისი ეტაპი, სადაც მორალური განზრახვებია და არა აღწერითი. ისინი არ ინტერესდებოდნენ იმით, თუ რა იყო სამყარო, როგორც მეცნიერი დაინტერესდებოდა, არამედ აინტერესებდათ ის, თუ როგორ უნდა მოქცეულიყო ადამიანი. ვფიქრობ, ჩვენი წინაპრები სამყაროს უყურებდნენ, როგორც სცენას, დრამას და არა საგნების წყობას. აღვწერე ის გზა, რომლითაც მივედი იმ რწმენამდე, რომ სამყაროს, როგორც დრამის, შემადგენელი ელემენტები არის წესრიგი და ქაოსი, და არა მატერიალური საგნები.
წესრიგია, როცა შენს ირგვლივ მყოფი ადამიანები მოქმედებენ საზოგადოებრივი ნორმების დაცვით, მათი ქმედებები მოსალოდნელია და ისინი კოოპერატიულები არიან. ეს არის სოციალური სტრუქტურის სამყარო. გამოკვლეული და ნაცნობი ტერიტორია. წესრიგის წყობა სიმბოლურად ასახულია მასკულინურად. ბრძენი მეფე და ტირანი, სამუდამოდ ერთმანეთთან დაკავშირებულნი, როგორც საზოგადოება. ეს ერთდროულად სტრუქტურაც არის და ჩაგვრაც.
ქაოსი, კონტრასტულად, არის სადაც, ან როცა, რაღაც მოულოდნელად ხდება. ქაოსი ტრივიალური ფორმით ჩნდება. როცა წვეულებაზე იმ ადამიანებს უყვები ხუმრობას, რომლებსაც გგონია რომ იცნობ და შემდეგ უხერხული სიჩუმე ვარდება. ქაოსი უფრო კატასტროფულად ჩნდება, როცა უმუშევარი რჩები, ან ნაღალატები. როგორც ანტითეზისი მასკულინური სიმბოლიკის, ქაოსის სიმბოლო ფემინურია. ის ახლად და გაუთვლელად ჩნდება შეჩვეულსა და ნაცნობ სფეროში. ეს ქმნილებაა და განადგურება, სიახლის წყარო და მკვდრების დასასრული (როგორც ბუნება, როგორც კულტურის საპირისპირო, ეს დაბადებაცაა და დაღუპვაც).
წესრიგი და ქაოსი არის დაოსისტთა ინის და იანის ცნობილი სიმბოლო: ორი გველი, თავიდან კუდამდე. წესრიგი თეთრი, მასკულინური გველია; ქაოსი შავი, ფემინური კოლეგა. შავი წერტილი თეთრში და თეთრი - შავში, ინდიკატია შესაძლო ტრანსფორმაციის. მაშინ, როცა ყველაფერი უსაფრთხოდ ჩანს, უცნობი იკვეთება, მასიურად და როაც ყველაფერი დაკარგულს ჰგავს, ქაოსისგან ახალი წესრიგი ჩნდება.
დაოსისტებისთვის აზრი ძევს სამუდამოდ დაკავშირებული ნაწილების ზღვარზე. ამ ზღვარზე სიარული ნიშნავს სიცოცხლის გზაზე სიარულს. ჭეშმარიტების გზაზე. ეს კი ბედნიერებაზე ბევრად უკეთესი რამ არის.
ზემოთ აღნიშნულმა ლიტერატურის აგენტმა რადიოში მოისმინა ჩემი საუბარი, სადაც ასეთ თემებს განვიხილავდი. ის საკუთარ თავს უფრო ღრმა კითხვებს უსვამდა და ელ-ფოსტაზე მწერდა, ვფიქრობდი თუ არა წიგნის დაწერას უფრო ზოგადი აუდიტორიისთვის.
ადრე მქონდა მცდელობა, "მნიშვნელობათა რუკების" (რომელიც მჭიდრო წიგნია) უფრო ხელმისაწვდომი ვერსია გამომეცა, მაგრამ მივხვდი, რომ არც მე მქონდა საამისო ენთუზიაზმი და არც საბოლოო მანუსკრიპტი მომწონდა. ვფიქრობ, ასე იმიტომ მოხდა, რომ ჩემს ძველ თავს და წიგნს ვბაძავდი, იმის მაგივრად, რომ ქაოსის და წესრიგის დგომისას რაღაც ახალი წარმომეშვა. მას შევთავაზე ჩემი 4 ლექცია ენახა, სატელევიზიო პროგრამა „დიდი იდეები“-სთვის რომ ჩავატარე. ვიფიქრე, რომ ამის შემდეგ უფრო მეტად ინფორმაციული დისკუსია გვექნებოდა იმის შესახებ, თუ რა თემებს შეიძლება შევეხო საჯაროდ ხელმისაწვდომ წიგნში.
რამდენიმე კვირის შემდეგ შემეხმიანა, როცა ოთხივე ლექციას უყურა და კოლეგებთან განიხილა. მისი ინტერესი უფრო გაიზარდა, როგორც პროექტის ერთგულება. ეს დამაიმედებელი და მოულოდნელი იყო. ყოველთვის მიკვირდა, როცა ადამიანები პოზიტიურად უყურებდნენ ჩემს სიტყვებს, თუ გავითვალისწინებთ მის სერიოზულობას და უცნაურ ნატურას. გაოცებული ვიყავი, როცა ნება დამრთეს (მამხნევედნენ კიდეც), რომ მესწავლებინა ის, რასაც ვასწავლიდი ჯერ ბოსტონში, შემდეგ ტორონტოში. ყოველთვის ვფიქრობდი, რომ ადამიანებს რომ შეემჩნიათ ის, რასაც ვასწავლიდი, დიდი აგრესია მოჰყვებოდა. თვითონ შეგიძლია გადაწყვიტო რამდენად მართალია ეს, როცა ამ წიგნს წაიკითხავ. მან შემომთავაზა, რომ გზამკვლევი დამეწერა იმის შესახებ, თუ რა სჭირდება ადამიანს „კარგად ცხოვრებისთვის“ - რაც არ უნდა იყოს ეს. პირდაპირ ჩემი Quora-ს სია გამახსენდა. მის შემდეგ უფრო მეტი აზრიც ჩამოვწერე ამ წესების შესახებ, რაც დავპოსტე. ხალხი ამ ახალ იდეებსაც პოზიტიურად შეხვდა. ვიფიქრე, რომ ჩემი სია აკმაყოფილებდა იმ სურვილს, რაც იმ აგენტს ჰქონდა. ეს სია გავუგზავნე და მოეწონა.
დაახლოებით იგივე დროს ჩემი მეგობარი და ყოფილი სტუდენტი - ნოველისტი და სცენარისტი გრეგ ჰურვითსი - მუშაობდა ახალ წიგნზე, რომელიც ბესტსელერი გახდა. Orphan X. მასაც მოეწონა ეს წესები. მან მიას, მისი წიგნის მთავარ ქალ პერსონაჟს, ეს წესები მაცივარზე მიაკვრებინა. ეს კიდევ ერთი დამამტკიცებელი იყო ჩემი ვარაუდისა, მათი მიმზიდველობის შესახებ. ჩემს აგენტს შევთავაზე რომ თითო წესზე მოკლე თავებს დავწერდი. ის დამთანხმდა, ხოლო როცა უშუალოდ თავების წერა დავიწყე, უფრო მეტი სათქმელი აღმომაჩნდა წესებზე, ვიდრე ეს ჩაფიქრებული მქონდა. ნაწილობრივ ეს იმის გამო მოხდა, რომ დიდ დროს ვხარჯავდი ჩემი პირველ წიგნზე მუშაობისას ინფორმაციის მიღებისთვის: ისტორიის, მითლოგიის, ნეირომეცნიერების, ფსიქოანალიზის, ბავშვის ფსიქოლოგიის, პოეზიის და ბიბლიის დიდი სექციიდან. წავიკითხე და, შეიძლება ითქვას, გავიგე მილტონის "დაკარგული სამოთხე", გოეთეს "ფაუსტი" და დანტეს "ჯოჯოხეთი". ეს ყველაფერი შევაერთე, რითიც ვცდილობდი მიმემართა კომპლექსური პრობლემისკენ:
ცივი ომის ბირთვული დაპირისპირების მიზეზისკენ ან მიზეზებისკენ. არ მესმოდა, როგორ შეიძლება რწმენათა სისტემა იმდენად მნიშვნელოვანი ყოფილიყო, რომ ისინი მზად იყვნენ მთელი სამყარო გაადგურების რისკის ქვეშ დაეყენებინათ, რათა დაეცვათ ის. გავაცნობიერე, რომ გაზიარებული რწმენათა სისტემა ერთმანეთის გაგებას ამარტივებდა და მხოლოდ რწმენის სისტემას არ ეხებოდა საქმე.
ადამიანები, რომლებიც იზიარებენ მსგავს კოდექსს, თანაბრად მოსალოდნელად იქცევიან. მათი ქმედებები ერთმანეთის მოლოდინებს და სურვილებს ამართლებს. მათ კოოპერაცია შეუძლიათ, ისევე, როგორც მშვიდობიანად შეჯიბრებები, რადგან იციან, რას უნდა ელოდონ სხვებისგან. გაზიარებული რწმენათა სისტემა, ნაწილობრივ ფსიქოლოგიურად, ნაწილობრივ ქცევით, ყველას ამარტივებს, ინდივიდისა და სხვების თვალშიც. გაზიარებული რწმენათა სისტემა ამარტივებს სამყაროს, რადგან ადამიანებმა, რომლებმაც იციან რას ელოდონ სხვებისგან და როგორ იმოქმედონ ერთად, შეუძლიათ სამყაროს მოთვინიერება. შეიძლება ამ ორგანიზაციის, ამ სიმარტივის შენარჩუნებაზე მნიშვნელოვანი არც არაფერი იყოს. თუ საფრთხე ემუქრება, ყველა ერთიანად დადგება მის წინააღმდეგ.
ადამიანები აუცილებლად არ იჩხუბებენ იმისთვის, რისიც სწამთ. არამედ იჩხუბებენ, რათა მათი რწმენა, მოლოდინი და სურვილი ერთ დონეზე იყოს. ისინი იბრძოლებენ იმისთვის, რომ ერთ დონეზე იყოს მათი მოლოდინები და სხვების ქმედებები. ზუსტად ამ ყველაფრის ერთ დონეზე ყოფნა არის ის, რაც ნებას აძლევს ყველას ერთად იცხოვრონ მშვიდად, რუტინულად და პროდუქტიულად. ეს ამცირებს ჩამოუყალიბებლობის და არატოლერანტული ემოციების გარდაუვალ ქაოტურობას.
წარმოიდგინეთ ვინმე, ვისაც საყვარელმა ადამიანმა უღალატა. წმინდა სოციალური კონტრაქტი, რომელიც მათ შორის იყო გაფორმებული დაირღვა. ქმედება სიტყვებზე მნიშვნელოვანია და ღალატი არღვევს ინტიმური ურთიერთობის ჰარმონიულობას. ღალატის შემდეგ ხალხი საშინელ ემოციებს განიცდის: ზიზღის, სიძულვილის, დანაშაულის, წუხილის, სიბრაზის და შიშის. კონფლიქტი გარდაუვალი, ზოგჯერ საშინელი შედეგით. გაზიარებული რწმენათა სისტემა - საზიარო სისტემა, შემდგარი შეთანხმებული ქცევებითა და მოლოდინებით - არეგულირებს და აკონტროლებს მსგავს ძლიერ ძალებს. არაა გასაკვირი, რომ ხალხი იბრძოლებს იმის დასაცავად, რაც მათ ასეთი ემოციებისგან, ქაოსისგან და ტერორისგან იცავს.
ამას სხვა რამეებიც ემატება. გაზიარებული კულტურული სისტემა ადამიანურ ინტერაქციებს ასტაბილურებს და, ამასთანავე, ფასეულობათა სისტემაცაა - ფასეულობათა იერარქია, სადაც რაღაცებს უფრო მეტი პრიორიტეტი ენიჭება, ვიდრე დანარჩენს. ასეთი ფასეულობათა სისტემის გარეშე, ადამიანებს არ შეუძლიათ ქმედება. მათ აღქმაც არ შეუძლიათ, რადგან აღქმაც და ქმედებაც მოითხოვს მიზანს, და მიზანი, თავის მხრივ, ფასეულია. უმეტესობა პოზიტიურ ემოციებს ჩვენი მიზნების გამო ვგრძნობთ. ტექნიკურად, ჩვენ არ ვართ ბედნიერები, თუ არ ვხედავთ ჩვენს პროგრესს და თვითონ პროგრესის იდეაშივე ძევს ფასეულობა. ჯერჯერობით ყველაზე უარესია ის ფაქტი, რომ ცხოვრების აზრი პოზიტიური ემოციების გარეშე უბრალოდ ნეიტრალური არ არის, იმიტომ, რომ ჩვენ მოკვდავნი და დაუცველნი ვართ. ტკივილი და წუხილი ჩვენს არსებობაში ძევს. ჩვენ უნდა გვქონდეს რაღაც ისეთი, რასაც ამის საწინააღმდეგოთ მივმართავთ. ჩვენ უნდა გვქონდეს ფასეულობათა სისტემაში ინტეგრირებული აზრი, თორემ არსებობის საშინელება აუტანელი გახდება. შემდეგ ნიჰილიზმიც მოდის, მისი უიმედობით და სასოწარკვეთით.
ანუ: არ არის ფასეულობა - არ არის აზრი. ფასეულობათა სისტემათა შორისაც შესაძლებელია კონფლიქტი. ამის გამო ჩვენ სამუდამო ჭიდილში ვართ. ჯგუფური მრწამსის არ არსებობით ცხოვრება ქაოტური, საცოდავი და გაუსაძლისი ხდება; ჯგუფური მრწამსის არსებობის შემთხვევაში სხვა ჯგუფებთან კონფლიქტი გარდაუვალია. დასავლეთში ჩვენ ვშორდებოდით ჩვენს ტრადიციებს, რელიგიებს და ნაციონალურ კულტურებსაც. ნაწილობრივ იმისთვის, რომ ჯგუფური კონფლიქტებისგან აგვერიდებინა თავი. მაგრამ უფრო ხშირად ვვარდებით სასოწარკვეთაში, უაზრობის გამო, რაც სულაც არ არის გაუმჯობესება.
როცა მნიშვნელობათა რუკებს-ს ვწერდი, მოტივაციას ის გააზრებაც მიმატებდა, რომ კონფლიქტი ზედმეტად ძვირი გვიჯდება. ნამდვილად ძვირი გვიჯდება, მეოცე საუკუნეში მოდებულ ცეცხლს რომ შევხედოთ. განადგურების ტექნოლოგიები ზედმეტად ძლიერი გახდა. ომის პოტენციური შედეგები აპოკალიფსურია. მაგრამ ჩვენ ისიც არ შეგვიძლია, რომ მივატოვოთ ფასეულობათა სისტემა, რწმენები და კულტურა. ეს პრობლემა თვეების განმავლობაში მტანჯავდა. არსებობდა მესამე გზა, რომელსაც ვერ ვხედავდი? ამ პერიოდის ერთ ღამეს დამესიზმრა რომ ჰაერში ვიყავი გაჩერებული, ჭაღს ვებღაუჭებოდი, მიწიდან მრავალი სართულით მაღლა, პირდაპირ უზარმაზარი კათედრალის გუმბათის ქვეშ. ხალხი ქვევით, მიწაზე, პატარები იყვნენ. დიდი მანძილი მაშორებდა კედლებს და თვით გუმბათის თავსაც.
სიზმრებისთვის ყურადღების მიქცევა ვისწავლე, ძირითადად იმის გამო, რომ კლინიკური ფსიქოლოგი ვარ. სიზმრების ნათელს ფენდნენ ისეთ რაღაცებს, სადაც აზროვნება უძლური იყო. ქრისტიანობა შევისწავლე (სხვა რელიგიებზე მეტად და ამ ნაკლის გამოსწორებას ვცდილობ). როგორც ყველა, უფრო მეტს ვიღებ ისეთი რაღაცეებისგან რაც ვიცი, ვიდრე იმისგან, რაც არ ვიცი. ვიცოდი, რომ კათედრალები ჯვრის ფორმით იყო კონსტრუირებული და ის წერტილი გუმბათის ქვეშ, ჯვრის ცენტრი იყო. ვიცოდი, რომ ჯვარი ერთდროულად იყო უდიდესი ტანჯვის, სიკვდილის, ტრანსფორმაციის და სამყაროს ცენტრის სიმბოლო. ეს არ იყო ის ადგილი, სადაც ყოფნა მინდოდა. ქვემოთ დაშვება მოვახერხე სიმბოლური ციდან. უსაფრთხო, ნაცნობ მიწაზე. არ ვიცი როგორ. შემდეგ, ისევ სიზმარშივე, ჩემს საძინებელში დავბრუნდი და დაძინებას, არაცნობიერის დამშვიდებას ვცდილობდი. მოდუნებისას ვგრძნობდი, რომ ჩემი სხეული ტრანსპორტირდებოდა. ძლიერი ქარი მშლიდა და ცდილობდა უკან, კათედრალში, ცენტრში დავებრუნებინე. გაქცევა შეუძლებელი იყო. ნამდვილი კოშმარი იყო. ჩემს თავს გაღვიძება ვაიძულე. ქარი ფარდებს ათამაშებდა. ნახევრად მძინარემ საწოლის ფეხებისკენ დავიხედე და კათედრალის კარები დავინახე. თავი ბოლომდე გამოვაფხიზლე და შემდეგ ის გაქრა.
ჩემმა სიზმარმა მის საკუთარ ცენტრში ჩამსვა და გასაქცევი არსად იყო. თვეები დამჭირდა, რომ ამის მნიშვნელობა გამეგო. ამ პერიოდის განმავლობაში უკეთესად, უფრო სრულყოფილად გავიაზრე რას გულისხმობდა ძველი დიადი ისტორიები: ცენტრში ყოველთვის ინდივიდია. ცენტრი აღნიშნულია ჯვრით. ამ ჯვარზე არსებობა არის ტანჯვა და ტრანსფორმაცია - ფაქტი, რომელიც ინდივიდის თავისუფალი ნებით უნდა იქნეს მიღებული.
შესაძლებელია სლავურ ჯგუფურ ერთგულებასა და დოქტრინას გავცდეთ და, ამავდროულად, არ ჩავცვივდეთ მის საწინააღმდეგო მხარეში, ნიჰილიზმში. გარკვეული მნიშვნელობის, აზრის პოვნა, შეიძლება ინდივიდის ცნობიერში და გამოცდილებაში იყოს. როგორ გათავისუფლდება საზოგადოება ერთი მხრივ კონფლიქტის დილემისგან და მეორე მხრივ ფსიქოლოგიური და სოციალური დაშლისგან ? პასუხი ეს იყო: ინდივიდუალის განვითარებით, ყველას მხრიდან არსებობის ტვირთის გაზიარება და ჰეროიკული გზის გავლა. იმდენი პასუხისმგებლობა უნდა გამოვიმუშავოთ, რამდენიც შესაძლებელია ინდივიდუალისთვის, საზოგადოებისთვის და სამყაროსთვის. ყველამ უნდა ვილაპარაკოთ სიმართლე, შევაკეთოთ გაფუჭებული და ჩამოვშალოთ და ხელახლა ავაწყოთ მოძველებული. სწორედ ამ გზით უნდა შევამციროთ ტანჯვის საწამლავი სამყაროში. რთული სათხოვია. ყველაფერს ითხოვს, მაგრამ ალტერნატივა - ავტორიტარული მრწამსის საშინელება, ჩამოშლილი სახელმწიფოს ქაოსი, აღვირახსნილი ნატურალური სამყარო, ეგზისტენციალური შიში და ინდივიდის უმიზნობის სისუსტე - ნამდვილად უარესია.
ასეთ იდეებზე ათწლობით ვფიქრობდი და ვატარებდი ლექციებს. ბევრი ისტორიები და კონცეპტები შევადგინე, რომელიც მათ უკავშირდება და წამითაც არ ვიქნები დარწმუნებული, რომ სრულიად მართალი და უშეცდომო ვარ. ყოფა უფრო რთულია, ვიდრე ვინმეს შეუძლია იცოდეს, და მე არ ვიცი სრული ისტორია. უბრალოდ რაც საუკეთესო შემიძლია, იმას გთავაზობთ.
ყოველ შემთხვევაში, ყველა ძველი გამოკვლევების და ფიქრის შედეგი იყო ახალი ესეები, რომლებიც ამ წიგნად გარდაიქმნა. ჩემი საწყისი მიზანი იყო ორმოცივე პასუხზე მოკლე ესეს დაწერა. ამ შეთავაზებას დათანხმდა Penguin Random House Canada. წერისას 40 ესე შევამცირე 25-მდე. შემდეგ 16-მდე და საბოლოოდ 12-მდე. დარჩენილ ნაწილებს ჩემი ოფიციალური "ჩამსწორებლის" დახმარებით ვასწორებდი ბოლო 3 წლის განმავლობაში.
დიდი დრო დამჭირდა სათაურის დარქმევისთვის: "ცხოვრების 12 წესი: ქაოსის ანტიდოტი".
რატომ მაინც და მაინც ეს სახელი? პირველ რიგში მისი სიმარტივის გამო. ის გვიჩვენებს, რომ ადამიანებს სჭირდებათ წესრიგის პრინციპები, თორემ ქაოსი იბადება. ჩვენ გვესაჭიროება წესები, სტანდარტები, ფასეულობები - ცალ-ცალკე და ერთად. ჩვენ დატვირთული ცხოველთა ხროვა ვართ, რომელმაც ეს ტვირთი ჩვენი საცოდავი არსებობის გასამართლებლად უნდა გამოვიყენოთ. გვესაჭიროება რუტინა და ტრადიციები. ეს წესრიგია. წესრიგმა შეიძლება გადაგვტვირთოს, რაც არ არის კარგი, მაგრამ ქაოსმა შეიძლება გვშთანთქოს, რაც ასევე არ არის კარგი. ჩვენ უნდა ვიდგეთ სწორ და ვიწრო გზაზე. ამ წიგნში მოცემული თორმეტივე წესი და ესსე კი გვკარნახობს როგორ მოვხვდეთ იქ. „იქ“ არის ქაოსისა და წესრიგის ზღვარი. ეს არის ის ხაზი, სადაც საკმარისად სტაბილურები ვართ, საკმარისად ვფართოვდებით, საკმარისად ვტრანსფორმირდებით და ა შ. სწორედ ამ ხაზზე ვპოულობთ იმ საზრისს, რომელიც ჩვენს სიცოცხლეს და გარდაუვალ ტანჯვას ამართლებს. იქნებ სწორად რომ გვეცხოვრა, გავუძლებდით ჩვენი ცნობიერის ტვირთს. იმ ცოდნას, რომ ჩვენ მოკვდავნი ვართ, ყოველგვარი სიბრაზის, შურის, შურისძიების, განადგურების წყურვილის გარეშე, რასაც უსამართლობის შეგრძნება იწვევს. იქნებ, სწორად რომ გვეცხოვრა, ჩვენ არ მოვიხმარდით ტოტალიტარულ დარწმუნებას, ჩვენი უცოდინრობის გაცნობიერებისგან დასაცავად. იქნებ, თავსაც ავარიდებდით ჯოჯოხეთისკენ მიმავალ გზებს - და მეოცე საუკუნის გამო ვიცით, როგორი შეიძლება იყოს ნამდვილი ჯოჯოხეთი.
ვიმედოვნებ, რომ ეს წესები და ესეები დაეხმარება ადამიანებს იმის გაცნობიერებაში, რაც უკვე იციან: ინდივიდის სული მუდამ მიილტვის ნამდვილი არსებობის ჰეროიზმისკენ და ნებაყოფლობით პასუხისმგებლობის აღება აზრიანი ცხოვრების იდენტურია.
თუ ყველანი სწორად ვიცხოვრებთ, კოლექტიურად ავყვავდებით.
საუკეთესო სურვილები ყველა თქვენგანს, ვინც ამ ფურცლებში იმოგზაურებთ.
ჯორდან პიტერსონი - კლინიკური ფსიქოლოგი და ფსიქოლოგიის პროფესორი.
წიგნს ეტაპობრივად თარგმნის MAGMA-ს ჯგუფი, ვისაც სურვილი გაქვთ, მონაწილეობა მიიღოთ თარგმნაში, მოგვწერეთ. თუ გსურთ, რომ ჯგუფმა განაგრძოს ამ და სხვა საინტერესო წიგნების თარგმნა და ვებ-გვერდზე განთავსება, დაეხმარეთ MAGMA-ს. დეტალური ინფორმაციისთვის გადადით ამ ლინკზე...
