ღვთის მეგობრები
ღვთის მეგობრები
იოჰანეს ტაულერში(1300-1361), ჰაინრიხ სუზოში(1295-1366) და იოჰანეს რაისბრუკში(1295-1366) ვეცნობით პიროვნებებს, რომელთა ცხოვრებასა და მოღვაწეობაში მკაფიოდ წარმოჩინდება მშვინვიერი მოძრაობები, რომელიც განსაზღვრავს სულიერ გზას ისეთი ღრმა ბუნების ადამიანებისა, როგორიც იყო, მაგალითად, მაისტერ ეკჰარტი. თუ ეკჰარტი გვეცხადება როგორც კაცი, რომელიც სულიერი აღორძინების ნეტარ განცდაში შემეცნების თვისებისა და არსის შესახებ როგორც ხატებაზე საუბრობს, რომლის დახატვაც მან შეძლო, სხვები წარმოგვიდგებიან როგორც მოგზაურები, რომლებსაც ამ აღორძინებამ ახალი გზისკენ მიუთითა, რადგან მათ მგზავრობა სურთ, რომლის მიზანსაც ისინი უსასრულო სიშორისაკენ მიჰყავს. ეკჰარტი უმეტესად თავისი ხატების დიდებულებას აღწერს, ხოლო ისინი - ახალი გზის სიძნელეს. ნათლად უნდა წარმოვიდგინოთ, როგორ მიმართებაშია ადამიანი თავის უმაღლეს შემეცნებასთან, რათა მისმა სამშვინველმა დაინახოს სხვაობა ეკჰარტისა და ტაულერის პიროვნებებს შორის. ადამიანი დამთქმულია გრძნობად სამყაროსა და ბუნების კანონებში, რომელიც ბატონობს გრძნობად სამყაროზე. ის არის თავად შედეგი ამ სამყაროსი. ის ცხოვრობს მანამ, სანამ მისი ძალები და ნივთიერებები მასში მუშაობენ; ის იაზრებს ამ გრძნობად სამყაროს და ასკვნის მისი კანონების მიხედვით, რომლებიც ქმნიან მას და მთელს სამყაროს. როდესაც ის თავის მზერას რაიმე საგანზე მიმართავს, მას წარმოუდგება საგანი არა მხოლოდ როგორც ჯამი ურთიერთქმედი ძალებისა, რომლებზეც ბუნების კანონები ბატონობენ, არამედ თვალიც ამ კანონებისა და ძალების მიერ შედგენილი სხეულია; და მზერაც განპირობებულია მსგავსი კანონებითა და ძალებით. ჩვენ რომ ამოვწუროთ ბუნებისმეტყველება, თვალს მივადევნებდით ბუნების ძალთა ამ თამაშს, ბუნების კანონების გათვალისწინებით, აზრთა წარმოქმნის უმაღლესი სფეროების ჩათვლით. მაგრამ როდესაც ამას გავაკეთებთ, ავმაღლდებით ამ თამაშზე. განა არ ვდგავართ ყოველგვარ ცარიელ ბუნებით კანონზომიერებაზე, როდესაც ზემოდან ვუცქერთ, როგორ ვერთვებით ბუნებაში? ჩვენ ვხედავთჩვენი თვალებით ბუნების კანონების მიხედვით. მაგრამ ჩვენ ასევე შევიცნობთკანონებს, რომელთა მიხედვითაც ვხედავთ. ჩვენ შეგვიძლია უფრო მაღლა ავიდეთ, და გარესამყარო და საკუთარი თავი დავინახოთ, თუ როგორ ურთიერთქმედებენ ისინი. ხომ მოქმედებს ჩვენში არსი, რომელიც უფრო მაღლა დგას ბუნების კანონები და ბუნების ძალებთან თანაქმედი გონებრივ-ორგანული პიროვნება? ასეთ მოქმედებაში არის კიდევ გამყოფი კედელი ჩვენს შინაგანსა და გარესამყაროს შორის? რა დასკვნაც აქედან გამომდინარეობს, რაც ნათელია, ეს აღარ არის ჩვენი განცალკევებული პიროვნება; ეს არის ბევრად საყოველთაო კოსმიური არსი, რომელმაც ზღუდე დაამხო შინაგან სამყაროსა და გარესამყაროს შორის, და ორივე მიაბა ერთმანეთს. მართალია, გარეგნული გამოხატულებით მე იგივე განცალკევებული ვრჩები, როდესაც ამრიგად ჩამოვხსნი ზღუდეს, მაგრამ ასევე ჭეშმარიტებაა, რომ არსითაღარ ვარ ეს განცალკევებული. ჩემში უკვე ცოცხლობს გაცდა, რომ ჩემს სამშვინველში საყოველთაო არსება მეტყველებს, რომელიც მეც და მთელს კოსმოსს მოიცავს. - ამგვარი განცდები ცოცხლობენ ტაულერში, როდესაც ის ამბობს: „ჭეშმარიტად, ადამიანი თითქოს ერთდროულად სამი ადამიანია, მისი ცხოველური ადამიანი, თავისი გრძნობებით, შემდეგ გონიერი ადამიანი, და ბოლოს - მისი უმაღლესი, ღვთის მსგავსი, ღვთის ხატების მქონე ადამიანი... პირველი არის გარეგნული, ცხოველური, გრძნობადი ადამიანი; მეორე არის შინაგანი, გონიერი ადამიანი, თავისი გონებრივი ძალებით; მესამე ადამიანი არის სული, სამშვინველის უმაღლესი ნაწილი .“ როგორ აღემატება ეს მესამე ადამიანი პირველსა და მეორეს, ამბობს ეკჰარტი: „თვალი, რომლითაც ღმერთს ვხედავ, იგივე თვალია, რომლითაც ღმერთი მე მხედავს. ჩემი თვალი და ღმერთის თვალი არის ერთი თვალი და ერთი ხედვა, ერთი შემეცნება და ერთი შეგრძნება.“ მაგრამ ტაულერში ამასთან ერთად ასევე ცოცხლობს სხვა შეგრძნებაც. ის იჭრება სულიერის ჭეშმარიტი ხედვისაკენ და არ ურევს ერთმანეთში გრძნობად-ბუნებრივსა და სულიერს, როგორც ამას ცრუ მატერიალისტები და ცრუ იდეალისტები აკეთებენ. ტაულერი, თავის აზრთა წყობით, ბუნებისმეტყველი რომ გამხდარიყო, უნდა ემტკიცებინა ბუნებრივზე ხაზგასმით, მათ შორის ადამიანზეც, პირველზე და მეორეზე, წმინდა საბუნებისმეტყველო თვალსაზრისით აეხსნა. ის ვერასოდეს მოათავსებდა „წმინდა“ სულიერ ძალებს თავად ბუნებაში. ის არასოდეს ისაუბრებდა ბუნებაში ადამიანის მსგავსად მოაზრებულ „მიზნობრივობაზე“. მან იცოდა, რომ იქ, სადაც ჩვენ გრძნობებით აღვიქვამთ, იქ ვერავითარი „ქმნადობის ჩანაფიქრი“ ვერ მოიპოვება. მასში ცოცხლობდა გაცილებით და ყველაზე ძლიერი შეგნება იმისა, რომ ადამიანი წმინდად ბუნებრივი არსებაა. და რადგან ის თავს თვლიდა არა ბუნებისმეტყველად, არამედ დაკავებული ზნეობრივ ცხოვრებაზე ფიქრით, გრძნობდა წინააღმდეგობას, რომელიც არსებობს ამ ბუნებრივ, ადამიანის არსებასა და ღვთის ჭვრეტას შორის, რომელიც ამ ბუნებაში ბუნებრივად აღმოცენდება, მაგრამ როგორც სულიერი. ამ წინააღმდეგობაშიც კი წარმოუდგა მას ცხოვრების აზრი. როგორც განცალკევებული არსება, როგორც ბუნების ქმნილება პოულობს საკუთარ თავს ადამიანი. და ვერავითარი მეცნიერება ვერ აუხსნის მას ამ ცხოვრების შესახებ სხვა რამეს, გარდა იმისა, რომ ის ბუნების ქმნილებაა. როგორც ბუნების ქმნილებას, მას არ შეუძლია გავიდეს ამ ბუნების ქმნადობიდან. ის მასში უნდა დარჩეს. მაგრამ მისი შინაგანი ცხოვრება მას გაიყვანს ამ საზღვრებიდან. მას უნდა ჰქონდეს ნდობა იმისა, რასაც ვერავითარი გარეგნული საბუნებისმეტყველო მეცნიერება ვერ მისცემს და ვერ აჩვენებს. თუ ის არსად მხოლოდ ამ ბუნებას მოიხსენიებს, მაშინ უნდა შეეძლოს მივიდეს იმ ხედვამდე, რომლის მიხედვით არარსი უმაღლესად არის ცნობილი. ტაულერი არ ეძებს ღმერთს, რომელიც ბუნების ძალთა მსგავსად მოქმედებს. ის არ ეძებს ღმერთს, რომელმაც სამყარო შექმნა ადამიანური ქმნადობის გაგებით. მასში ცოცხლობს შემეცნება, რომ ეკლესიის მამათა მიერ შემოღებული შესაქმეს ცნება მხოლოდ იდეალიზირებული სახეა ადამიანური ქმნადობისა. მისთვის ცხადია, რომ ღმერთის პოვნა შეუძლებელია, როგორც მეცნიერების მიერ აღმოჩენილი იქნა ბუნების მოქმედები და ბუნებრივი კანონზომიერება. ტაულერმა იცის, რომ ბუნებაზე ვერ ვიმსჯელებთ როგორც ღმერთი. მან იცის, რომ ის, ვინც ღმერთზე მასსავით ფიქრობს, მეტს ვერაფერს მოიაზრებს გარდა იმისა, როდესაც ადამიანი ბუნებას მოიაზრებს თავისი ფიქრებით. ამის გამო ტაულერი არ ფიქრობს ღმერთზე, არამედ სურს ღვთაებრივად იფიქროს. ბუნების შესახებ ცოდნა არ მდიდრდებაღმერთის ცოდნით, არამედ იცვლება. ბუნებისმეტყველზე მეტიკი არ იცის ღმერთის შემმეცნებელმა, არამედ სხვანაირადიცის. ერთ ასოსაც ვერ მიუმატებს ღმერთის შემმეცნებელი საბუნებისმეტყველო ცოდნას; არამედ მთელი მისი ბუნების ცოდნით აღინთება ახალი ნათელი.
თუ რომელი ძირითადი შეგრძნებები ეუფლება ადამიანის სამშვინველს, რომელიც სამყაროს ამ თვალსაზრისით უყურებს, დამოკიდებულია იმაზე, როგორ განიხილავს ის სამშვინველის განცდებს, რომელსაც სულიერი აღორძინება მოაქვს. ამ განცდების ფარგლებში ადამიანი მთლიანად ბუნებრივი არსებაა, როდესაც საკუთარ თავს დანარჩენ ბუნებასთან ურთიერთქმედებაში განიხილავს. და ის სრულად სულიერი არსებაა, როდესაც იმ მდგომარეობიდან ხედავს, რომელმაც იგი გარდაქმნა. შეიძლება ორივე ნათქვამი ჭეშმარიტად ჩავთვალოთ: სამშვინველის უღრმესი საფუძველი ჯერ კიდევ ბუნებრივია, და, იმავე დროს, უკვე ღვთაებრივიც. ტაულერი ხაზს უსვამდა, თავისი თვალსაზრისის მიხედვით, პირველს. ჩვენ იმდენად უნდა ჩავუღრმავდეთ საკუთარ სამშვინველს, ჩვენ ვრჩებით მუდამ ცალკეულ ადამიანებად, ამბობს ის. მაგრამ ცალკეული ადამიანის სამშვინველის საფუძველში ამობრწყინდება საყოველთაო (კოსმიური) არსება. ტაულერი მოცული იყო შეგრძნებით: შენ განცალკევებისგან თავს ვერ დააღწევ, მისგან ვერ განიწმინდები. ამის გამო კოსმიური არსება ვერ ამობრწყინდება შენში თავისი სიწმინდით, ის მხოლოდ შენი სამშვინველის ძირს მოჰფენს ნათელს. ამრიგად, სახეზეა მხოლოდ ანარეკლი, ხატება კოსმიური არსებისა. შენ შეგიძლია შენი განცალკევებული არსება ისე გარდაქმნა, რომ კვლავ გადმოსცეს ხატება კოსმიური არსებისა; მაგრამ თავად ეს კოსმიური არსება არ ანათებს შენში. ამ წარმოდგენებიდან ასკვნის ტაულერი ღვთაებაზე, რომელიც ადამიანურ სამყაროში ბოლომდე არ შემოდის, ბოლომდე არ იღვრება. დიახ, ის მნიშვნელოვნად თვლის, რომ არ მოხდეს მისი აღრევა მათში, ვინც ადამიანის შინაგან სამყაროს ღვთაებრივად აცხადებენ. ის ამბობს, ღმერთთან ერთობას „გაუცნობიერებელი ადამიანი ხორციელად იღებენ და ამბობენ, რომ უნდა გარდაიქმნან ღვთაებრივ ბუნებად; ეს კი სიყალბე და ბოროტი მწვალებლობაა. ღმერთთან თვით უმაღლეს, უახლოეს, უშინაგანეს ერთობაში ღვთაებრივი ბუნება და ღმერთის არსება მაღლა დგას, ყველა სიმაღლეზე მაღლა; ის მიდის ღვთაებრივ უძირო სიღრმეში, რომელთანაც არც ერთ ქმნილებას არ აქვს წილი.“ ტაულერს სურს, თავისი ეპოქისა და თავისი სამღვდელო მოწოდების გაგებით სამართლიანად იწოდებოდეს მორწმუნე კათოლიკედ. ის არ ცდილობს, რომ ქრისტიანობას სხვა რომელიმე ხედვა დაუპირისპიროს. მას სურს ეს ქრისტიანობა თავისი ხედვით უფრო გააღრმავოს, გაასულიეროს. ის საუბრობს როგორც ღვთისმოსავი მღვდელი, საღვთო წერილის შინაარსის მიხედვით. მაგრამ ეს წერილი მის წარმოდგენათა სამყაროში იქცევა მისი სამშვინველის უღრმესი განცდების გამოსახატავ საშუალებად. „ღმერთი აღასრულებს თავის ყოველ საქმეს სამშვინველში და აძლევს მას სამშვინველს, და მამა შობს თავის მხოლოდშობილ ძეს სამშვინველში, როგორც შობს მას მარადიულობაში, არც მეტი და არც ნაკლები. რა იბადება, როდესაც ამბობენ: ღმერთი შობს სამშვინველში? არის ეს მსგავსება ღვთისა, თუ ხატება ღვთისა, ან რაიმე ღვთისა? არა, ეს არც ხატებაა, არც მსგავსება ღვთისა, არამედ იგივე ღმერთი და იგივე ძე, რომელსაც მამა მარადისობაში შობს და სხვა არაფერი, თუ არა სიყვარულის აღსავსე ღვთაებრივი სიტყვა, რომელიც სხვა პირია სამებაში, რადგან მამა სამშვინველში შობს... და ამის გამო აქვს სამშვინველს დიდი და განსაკუთრებული ღირსება“. - წერილის მოთხრობები ტაულერისთვის სამოსია, რომლითაც შინაგანი ცხოვრების მოქმედებებია შემოსილი. „ჰეროდე, რომელიც ყრმას დევნიდა და მისი მოკვლა სურდა, სახეა სოფლისა, რომელსაც ჯერ კიდევ სურს მოკლას ეს ყრმა მორწმუნე ადამიანში, ამიტომ უნდა გაიქცეს ის, თუ გვსურს რომ ყრმა ჩვენში ცოცხალი შევინარჩუნოთ, ყრმა კი გასხივოსნებული მორწმუნე სამშვინველია ყოველი კაცისა.“
ტაულერი, რადგან მისი მზერა მიმართულია ბუნებრივი ადამიანისაკენ, ნაკლებად საუბრობს იმაზე, თუ რა მოხდება, როდესაც უმაღლესი ადამიანი შემოვა ბუნებრივში, უფრო მეტად ის აქცევს ყურადღებას იმას, თუ რა გზები უნდა გამოინახოს, რათა პიროვნების უმდაბლესი ძალები გადავიდნენ უმაღლეს ცხოვრებაში. როგორც ზნეობრივი ცხოვრების მოძღვარს, მას სურს ადამიანს მიუთითოს კოსმიური არსებისაკენ მიმავალ გზაზე. მას აქვს მყარი რწმენა და ნდობა, რომ კოსმიური არსება ადამიანში გამობრწყინდება, როდესაც ეს უკანასკნელი თავის ცხოვრებას ისე წარმართავს, რომ მასში იქნება სამყოფელი ღვთაებრივისათვის. მაგრამ ეს კოსმიური არსება არასოდეს გამოანათებს, თუ ადამიანი თავის ცარიელ, ბუნებრივ, განცალკევებულ პიროვნებაში ჩაიკეტება. ეს საკუთარ თავში განკერძოებული ადამიანი ტაულერის ენაზე არის მხოლოდ სამყაროს წევრი; ერთი ცალკეული ქმნილება. რაც უფრო მეტად ჩაიკეტება ადამიანი ამ თავის ყოფაში როგორც სამყაროს ნაწილი, მით უფრო ნაკლებად მონახავს კოსმიური არსება მასში ადგილს. „თუ ადამიანი ჭეშმარიტებაში ერთი იქნება ღმერთთან, ამ შინაგანი ადამიანის ყველა ძალა უნდა მოკვდეს და დადუმდეს. ნება უნდა განიძარცვოს კეთილისა და ყველა სურვილისაგან და გახდეს უნებო.“ „ადამიანმა უნდა მოიშოროს ყველა თავისი გრძნობა და დააბრუნოს ყველა თავისი ძალა, დაივიწყოს ყველა საგანი და საკუთარი თავი.“ „მხოლოდ ჭეშმარიტი და მარადიული სიტყვა ღვთისა იღაღადებს უდაბნოში, როდესაც ადამიანი საკუთარ თავსა და ყველა საგანს განშორდება, და სრულიად უქმი, მარტო და გაუდაბურებული იდგება.“
როდესაც ტაულერი თავის სიმაღლეზე იდგა, მის წარმოსახვათა ცხოვრების ცენტრში დადგა ასეთი შეკითხვა: როგორ უნდა გააქროს, გადალახოს ადამიანმა თავისი განცალკევებული ყოფა ისე, რომ თანაზიარი იყოს კოსმიური ცხოვრების აზრისა? ვინც ამ მდგომარეობაშია, მისი შეგრძნებები კოსმიური არსების მიმართ ერთგვარად გროვდებიან: მოწიწება ამ კოსმიური არსების წინაშე, რომელიც არ არის ქმნილი, მარადიულია. ის ეუბნება საკუთარ თავს: რომელიღაც საფეხურს ყოველთვის აღწევდი; არსებობს სხვა უფრო მაღალი სიმაღლეები, ჯერ კიდევ ასათვისებელი შესაძლებლობები. რამდენადაც გარკვეული და ცხადია მიმართულება, რომელზეც მან თავისი ნაბიჯები უნდა გადადგას, იმდენად ცხადია მისთვის ასევე, რომ ერთ მიზანზე საუბარი არასოდეს შეუძლია. ახალი მიზანი არის მხოლოდ ახალი გზის დაწყება. ასეთი ახალი მიზნით ადამიანმა მიაღწია განვითარების ბორბალს; თავად განვითარება მოძრაობს განუსაზღვრელად. და უფრო შორეულ საფეხურზე რას მიაღწევს, წინასწარ არასოდეს იცის. ბოლო მიზნის შეცნობაარ არსებობს; მხოლოდ ნდობაგზაზე, განვითარებაში ყოფნისას. ყველაფრისთვის, რასაც ადამიანმა უკვე მიაღწია, არსებობს შემეცნება. ის წარმოადგენს უკვე მოცემული საგნის ჩვენი სულის ძალებით განმსჭვალვას. შინაგანი სამყაროს უმაღლესი ცხოვრებისათვის ასეთიშემეცნება არ არსებობს. თავდაპირველად ჩვენი სულის ძალებმა საგანი უნდა მოიპოვონ; მათ ამ საგნისასთვის უნდა შექმნან ყოფა, ბუნებრივი არსებობა. ბუნებისმეტყველება მიყვება არსების განვითარებას უმარტივესიდან ყველაზე უფრო სრულყოფილამდე, თვით ადამიანამდე. ეს განვითარება ჩვენს წინაშე დასრულებულია. ჩვენ შევიცნობთ მას, და ამით განვმსჭვალავთ მას ჩვენი სულიერი ძალებით. როდესაც ადამიანთან მოდის ეს განვითარება, ის ვეღარ პოულობსშემდეგ გაგრძელებას. ის თავად აგრძელებს შემდეგ განვითარებას. ის ცხოვრობსიმით, რასაც წინა საფეხურებზე უბრალოდ შეიცნობს. ის ქმნის საგნობრივად იმას, რასაც წინა საფეხურებთან მიმართებაში სულიერ არსად სულიერ არსად. ის, რომ ჭეშმარიტება არ არის იგივე რაც ბუნებაში მოცემული, არამედ ბუნებრივად მოცემული და არამოცემული ეთად გადაჯაჭვული, ტაულერი ამ განცდით აღსავსეა. გადმოცემით ვიცით, რომ ის ამ სისავსემდე მიიყვანა ერთმა განათლებულმა საერო პირმა, „ღვთის მეგობარმა ობერლანდიდან“. ეს იდუმალი ამბავია. სად ცხოვრობდა ეს ღვთის მეგობარი, მხოლოდ ვარაუდები არსებობს; ხოლო მისი პიროვნების შესახებ არავითარი ცნობა გაგვაჩნია. მას გაგონილი უნდა ჰქონოდა ტაულერის ქადაგებათა შესახებ, და გადაწყვიტა ტაულერთან, რომელიც როგორც მქადაგებელი სტრასბურგში მოღვაწეობდა, გამგზავრებულიყო, რათა აღესრულებინა მის მიმართ გარკვეული დავალება. ტაულერის დამოკიდებულებას ღვთის მეგობრისა და მისი გავლენისადმი, რომელიც მან განიცადა, ვპოულობთ მის ნაწერში, რომელიც მიეკუთვნება ტაულერის უძველეს გამოცემებს სათაურით „მოძღვრის წიგნი“. მასში ღვთის მეგობარი, ვის პიროვნებაშიც ტაულერთან ურთიერთობაში შესულს ამოვიცნობთ, ყვება „მოძღვრის“ შესახებ, რომელშიც თავად ტაულერი უნდა ამოვიცნოთ. ის ყვება, თუ როგორი მოქცევა, სულიერი აღორძინება მოხდა „მოძღვარში“, და როგორ მოიხმო თავისთან მეგობარი, როდესაც იგრძნო სიკვდილის მოახლოვება და სთხოვა, დაეწერა ისტორია მისი „გასხივოსნების“ შესახებ, და ასევე ეზრუნა, რათა ვერავის შეეტყო, ვისზეა საუბარი წიგნში. ამას ითხოვს იმის გამო, რომ ყველა ცოდნა, რომელიც მისგან მოდის, მისი არ არის. „იცოდეთ, ღმერთმა ყველაფერი ჩემი, საბრალო ჭიაყელას მეშვეობით მოიმოქმედა, ეს ჩემი არ არის, ეს ღვთისაა.“ სამეცნიერო კამათს, რომელიც ამის გარშემო წარმოიშვა, არ აქვს არსებითი მნიშვნელობა. ერთის მხრივ სცადეს მტკიცება, რომ ღვთის მეგობარი არ არსებობდა, არამედ მისი არსებობა გამოგონილი იყო, და მას მიკუთვნებული წიგნები სხვაზე (რულმან მერსვინი) მიუთითებს. მრავალი საფუძვლით სცადა ვილჰელმ პრეგერმა დაეცვა ნაწერების არსებობა და ნამდვილობა, ფაქტების სისწორე, რომლებიც ტაულერზე მიუთითებენ.აქ არ შევუდგები დაწვრილებით გამოკვლევას ადამიანთა დამოკიდებულებებისა, რომლებიც საიდუმლოდ უნდა დარჩეს, როგორც ეს ესმით მათ, ვინც ეცნობა ასეთ ნაწერებს. (ასეთი ნაწერებია: „ერთ თვითნება ბრძენის შესახებ, რომელიც წმინდანი ერისკაცი-მღვდლის მიერ დაიმოძღვრა მორჩილებისათვის, 1338; „წიგნი ორ კაცზე“; „ტყვე რაინდი“, 1349; „სულიერი ბილიკი“, 1350; „სულიერი კიბის შესახებ“, 1357; „მოძღვრის წიგნი“, 1369; „ორი თხუთმეტი წლის ყრმის ისტორია“.) როდესაც ტაულერზე ითქმის, რომ მან თავისი ცხოვრების ერთ-ერთ საფეხურზე განიცადა გარდასახვა, რომელსაც ახლა აღვწერ, საკმარისი იქნება. ტაულერის პიროვნება აღარ არის დაკვირვების ქვეშ, არამედ ადამიანის პიროვნება „საერთოდ“. რაც შეეხება ტაულერს, ჩვენთვის მნიშვნელობა აქვს გავიგოთ მხოლოდ მისი გარდაქმნაქვემოთ მოცემული თვალსაზრისიდან. შევადაროთ მისი გვიანდელი მოღვაწეობა ადრინდელთან, გარდაქმნის ფაქტი აშკარაა. მე გვერდზე გადავდებ ყველა გარეგნულ ფაქტს და მოვყვები „ერისკაცის გავლენით“ „მოძღვრის“ შინაგან მშვინვიერ მოქმედებაზე. როგორ გაიგებს ჩემი მკითხველი „ერისკაცსა“ და „მოძღვარში“, მისი სულის წყობაზეა სრულად დამოკიდებული. რაც პირადად მე წარმომიდგენია, არ ვიცი, კიდევ ვის მოუვა აზრად. - მოძღვარი ასწავლის მსმენელს სამშვინველის კოსმიურ არსებასთან ურთიერთობის შესახებ. ის საუბრობს იმაზე, რომ ადამიანი საკუთარ თავში აღარ გრძნობს მხოლოდ განცალკევებული პიროვნების ბუნებრივ, შეზღუდულ ძალებს, როდესაც თავისი სამშვინველის სიღრმეში ჩადის. იქ არა ერთი ადამიანი, არამედ ღმერთი საუბრობს. იქ ადამიანი ღმერთს ან სამყაროს არ ხედავს; იქ ღმერთი საკუთარ თავს ხედავს. ადამიანი ღმერთთან ერთობაშია. მაგრამ მოძღვარმა იცის, რომ ეს სწავლება მასში ჯერ კიდევ არ არის სრულად სიცოცხლისუნარიანი. ის მასზე გონებით ფიქრობს; მაგრამ ის მასში არ ცოცხლობს თავისი პიროვნების ყოველი ნაწილით. ის ასწავლის მდგომარეობაზე, რომლითაც ის თავად სრულყოფილად არ განმსჭვალულა. მდგომარეობის გადმოცემა შეესაბამება ჭეშმარიტებას; მაგრამ რა ფასი აქვს ჭეშმარიტებას, თუ ის არ გაცოცხლდა, თუ ის სინამდვილეში ყოფიერებად არ შემოდის. „ერისკაცი“ ანუ „ღვთის მეგობარი“ უსმენს მოძღვარსა და მის სწავლებას. ის ამ ჭეშმარიტებით, რომელსაც მოძღვარი გადმოსცემს, არანაკლებ განმსჭვალულია. მაგრამ მას არ აქვს შეგნებული ეს ჭეშმარიტება. ის მისი სიცოცხლის მთელი ძალაა. მან იცის, რომ თუ ეს ჭეშმარიტება გარედან არის მოსული, შესაძლებელია ეს გამოითქვას მისი ყოველგვარი განცდის გარეშე. ასეთ დროს ადამიანს არაფერი გააჩნია გარდა გონებით ბუნებრივი შემეცნებისა საკუთარ თავში. ის საუბრობს ამ ბუნებრივი შემეცნების შესახებ ისე, თითქოს ეს უმაღლესი, კოსმიურ არსების ქმედებასთან გათანაბრებული იყოს. ეს ის არ არის, რადგან არ შემოსულა ცხოვრებაში უკვე შეცვლილი, აღორძინებული მდგომარეობით. რასაც მხოლოდ ბუნებრივი ადამიანი მოიპოვებს, რჩება მხოლოდ ბუნებრივად მაშინაც კი, როდესაც უმაღლესი შემეცნების ნიშნებს სიტყვებით გამოთქვამს. გარდაქმნა თავად ბუნებიდან უნდა მოხდეს. ბუნება, რომელიც განვითარდა ერთ განსაზღვრულ საფეხურამდე, სიცოცხლის მიერ უნდა განვითარდეს მომავალშიც; რაღაც ახალი უნდა წარმოიშვას ამ შემდგომი განვითარებიდან. ადამიანი მხოლოდ უკან არ უნდა იყურებოდეს, უკვე განვლილი განვითარების გზისკენ და არ უნდა უწოდოს „უმაღლესი“ იმას, რაც თავის სულში ამ განვითარებით შეადგინა; არამედ წინ უნდა უყუროსიმას, რაც არ შექმნილა; მისი ცნობიერება ახალი შინაარსის საწყისი უნდა იყოს, და არა დასასრული მის წინაშე არსებული განვითარებული შინაარსისა. ბუნება ჭიაყელადან ძუძუმწოვრამდე, ძუძუმწოვრიდან ადამიანამდე ადის არა ცნებებით გაჯერებულ, არამედ ნამდვილ პროცესში. ადამიანმა ეს პროცესი მხოლოდ არ უნდა გაიმეოროს თავის სულში. სულიერი გამეორება არის მხოლოდ დასაწყისი ახალი, ნამდვილი განვითარებისა, რომელიც სულიერი სინამდვილეა. მაშინ ადამიანი მხოლოდ კი არ შეიმეცნებს, რა მოაქვს ბუნებას; ის აგრძელებს ბუნებას; ის გარდაქმნის თავის ცნობიერებას ცხოველ ქმედებაში. ის შობს თავის თავში სულს; და ეს სული ნაბიჯ-ნაბიჯ მიყვება განვითარებას, როგორც ბუნება მიდის წინ. სული იწყებს ბუნებრივ პროცესს მაღალ საფეხურზე. საუბარი ღმერთზე, რომელიც საკუთარ თავს ადამიანის შინაგანში ჭვრეტს, სხვანაირად აღიქმება მის მიერ, ვინც ეს შეიმეცნა. მისთვის ნაკლებად ღირებულია ის, რომ უკვე მოპოვებულმა შემეცნებამ ის კოსმიური არსების სიღრმეში შეიყვანა; მისი სულიერი წყობა უკვე სხვა ნიშანს იძენს. ის აგრძელებს განვითარებას იმ მიმართულებით, რომელიც განსაზღვრულია კოსმიური არსების მიერ. ასეთი ადამიანი ხედავს სამყაროს არა მხოლოდ როგორც განსჯითი ადამიანი; ის სხვანაირად ცხოვრობს. ის საუბრობს არა აზრზე, რომელიც აქვს ცხოვრებას სამყაროს ძალებისა და კანონების მეშვეობით; არამედ ის ჯერ აძლევს ახალ აზრს ამ ცხოვრებას. როგორც თევზს არ გააჩნია ის, რაც განვითარების გვიანდელ საფეხურზე უჩნდება ძუძუმწოვარს, ისე განსჯითი ადამიანს არ აქვს ის, რაც მასში, როგორც უმაღლეს ადამიანში, უნდა დაიბადოს. თევზს რომ შეეძლოს საკუთარი თავისა და საგნების შემეცნება, ის განჭვრეტდა თევზად ყოფნას, როგორც ცხოვრების აზრს. ის იტყოდა: კოსმიური არსება თევზის მსგავსია; თევზში ჭვრეტს კოსმიური არსება საკუთარ თავს. ასე იტყოდა თევზი, რომ ჰქონოდა მხოლოდ განსჯითი შემეცნება. სინამდვილეში მას ეს არ გააჩნია. თავისი ქმედებით ის გადის თავისი შემეცნების საზღვრებს გარეთ. ის ჯერ ქვეწარმავლად, შემდეგ კი ძუძუმწოვრად იქცევა. აზრი, რომელსაც ის სინამდვილეში საკუთარ თავს აძლევს, სცდება იმ აზრს, რომელიც მას ეძლევა ჩვეულებრივი ხედვისაგან. ადამიანიც ასე უნდა იყოს. ის აძლევს საკუთარ თავს სინამდვილეში რაიმე აზრს; ის არ ჩერდება აზრზე, რომელიც მას უკვე აქვს, და რომელსაც მისი ხედვა აჩვენებს. შემეცნება საკუთარ თავს გადალახავს, თუ ის თავის თავს სწორად გაიგებს. შემეცნებას ვერ გამოჰყავს სამყარო უკვე მზა ღმერთიდან; მას შეუძლია მხოლოდ ჩანასახიდან ღმერთის მიმართულებით განავითაროს საკუთარი თავი. ადამიანი, რომელმაც ეს შეიგნო, არ სურს ღმერთის, როგორც მის გარეთ მყოფის ჭვრეტა; მას სურს ურთიერთობა ღმერთთან, რომელიც მასთან ერთად საერთო მიზნისაკენ მიდის, და რომელიც თავდაპირველად უცნობია, როგორც თევზისათვის არის უცნობი ძუძუმწოვარის ბუნება. მას სურს იყოს შემეცნება არა დაფარული, ან უკვე არსებული და გაცხადებული ღმერთისა, არამედ სურს იყოს მეგობარი ღვთაებრივი, ყოფნასა და არყოფნაზე ამაღლებული ქმედებისა. „ღვთის მეგობარი“ ამ გაგებით იყო ერისკაცი, რომელიც მოძღვართან მივიდა. და მისი მეშვეობით გარდაიქმნა მოძღვარი ღვთის არსის მჭვრეტელისაგან „სულში მცხოვრებად“, რომელიც არა მხოლოდ ჭვრეტდა, არამედ ცხოვრობდა უმაღლესი გაგებით. ის უკვე აღარ იღებდა გონებისმიერ ცნებებსა და იდეებს საკუთარი შინაგანიდან, არამედ ეს ცნებები და იდეები იღვრებოდნენ მისგან როგორც ცოცხალი არსის მქონე სული. ის უკვე არა მხოლოდ არიგებდა მსმენელებს; ისინი შეძრულნი იყვნენ მისით. მათი სამშვინველები აღარ იძირებოდნენ საკუთარ შინაგანში მისი მეშვეობით; მას მიჰყავდა ისინი ახალი ცხოვრებისაკენ. სიმბოლურად არის გადმოცემული ჩვენთვის: დაახლოებით ორმოცი ადამიანი დაემხო პირქვე მისი ქადაგების დროს და მკვდრებს ჰგავდნენ.
ამ ახალი ცხოვრებისკენ წინამძღოლად გვევლინება ნაწერი, რომლის შემქმნელის შესახებ არაფერია ცნობილი. თავდაპირველად ის ცნობილი გახადა ლუთერმა ბეჭდური სახით. ენათმეცნიერმა ფრანც პფაიფერმა 1497 წლის ხელნაწერის მიხედვით ხელახლა დაბეჭდა, ძველ ტექსტთან თანდართულიახალგერმანული თარგმანით. ნაწერის შესავალში გადმოცემულია მისი ხედვა და მიზანი: „აქედან იწყებს ფრანკფურტელი და საუბრობს მეტად ამაღლებულად და მშვენივრად სრულყოფილი ცხოვრების შესახებ.“ მას მოსდევს „წინასიტყვაობა ფრანკფურტელზე“: „ეს პატარა წიგნი გამოთქვა ყოვლადძლიერმა, მარადიულმა ღმერთმა ბრძენი, გონიერი, მართალი და სამართლიანი ადამიანის, თავისი მეგობრის მეშვეობით, რომელიც წინათ გერმანელი რაინდი იყო, ახლა კი მღვდელი და ფრანკფურტის გერმანელ რაინდთა საცავის მცველია; ის ასწავლის ღვთაებრივი ჭეშმარიტების მშვენიერ ცნებებს, და, ასევე, როგორ და რითი უნდა შევიცნოთ მართალი მეგობრები ღვთისა, ასევე როგორ გამოვარჩიოთ ცრუ, ყალბი, ურჩი სულები, რომლებიც ზიანს აყენებენ წმინდა ეკლესიას.“ ურჩი („თავისუფლად მოაზროვნე“) სულებში უნდა ვიგულისხმოთ ისინი, ვინც წარმოდგენათა სამყაროში ცხოვრობენ, როგორიც აღვწერეთ „მოძღვრის“ შემთხვევაში მის მოქცევამდე, ხოლო „ღვთის მართალ მეგობრებში“ უნდა გავიგოთ „ერისკაცის“ შინაარსი. შემდეგ წიგნის მიზნად შეიძლება გავიგოთ მკითხველზე ისეთი ზემოქმედება, როგორიც მოძღვარზე მოახდინა „ღვთის მეგობარმა ობერლანდიდან“. ავტორი უცნობია. რას ნიშნავს ეს? არავინ იცის, როდის დაიბადა და გარდაიცვალა ის, და რას საქმიანობდა ის ცხოვრებაში. ის, რომ ავტორი თავისი გარეგნული ცხოვრების ამ ფაქტებს საიდუმლოდ ტოვებს, უკვე გვაჩვენებს თუ როგორ სურს მას ზემოქმედება.ჩვენ გვესაუბრება არა განსაზღვრულ დროში დაბადებული „მე“ ამა თუ იმ ადამიანისა, არამედ მეობა, რომლისგანაც პირველად მომდინარეობს „ინდივიდუალობათა განსაზღვრულობა“ (ისევე როგორც ამას ზემოთ ხსენებულ პაულ ასმუსთან ვხვდებით). „ღმერთს რომ თავისთან აეყვანა ყველა ადამიანი, რომლებიც არიან და იყვნენ, და მათში განკაცებულიყო, ხოლო ისინი მასში გაღმერთებულიყვნენ, და ეს არ მომხდარიყო ჩემში, ვერ დავაღწევდი თავს ჩემს დაცემულობას, თუ ეს ჩემშიც არ მოხდებოდა. და ამ აღდგენასა და გამოსწორებაში არ შემიძლია, არც მაქვს უფლება და არც უნდა რაიმე ვიღონო, გარდა დათმენისა, რომ ღმერთი ჩემში აღასრულებს თავის ყველა ქმედებას, მე კი ვითმენ მას და მის ქმედებას და მის ღვთაებრივ ნებას.ხოლო თუ მე არ მსურს ვითმინო და ვფლობ ისეთ თვისებებს, როგორიც არის „მე“, „ჩემი“, „ჩემთვის“ და ამის მსგავსი, ეს უშლის ღმერთს, რათა მარტომ, შეუფერხებლად იმოქმედოს ჩემში. ამრიგად ჩემი დაცემულობა და გარიყულობა რჩება გამოუსწორებელი.“ „ფრანკფურტელს“ არ სურს მარტომ ისაუბროს; მას სურს, რომ ღმერთმა ისაუბროს. მან, ბუნებრივია, იცის, რომ მას ეს შეუძლია, როგორც განცალკევებულ, კერძო პიროვნებას; მაგრამ ის „ღვთის მეგობარია“, ანუ ადამიანი, რომელიც არ წარმოგვიდგენს ცხოვრების არსს განსჯით, არამედ ცოცხალი სულის მეშვეობით სურს მიგვითითოს განვითარების გზის საწყისისაკენ. მსჯელობები ნაწერში მიდიან სხვადასხვა რჩევებამდე, თუ როგორ უნდა დავადგეთ ამ გზას. ძირითადი აზრი ყოველთვის მეორდება: ადამიანმა უნდა მოიშოროს ყველაფერი, რაც მას აკავშირებს იმ ხედვასთან, რომ მას როგორც განცალკევებულ, განკერძოებულ პიროვნებად წარმოაჩენს. ეს მოსაზრება, როგორც ჩანს, ეხება მხოლოდ ზნეობრივ ცხოვრებას, მაგრამ მისი განვრცობა უმაღლეს ცნობიერ ცხოვრებაზეც შეიძლება გადავიტანოთ. საკუთარ თავში უნდა მოვსპოთ, რაც განკერძოებად წარმოგვიდგება: ამრიგად წყდება განკერძოებული არსებობა. საყოველთაო (კოსმიური) ცხოვრება შემოდის ჩვენში. ჩვენ არ შეგვიძლია დავეუფლოთ ამ საყოველთაო ცხოვრებას მისი მოზიდვის გზით, ის მოდის ჩვენში, როდესაც განკერძოებულ არსებობას დავადუმებთ ჩვენში.ყველაზე ნაკლებად გვაქვს საყოველთაო ცხოვრება, როდესაც ჩვენს განცალკევებულ ყოფას ისე ვუყურებთ, თითქოს მასში უკვე სუფევდეს ყოველივე. ეს „ყოველივე“ შემოდის განცალკევებულ ყოფაში მაშინ, როდესაც ეს ყოფა საკუთარ თავს არაფრად აგდებს. ნაწერი განცალკევებული ყოფის ამ მისწრაფებას უწოდებს „მიღებას“. „მიღების“ მეშვეობით „მე“-სთვის შეუძლებელი ხდება, რომ კოსმიური „მე“ მასში შევიდეს. „მე“ ასეთ დროს დგება როგორც ნაწილი, როგორც არასრულყოფილი მთლიანობის, სრულყოფილის ადგილზე. „სრულყოფილი არის არსება, რომელიც საკუთარ თავსა და არსში ყოველი არსი მოიაზრა და მოიცვა, და მის გარეშე ვერავითარი არსი ვერ იქნება ნამდვილი, და მასში ყოველ საგანს თავისი არსი აქვს; რადგან ის არის ყოველი საგნის არსი და თავისთავად უცვლელი და უძრავია, და ცვლის და ამოძრავებს ყოველ საგანს. ხოლო დანაწევრებული და არასრულყოფილი არის ის, რაც სრულყოფილს მოშორდა, ან იქცევა როგორც ანარეკლი ან ელვარება, რომელიც მზისგან ან სინათლისაგან მომდინარეობს და რაიმეს ანათებს. ამას ეწოდება ქმნილება, და ამ ნაწილთაგან არც ერთი არ არის სრულყოფილი. ამგვარად, არც სრულყოფილია რომელიმე ამ ნაწილთაგანი... როდესაც სრულყოფილი მოდის, უკუვაგდებთ დანაწევრებულს. მაგრამ როდის მოდის ის? მე ვამბობ: როდესაც ის, რამდენადაც ეს შესაძლებელია, შეიცნობა, შეიგრძნობა და იგემება სამშვინველის მიერ; რადგან სიცარიელე სრულად სუფევს ჩვენში და არა მასში. როგორც მზე მოჰფენს ნათელს მთელს სამყაროს და ყველასთან ერთნაირად ახლოს არის, უსინათლო ამას ვერ ხედავს. მაგრამ ეს უსინათლოს ბრალია და არა მზის... თუ თვალი ხედავს რაიმეს, ის ან თავად, ან სხვა საგნებისაგან უნდა განიწმინდოს... ახლა კი ასე გვეტყოდნენ: თუ ის შეუცნობელი და მიუწვდომელია ყოველი ქმნილებისათვის, ხოლო სამშვინველიც ქმნილებაა, როგორ უნდა შეიმეცნოს ის სამშვინველმა?“ პასუხი: ამაზეა საუბარი, რომ სამშვინველი უნდა იქნას შეცნობილი როგორც ქმნილება.ყოველი ქმნილება უნდა შეიმეცნოს როგორც ქმნილი, და არა როგორც „მე“ და თავისთავადი, რაც შეუძლებელს ხდის მის შეცნობას. „რადგან რომელ ქმნილებაშიც უნდა მოხდეს სრულყოფილის შემეცნება, მასში უნდა გაქრეს ქმნადობა, მეობა, თავისთავადობა და ყოველივე მსგავსი და ის არარად უნდა იქცეს.“ (ფრანკფურტელის ნაწერის პირველი თავი) სამშვინველმა საკუთარ თავში უნდა ჩაიხედოს, იქ დაინახავს „მე“-ს, თავისთავადობას. თუ ის ამაზე გაჩერდება, მოშორდება სრულყოფილს. თუ ის დაინახავს თავის „მე“-ს როგორც მისთვის გაზიარებულს და სულში გააქრობს მას, მას მოიცავს კოსმიური ცხოვრების, სრულყოფილების ნაკადი. „როდესაც ქმნილება რაიმე სიკეთეს იღებს, როგორც არსს, სიცოცხლეს, ცოდნას, შემეცნებას, შეძლებას, მოკლედ ყოველივე იმას, რაც კარგად იწოდება, და თვლის, რომ ეს თვითონ არის, ან ეს მისია, ან მას ეკუთვნის, ან მისგან მოდის: როდესაც ასე ხდება, იგი სინამდვილეში შორდება მას.“ადამიანის ქმნილ სამშვინველს ორი თვალი აქვს. ერთი მარადისობაში ხედვის უნარია; მეორე - დროსა და ქმნილებაში ხედვაა.“ „ადამიანი სრულიად თავისუფალი უნდა იყოს საკუთარი თავისაგან, თავისთავადობისაგან, „მე“-სგან, „ჩემი“-სგან და ყოველივე მსგავსისგან, და საკუთარი თავი და თავისი არ ეძებოს და მოიაზროს ყველა საგანში, თითქოს ისინი არც არსებობენ; და არაფერი იფიქროს საკუთარი თავის შესახებ, თითქოს ის არც არსებობს, და თითქოს სხვა მოქმედებს მის მაგივრად.“ (V თავი). ამ ავტორის ფრაზებში ისიც უნდა გავითვალისწინოთ, რომ წარმოდგენათა შინაარსი, რომელსაც ის თავის მაღალ იდეებსა და შეგრძნებებს აძლევს, მისი დროის მორწმუნე მღვდლის გაგებაა. ეს ეხება არა წარმოდგენათა შინაარსს, არამედ მიმართულებას, არა მოსაზრებებს, არამედ სულის მოწყობას. ვინც მის მსგავსად არ ცხოვრობს ქრისტიანული დოგმებით, არამედ ბუნებისმეტყველების წარმოდგენებით, მის ფრაზებში სხვა აზრს დაიჭერს, მაგრამ თავისი განსხვავებული აზრებით ის იგივე მიმართულებით წავა. და ამ მიმართულებას მივყავართ თავისთავადობის გადალახვისაკენ იმავე თავისთავადობის მეშვეობით. ადამიანებს თავიანთ „მე“-ში გამოუნათებთ უმაღლესი ნათელი. მაგრამ ეს ნათელი აძლევს მის წარმოდგენათა სამყაროს ნამდვილ ანარეკლს მხოლოდ მაშინ, როდესაც მან იცის, რომ ეს არა მისი, არამედ საყოველთაო, კოსმიური ნათელია. აქედან გამომდინარე, ყველაზე მნიშვნელოვანი შემეცნება არის თვითშემეცნება. და არც ერთ შემეცნებას ისე სრულყოფილად არ გაჰყავს საკუთარი თავიდან ადამიანი, როგორც მას. როდესაც „მე“ საკუთარ თავს სწორად შეიმეცნებს, ის აღარ არის „მე“. ავტორი ხსენებულ ნაწერში ამას თავის ენაზე ასე გამოთქვამს: „რადგან ღვთის თვისება არის „ამის“ და „იმის“ გარეშე, თავისთავადობისა და „მე“-ს გარეშე; ხოლო ქმნილების ბუნება და თვისებაა ის, რომ ეძებს და სურს საკუთარი თავი და თავისი, ისიც და ესეც. და ყველაფერში, რასაც აკეთებს და უშვებს, სურს მოიპოვოს სიკეთე და სარგებელი. ხოლო სადაც ქმნილება ან ადამიანი თავისას, „მე“-ს და საკუთარ თავს კარგავს, და გადის თავისი თავიდან, შედის მასში ღმერთი თავისი „მე“-თი და თვისებით.“ (24-ე თავი) ადამიანი თავისი ხედვით ამაღლდება საკუთარ „მე“-ზე, რომელიც მას საკუთარ არსებადწარმოუდგება, და ადის სხვა ხედვამდე, რომელიც მას როგორც ერთ-ერთ ორგანოდ წარმოაჩენს, რომელშიც კოსმიური არსება საკუთარ თავზე მოქმედებს. ჩვენი ნაწერის წარმოდგენათა წრეში ამას ასე ეწოდება: „თუ ადამიანი მოახერხებს, რომ ღმერთს ისევე ეკუთვნოდეს, როგორც ხელი ეკუთვნის ადამიანს, მაშინ ის დაკმაყოფილდება და აღარ გააგრძელებს ძიებას.“ (54-ე თავი) ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ადამიანი თავისი განვითარების რომელიმე წერტილში უნდა გაჩერდეს, არამედ, როდესაც ის იმ მდგომარეობაშია, რომელიც აღვწერეთ, აღარ უნდა გამოიძიოს ხელის მნიშვნელობა, არამედ უნდა გამოიყენოს ხელი, რომელიც სხეულს, რომელსაც ეკუთვნის, მოემსახურება.
ჰაინრიხ სუზოს და იოჰანეს რაისბრუკს ჰქონდათ ისეთი სულიერი წყობა, რომელიც შეიძლება იწოდოს როგორც სულის გენიალურობა. მათი გრძნობა რაღაც ინსტინქტურის მიერ იქითკენ იქნა მიზიდული, საითაც ეჰკარტისა და ტაულერის გრძნობები ამაღლებულ წარმოდგენათა ცხოვრებით იქნა წაყვანილი. სუზოს გული გზნებით არის მიმართული პირველარსებისაკენ, რომელიც ყოველ ადამიანს ისევე მოიცავს, როგორც მთელს დანარჩენ სამყაროს, და რომელშიც ის, საკუთარი თავის დავიწყებისას, ჩაედინება, როგორც წყლის წვეთი დიდ ოკეანეში. ის საუბრობს თავის წყურვილზე კოსმიური არსებისა არა იმგვარად, თითქოს სურს მოიცვას იგი აზრებით; ის საუბრობს ამაზე როგორც ბუნებრივ ლტოლვაზე, რომელიც მას ათრობს იმის სურვილით, რომ განქარდეს მისი განკერძოებული არსებობა და აღორძინდეს მარადიული არსების კოსმიურ მოქმედებაში. „მიმართე შენი მზერა ამ არსებისაკენ წმინდა უბრალოებით, რათა განიშორო ყოველგვარი განკერძოებული არსება. მიიღე მხოლოდ თავისთავადი არსება, რომელსაც არ აქვს წილი არყოფნასთან. რადგან ყოველგვარი არყოფნა უარყოფს ყოველგვარს ყოფნას; ასევე მოქმედებს თავისთავადი არსება, რომელიც უარყოფს ყოველგვარ არყოფნას. საგანი, რომელიც უნდა იქმნას, ან იყო, ამჟამად არ არის არსებით აწმყოში. შეუძლებელია შერეული არსის ან არარსის შემეცნება, როდესაც შევნიშნავთ მთლიან არსს. რადგან როდესაც გვსურს საგნის გაგება, გონება თავდაპირველად ხვდება არსს, და ეს არის ყოველ საგანზე მოქმედი არსი. ეს არ არის დანაწევრებული არსი ამა თუ იმ ქმნილებისა; რადგან დანაწევრებული არსი შერეულია რაღაც სხვასთან, რასაც შეუძლია რაიმეს მიღება. ამგვარად, უსახელო ღვთაებრივი არსი თავის თავში უნდა იყოს მთლიანი არსება, რომელიც თავისი მყოფადობით ყოველ დანაწევრებულ არსებას მოიცავს.“ ასე ამბობს სუზო თავის ავტობიოგრაფიაში, რომელსაც თავის მოწაფესთან, ელზბეთ შტეგლინთან ერთად აწერს ხელს. ისიც ღვთისმოსავი მღვდელია და ცხოვრობს ქრისტიანულ წარმოდგენათა წრეში. ის მასში ისე ცხოვრობს, თითქოს ეს წარმოუდგენელი იყოს, რომ მისი სულიერი მიმართულებით სხვა სულიერ სამყაროში იყოს ცხოვრება შესაძლებელი. მაგრამ მისი სულიერი მიმართულებით შესაძლებელია სხვა წარმოდგენათა შემადგენლობასთან დაკავშირება. ამაზე ნათლად მეტყველებს ის, თუ როგორ იქცევა მისთვის ქრისტიანული სწავლების შინაარსი შინაგან განცდად, მისი დამოკიდებულება ქრისტესადმი - წმინდა და იდეალურ დამოკიდებულებად, რომელიც აკავშირებს მის სულს მარადიულ ჭეშმარიტებასთან. მან დაწერა „პატარა წიგნი მარადიული სიბრძნის შესახებ“. მასში „მარადიული სიბრძნე“ თავის „მსახურს“, ანუ მას, ეუბნება: „ვერ მცნობ? როგორ დაეცი, ან გაგიქრა ხსოვნა გულის ტკივილის გამო, ჩემო საყვარელო შვილო? ეს მე ვარ, გულმოწყალე სიბრძნე, რომელმაც ფართოდ გავხსენი უფსკრული უძირო გულმოწყალებისა, რომელიც მიუწვდომელია ყველა წმინდანისათვის, რათა სიკეთით მივიღო შენი და ყველა მონანიე გული. ეს მე ვარ, ტკბილი, მარადიული სიბრძნე, რომელიც ღატაკი და ტანჯული შეიქმნა, რათა დამებრუნებინა შენთვის შენი ღირსება; ეს მე ვარ, რომელიც მწარე სიკვდილით ვევნე, რათა კვლავ გამეცოცხლებინე! მე ვდგავარ აქ ფერმკრთალი და სისხლმდინარე და მოსიყვარულე, როგორც ვიდექი მაღალ ძელზე ჯვრისა, მამაჩემისა და შენს მკაცრ სამსჯავროს შორის. მე ვარ, შენი ძმა; შეხედე, ეს მე ვარ, შენი სასიძო! მე ყოველივე დავივიწყე, რაც ჩემს წინააღმდეგ მოიმოქმედე, თითქოს არც არასოდეს მომხდარიყო, რათა მთლიანად დამიბრუნდე და აღარასოდეს მომშორდე.“ ყოველი სხეულებრივ-დროებითი ქრისტიანულ მსოფლმხედველობაში სუზოსთვის, როგორც ვხედავთ, იქცა სულიერ-იდეალურ პროცესად მის სამშვინველში. სუზოს ხსენებული ბიოგრაფიის ზოგიერთ თავში შეიძლება შევამჩნიოთ, თითქოს მას არა საკუთარ სულიერ ძალებთან შეხება, არამედ გარედან მოსული გამოცხადება, სულიერი ჭვრეტა ხელმძღვანელობს. ის ამის შესახებ ნათლად გამოთქვამს მოსაზრებას. ჭეშმარიტებასთან მიდიან მხოლოდ განსჯით, და არა რაიმე გამოცხადებით. „სხვაობაზე წმინდა ჭეშმარიტებასა და შესამეცნებელ მატერიაში საეჭვო ჭვრეტაზე... გეტყვი. უშუალო ხედვა ღვთაებისა, ეს არის წმინდა ჭეშმარიტება, ყოველგვარი ეჭვის გარეშე; და ყოველი ხედვა, რაც უფრო გონებისმიერი და უსურათოა ის, და იგივე წმინდა ხედვას ჰგავს, მით უფრო კეთილშობილია ის.“ - მაისტერ ეკჰარტსაც არ ეპარება ეჭვი იმაში, რომ ის უარყოფს ხედვას, რომელსაც სურს დაინახოს სულიერი სხეულებრივ-სივრცითი შემადგენლობაში, რომელიც აღიქმება როგორც გრძნობადი. ისეთი სულები, როგორებიც არიან სუზო და ეკჰარტი ამგვარად ეწინააღმდეგებიან ხედვას, რომელიც XIX საუკუნეში გამოვლინდა სპირიტიზმის განვითარებაში.
იოჰანეს რაისბრუკმა, ბელგიელმა მისტიკოსმა, სუზოს მსგავსად, იგივე გზა გაიარა. მისმა სულიერმა გზამ განიცადა ცხოველი წინააღმდეგობა იოჰანეს გერსონის სახით, რომელიც დიდხანს იყო პარიზის უნივერსიტეტის რექტორი და მნიშვნელოვან როლს არსულებდა კონსტანცის კრებაზე. შეიძლება ნათელის მოფენა მისტიკის იმ არსზე, რომლის მიმდევრებიც იყვნენ ტაულერი, სუზო და რაისბრუკი, და შევადაროთ მისტიურ მისწრაფებებს გერსონისა, რომელსაც ჰყავდა წინამორბედების სახით რიშარ სენ-ვიქტორელი, ბონავენტურა და სხვები. რაისბრუკი იბრძოდა მათ წინააღმდეგ, ვისაც ის მწვალებელ მისტიკოსად თვლიდა. ასეთად ის თვლიდა ყველას, ვინც ზედაპირული განსჯის გამო ყველა საგანს პირველარსების გაგრძელებად მოიაზრებდა, ვინც სამყაროში მხოლოდ მრავალფეროვნებას ხედავდა, ხოლო ღმერთში კი ერთიანობას ამ მრავალფეროვნებისა. მათ რიგში რაისბრუკი საკუთარ თავს არ მიაწერდა, რადგან იცოდა, რომ საგანთა ჭვრეტით თავისთავად კი არ მიდიან პირველარსებამდე, არამედ მხოლოდ იმგვარად, რომ ჭვრეტის ამ დაბალი სახეობიდან უფრო მაღალზე უნდა ავიდეს ადამიანი. ასევე ეწინააღმდეგებოდა მათ, ვინც ცალკე აღებულ ადამიანებში, თავიანთ განკერძოებულობაში (თავიანთ ქმნადობაში), სურდა თავისი უმაღლესი ბუნების დანახვა. არანაკლებ წუხდა ის იმ შეცდომის გამო, რომელიც ყველა სხვაობას შლის გრძნობად სამყაროში, და ზედაპირული გრძნობით ამბობს, რომ საგნები მხოლოდ გარეგნულად განსხვავდებიან, არსით კი ერთნი არიან. იმ აზროვნების სახეობისათვის, როგორიც რაისბრუკს ჰქონდა, იგივეა, რომ ვთქვათ: ჩვენთვის ამას არანაირი მნიშვნელობა არ აქვს, რომ ხეები ხეივანში, სიშორეზე ერთმანეთს უახლოვდებიან. სინამდვილეში ისინი ყველგან ერთნაირად არიან დაშორებულები ერთმანეთისაგან, ამის გამო ჩვენი თვალები უნდა შეეჩვიონ, რომ სწორად დაინახონ. მაგრამ ჩვენი თვალები სწორად ხედავენ. ხეები რომ ერთმანეთს მიყვებიან, ბუნების აუცილებელი კანონიდან გამომდინარეობს; და ვერაფერს დავუპირისპირებთ ჩვენს მხედველობას გარდა იმისა, რომ სულით შევიმეცნოთ, რატომ ვხედავთ ასე. მისტიკოსიც არ აქცევს ზურგს გრძნობად საგნებს. მათ იღებს ისე, როგორიც არიან, როგორც გრძნობადს. მისთვის ასევე ნათელია, რომ გონების ვერავითარი მსჯელობა მათ სხვანაირს ვერ გახდის. მაგრამ სულით ის გრძნობადსა და გონებაზე მაღლა დგება, და მხოლოდ მაშინ პოულობს ის ერთიანობას. მისი რწმენა ურყევია, რომ ის უნდა განვითარდეს ამ ერთიანობის ხედვამდე. ამის გამო ის ადამიანურ ბუნებას მიაწერს ღვთაებრივ ნაპერწკალს, რომელიც შეიძლება მასში გაბრწყინდეს, თვითგაბრწყინებამდე იქნას მიყვანილი. სხვანაირად ფიქრობენ გერსონის მსგავსი სულები. მათ არ სწამთ ეს თვითგაბრწყინება. მათთვის ადამიანი ისეთად რჩება, როგორსაც ხედავენ, მუდამ გარეგნული, რომელიც ასევე საიდანღაც, გარედან უნდა მოვიდეს მათან. რაისბრუკს სწამდა, რომ უმაღლესი სიბრძნე მისტიურ ჭვრეტას უნდა გამოუნათდეს; გერსონს მხოლოდ იმის სჯეროდა, რომ სამშვინველი მხოლოდ გარეგანი სწავლების შინაარსით (ეკლესიის სწავლება) შეიძლება გაბრწყინდეს. გერსონისათვის მისტიკა სხვა არაფერი იყო, თუ არა თბილი შეგრძნებით განმსჭვალვა იმის მიმართ, რაც მოცემულია ამ სწავლებაში გამოცხადებით. რაისბრუკისათვის კი იყო რწმენა, რომ სწავლების მთელი შემადგენლობა სეიძლება სამშვინველში დაიბადოს. ამის გამო გერსონი გმობს რაისბრუკს, რადგან ის წარმოიდგენს, რომ მას არა მხოლოდ კოსმიური არსების ნათლად ჭვრეტა შეუძლია, არამედ ამ ჭვრეტას ის თვლის კოსმიური არსების მოქმედებად. რაისბრუკს არ შეეძლო გერსონის გაგება. ორივე საუბრობდა სრულიად განსხვავებულ საგნებზე. რაისბრუკი გულისხმობდა მშვინვიერ ცხოვრებას, რომელიც ერთდება ღმერთთან ცხოვრებაში; გერსონი კი გულისხმობდა მხოლოდ ისეთ მშვინვიერ ცხოვრებას, რომელიც ისწრაფვის ღვთის სიყვარულისაკენ, რადგან საკუთარ თავში მისი გაცოცხლება არასოდეს შეუძლია. როგორც ბევრი სხვა, გერსონი იბრძოდა იმის წინააღმდეგ, რაც მისთვის უცხო იყო, მხოლოდ იმიტომ, რომ ამის განცდა არ შეეძლო.