თავი მესამე
თავი მესამე
რიტუალები, რომლებიც დაკავშირებულია სექსუალური სიმწიფის მიღწევასთან საიდუმლო საკულტო გაერთიანებებში
სანამ გადავიდოდეთ ზოგიერთი თემის უფრო ფართო და დეტალურ შესწავლაზე და განვიხილავთ კავშირს ზრდასრულობის მიღწევის და საიდუმლო საზოგადოებებში გაწევრიანების რიტუალებს შორის, შევჩერდეთ მცირე დროით გოგონების ინიციაციაზე. ეს რიტუალები ნაკლებადაა შესწავლილი, ვიდრე ბიჭების ინიციაცია და შესაბამისად მათზე ნაკლები ინფორმაციაა ხელმისაწვდომი. მართალია, ქალთა ინიციაციის რიტუალები დაკავშირებულია მათ სექსუალურ მომწიფებასთან, მაგრამ მათი საიდუმლო ასპექტები ყოველთვის ძნელად მისაწვდომი იყო ეთნოლოგებისათვის. ამიტომაც, მკვლევართა უმეტესობა მათი მხოლოდ ზედაპირული აღწერით შემოიფარგლება. ჩვენ ვფლობთ მიზერულ დოკუმენტალურ მასალებს გოგონების რელიგიოზური აღზრდის შესახებ მათი ინიციაციის პერიოდში და ასევე მცირე ინფორმაციას საიდუმლო რიტუალებთან დაკავშირებით. და მაინც, ყველაფრის მიუხედევად, შეგვიძლია აღვწეროთ გოგონათა ინიციაციის სტრუქტურა და მორფოლოგია.
თავიდანვე უნდა აღინიშნოს, რომ: 1) გოგონების სქესობრივ მომწიფებასთან დაკავშირებული ინიციაციები უფრო იშვიათია, ვიდრე ბიჭების მსგავსი რიტუალები, თუმცა ისინი შეიძლება მივაკუთვნოთ ძველ კულტურებს (ავსტრალია, ცეცხლოვანი მიწა.) 2) ეს რიტუალები გაცილებით ნაკლებად არის განვითარებული, ვიდრე ბიჭების; 3) დაბოლოს, ახალგაზრდა გოგონების ინიციაცია ხდება ინდივიდუალურად. ამ ბოლო მახასიათებელს მნიშვნელოვანი შედეგები მოჰყვა. ეჭვგარეშეა, ეს ასოცირდებოდა იმ ფაქტთან, რომ ქალთა ინიციაციები პირველი მენსტრუაციით იწყებოდა. ეს ფიზიოლოგიური სიმპტომი - სქესობრივი მომწიფების ნიშანია. ამავე დროს, გოგონას იზოლირების ნიშანია ნაცნობი სამყაროსგან. იგი დაუყოვნებლივ იზოლირებულია, განცალკევებულია საზოგადოებისგან. ეს მოვლენა წააგავს ბიჭის განშორებას დედისგან. განსხვავება იმაშია, რომ გოგონებისთვის იზოლაციაში გადასვლა ხდება პირველი მენსტრუაციისთანავე და არის ინდივიდუალური, ხოლო ბიჭებისათვის ინიციაცია არის კოლექტიური. იზოლაციის ინდივიდუალური ხასიათი, რომელიც იწყება შესაბამისი ნიშნების გამოჩენისთანავე, ხსნის ინიციაციის რიტუალების შედარებით მცირე რაოდენობას. ამასთან, არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ იზოლირების ხანგრძლივობა სხვადასხვა კულტურაში მერყეობს სამი დღიდან (ავსტრალია და ინდოეთი) ოცი თვის განმავლობაში (ახალი ირლანდია), ან რამდენიმე წლის განმავლობაში (კამბოჯა).
ამრიგად, ბოლოს გოგონებისგან ქმნიან ჯგუფს; შემდეგ კი მათი ინიციაცია ერთობლივად აღინიშნება ხანშიშესული ასაკის მშობლების (ინდოეთში) ან მოხუცი ქალების (აფრიკა) ხელმძღვანელობით. დამრიგებლები ათვიცნობიერებენ გოგონებს სქესის საიდუმლოებებში, ასწავლიან ტომის წეს-ჩვეულებებს და რელიგიური ტრადიციების ნაწილებს, რომლებზედაც დაშვებულია ქალების მონაწილეობა. სინამდვილეში, ჩვენ ვსაუბრობთ ზოგად განათლებაზე, მაგრამ მასში მთავარია რელიგიური ცოდნა და ყველაფერი, რაც ქალთა საკრალურ ბუნებას ეხება. გოგონას რიტუალურად ამზადებენ მიიღოს მისი ცხოვრების განსაკუთრებული წესი, გააცნობიეროს ქალის შემოქმედებითი როლი და იგრძნოს საზოგადოებისა და კოსმოსის წინაშე პასუხისმგებლობა, რომლითაც პრიმიტიული ხალხი ბუნებით ყოველთვის რელიგიურია. როგორც ვთქვით, ქალის ინიციაციის რიტუალები, როგორც დღეს მათზე ინფორმაცია გვაქვს, ნაკლებად დრამატულია, ვიდრე ბიჭების. იზოლაცია მნიშვნელოვანი ნაბიჯია. ეს ხდება ტყეში, როგორც სუაჰილში, ან სპეციალურ ქოხში, როგორც ჩრდილოეთ ამერიკის ტომების უმეტესობაში, ბრაზილიაში, ახალ ჰებრიდებში, მარშალის კუნძულებზე, ასევე ვედასა და აფრიკის ზოგიერთ ტომებში. ბიჭების ინიციაციის რიტუალებზე საუბრისას, ჩვენ გავამახვილეთ ყურადღება ტყის და ქოხის რთული სიმბოლიკაზე: სიკვდილი და საშვილოსნოში ყოფნა. გოგონების რიტუალურ იზოლაციაში გამყარებულია სიბნელის სიმბოლიკა, ისინი სახლის ბნელ კუთხეში იმალებიან და ზოგ ხალხებში გავრცელებულია რომ გოგონებმა იზოლაციის დროს მზე არ უნდა დაინახონ: ეს ტაბუ აიხსნება მთვარისა და ქალის მისტიკური კავშირით. ზოგ ერებში გოგონების ეკრძალებათ საერთოდ ვინმესთან მიახლოება და შეხება. სამხრეთ ამერიკაში სპეციფიკურად ტაბუირებულია მიწასთან კონტაქტის არსებობა, ამიტომ გოგონებს ჰამაკებში სძინავთ. თითქმის ყველგან არის კვებითი აკრძალვები და ზოგიერთ ხალხში გოგოებს სპეციალური სამოსიც მოსავთ. რიტუალის ბოლო ნაწილი არანაკლებ მნიშვნელოვანია, ვიდრე პირველი - იზოლაცია. ავსტრალიის ჩრდილოეთ სანაპიროზე არსებულ ზოგიერთ ტომში გოგონა, რომელსაც მენსტრუაცია დაიწყო, სამი დღის განმავლობაში იზოლირებულია ქოხში, სადაც ის სხვადასხვა კვებით ტაბუს ექვემდებარება. შემდეგ ქალები მიდიან მასთან, მოხატავენ ოხრით და მდიდრულად კაზმავენ. ”კულმინაცია იწყება გამთენიისას, როდესაც ტომის ყველა ქალი მიყვება გოგონას წყლის ნაკადის ან ლაგუნისკენ. სარიტუალო განბანვის შემდეგ, თანასოფლელების თანხლებით გოგონა მიჰყავთ მთავარ დასახლებაში და ამ მომენტიდან საზოგადოება მას ქალად აღიქვამს. ” ბერნდტი აღნიშნავს, რომ სანამ მისია არნჰემის მიწაზე გამოჩნდებოდა, იქ ცერემონია უფრო რთული იყო და მას სიმღერებიც ახლავდა. თანამედროვე ეთნოლოგებს ზოგჯერ უმართლებთ, როცა გადააწყდებიან გაქრობის პირას მყოფ ჩვეულებებს. ამასთან, ჩვენთვის საინტერესო შემთხვევაში, მთავარია ცერემონია გადარჩა - მსვლელობა, გოგონასთან ერთად მდინარისკენ მიმავალი ქალთა გუნდი, მისალმების შეძახილები იზოლირებიდან გამოსვლის მომენტში - ეს ქალის ინიციაციის დამახასიათებელი ნიშანია. ზოგიერთ რეგიონში იზოლირება მთავრდება საერთო ცეკვით, რომელიც განსაკუთრებით მიწათმოქმედი თემებისთვისაა დამახასიათებელი. აქ გოგონებს, რომლებსაც ინიციაციაში მონაწილეობენ, "საჩვენებლად გამოაწყობენ" და მართავენ მათთვის წვეულებას, შემდეგ კი ყველა ერთად შემოუვლიან სახლს და საჩუქრებს მიიღებენ. არსებობს სხვა გარე ვიზუალური ნიშნები, რომლებიც მიანიშნებს იმაზე, რომ გოგონამ გაიარა ინიციაცია - ტატუ, კბილების გაშავება; მაგრამ, ზოგიერთი ეთნოლოგის დაკვირვების თანახმად, ეს უკანასკნელი წეს-ჩვეულებები არის სიახლეები, რომლებიც ტოტემის კულტურების გავლენით გამოჩნდა.
ასე რომ, მთავარი ცერემონია არის გოგონების საზეიმო წარდგენა მთელი საზოგადოების წინაშე. ეს ნიშნავს, რომ საიდუმლოება შესრულებულია, გოგონა ზრდასრული გახდა და მზადაა მიიღოს ქალისთვის შექმნილი ცხოვრების წესი. ზოგადად, ნებისმიერი სახის საზეიმო წარდგენა, იქნება ეს ნიშანი, ობიექტი, ცხოველი თუ ადამიანი- ნიშნავს წმინდა სასწაულის არსებობის დეკლარაციას. ეს უკიდურესად მარტივი ჩვეულება ეკუთვნის უძველეს რელიგიურ რიტუალს. შესაძლოა, გამოხატული მეტყველების გაჩენამდეც კი, ობიექტზე მითითება ნიშნავდა, რომ იგი განიხილებოდა, როგორც ექსკლუზიური, უნიკალური, მისტიკური, წმინდა. ახალგაზრდების საზოგადოებისთვის საზეიმო პრეზენტაცია, ალბათ ცერემონიის ყველაზე უძველესი მომენტია. ცეკვა, როგორც აზრის პლასტიკური და დრამატული გამოხატულება, ასევე ეკუთვნის პირველყოფილ გამოცდილებას.
აშკარაა, რომ ქალის ინიციაციის რიტუალები, რომლებიც ასოცირდება სქესობრივ მომწიფებასთან, უნდა მიეწეროს სისხლის საიდუმლოებას. იყო მცდელობები, რომ ახსნათ ახალგაზრდა გოგონების იზოლირება მათი პირველი მენსტრუაციისას, როგორც მენსტრუალური სისხლის პირველყოფილი შიში. ფრეიზერმა ხაზი გაუსვა იმას, რომ ქოხებში მენსტრუაციის დროს არა მხოლოდ გოგონები არიან იზოლირებულნი ამ ფიზიოლოგიური ფენომენის პირველი გაჩენისას, არამედ ზრდასრული ქალებიც. მაგრამ ვილჰელმ შმიდტმა აჩვენა, რომ ეს წეს-ჩვეულებები არ ემთხვევა: ქალების იზოლირება მათი მენსტრუალური ციკლის არსებობის განმავლობაში ჩვეულებრივ ხასიათდება მონადირეებისა და მესაქონლეების მომთაბარე ტომებში, რომელთა ეკონომიკა ემყარება მეცხოველეობას და მის პროდუქტებს. მათთვის ითვლება, რომ მენსტრუალურ სისხლი მოაქვს უიღბლობა, ხოლო ინიციაციის დროს გოგონების იზოლირება მატრიარქალური საზოგადოებების სპეციფიკური ჩვეულებაა. და როგორც დასძენს შმიდტი, მატრიარქალური საზოგადოებების უმეტესობაში, გოგონების ინიციაცია სასიხარულო ზეიმია, რაც იმას ნიშნავს, რომ გოგონამ ოჯახის შექმნის ასაკს მიაღწია. ამასთან, როგორც უკვე ვნახეთ, ასეთ დღესასწაულს ძალიან უძველესი ფესვები აქვს, იმისთვის რომ მხოლოდ მატრიარქატს მივაკუთვნოთ, რაც იგივე შმიდტის კონცეფციის თანახმად, უფრო ახალი სოციოკულტურული ფენომენია.
ნებისმიერ შემთხვევაში, ძნელია აიხსნას გოგონების ინიციაციის რიტუალი მხოლოდ ქალის სისხლის მიმართ მამაკაცის შიშით. მხოლოდ ერთ ფუნდამენტურ გამოცდილებას შეუძლია აგვიხსნას რიტუალების წარმოშობა - ეს არის ქალის გამოცდილება, რომელიც კრისტალიზებულია სისხლის მისტერიის გარშემო. ზოგჯერ ეს საიდუმლო უცნაურ ასპექტებს იღებს. ამრიგად, დაიაკებს შორის, სქესობრივ მომწიფებას მიღწეული გოგონა ერთი წლის განმავლობაში იზოლირებულია თეთრ ქოხში. მან უნდა ატაროს თეთრი ტანსაცმელი და ჭამოს თეთრი საკვები. ვადის გასვლის ბოლოს იგი ბამბუკის ჯოხის საშუალებით სწოვს სისხლს მამაკაცის გახსნილი ვენიდან. ამ რიტუალის მნიშვნელობა ასეთია: დროის ამ განსაზღვრულ პერიოდში, გოგონა არც ქალია და არც მამაკაცი; იგი ითვლება "თეთრად", "უსისხლოდ". აქ ვეცნობით ნეოფიტების დროებითი ბისექსუალობის ან ასექსუალობის თემას, რაც უკვე ზევით ვახსენეთ. არის შემთხვევები, როდესაც გოგონები ატარებენ მამაკაცების სამოსს ინიცირების პერიოდში, ისევე როგორც ბიჭები ატარებდნ ქალთა ტანსაცმელს სწავლების პერიოდში.
ქალთა ინიციაციის საფეხურები
ზოგიერთ ხალხში ქალების ინიციაცია რამდენიმე საფეხურს შეიცავს. იაოსთვის ტომებში პირველი მენსტრუაციით იწყება და მთავრდება მხოლოდ პირველი ბავშვის დაბადების შემდეგ. სისხლის მისტერია პიკს აღწევს მშობიარობის დროს. იმის აღიარება, რომ ის არის ცხოვრების შემქმნელი, წარმოადგენს ქალისთვის რელიგიურ გამოცდილებას, რომელიც არ შეიძლება გადაითარგმნოს მამაკაცის საცდელების ტერმინებში. იაოს ქალის ინიციაციის მაგალითი, სამი საფეხურის ჩათვლით, საშუალებას გვაძლევს გავიგოთ ორი ურთიერთ დაკავშირებული ფენომენი:
1) ქალთა სურვილი, დააორგანიზონ საიდუმლო რელიგიურ ორგანიზაციები მამაკაცური საძმოს მოდელით;
2) ზოგიერთ კულტურაში მნიშვნელოვანი მნიშვნელობა აქვს მშობიარობის პროცესს. ჩვენ ვისაუბრებთ ქალთა საზოგადოებებზე, როდესაც მივმართავთ საიდუმლო საზოგადოებების ორგანიზაციის შესწავლას. ჩვენ ვნახავთ, რომ საიდუმლო ქალთა ორგანიზაციებმა აიღეს მამრობითი სქესის საძმოების ზოგიერთი მორფოლოგიური ელემენტი. რაც შეეხება მშობიარობასთან დაკავშირებულ რიტუალებს, მათი ზოგიერთი საიდუმლო სცენარების კვალი ევროპაშიც შემორჩა. გასულ საუკუნეში შლეზვიგში, ბავშვის დაბადების შეტყობისას, სოფლის ყველა ქალი ყვირილით და ცეკვით მიემართებოდა მშობიარე ქალის სახლში. თუ გზად შეხვდებოდნენ კაცებს-ქუდებს ხდიდნენ და ცხენის ნაკელით უვსებდნენ, ორთვალას თუ შეხვდებოდნენ- ნატეხებად აქცევდნენ და ცხენი უშვებდნენ. მშობიარე ქალის სახლიდან, სადაც ისინი შეიკრიბებოდნენ, ქალები იწყებდნენ შლეგურ სირბილს სოფელში, ღრიალებდნენ, კიოდნენ და ყველას სახლებში უვარდებოდნენ, საიდანაც მიჰქონდათ ყველაფერი: სასმელი, საკვები და ზოგადად, რაც უნდოდათ. შემხვედრ მამაკაცებს აიძულებდნენ ეცეკვათ. არ არის გამორიცხული, რომ ძველად მშობიარე ქალის სახლში ტარდებოდა ზოგიერთი საიდუმლო რიტუალი. XII საუკუნის ლიტერატურაში აღწერილია მსგავსი რიტუალები დანიაში: მშობიარესთან შეკრებილი ქალები კაზმავენ ჩალის თოჯინას და ცეკვავენ მასთან, აკეთებენ ვნების გამომხატველ ჟესტებს, მღერიან და ყვირიან. ეს ძალზე ღირებული მაგალითი გვიჩვენებს, რომ ქალთა მშობიარობისას რიტუალური შეკრება ხდება საიდუმლო საზოგადოებებში. დავუბრუნდეთ რიტუალებს, რომლებიც გოგონას სექსუალურ ზრდასრულობის მიღწევას უკავშირდება და დავამატებთ, რომ იზოლირების პერიოდში გოგონები სწავლობენ რიტუალურ სიმღერებსა და ცეკვებს, აგრეთვე ზოგიერთ კონკრეტულ ქალის ხელობას: პირველ რიგში ძაფის დართვას და ქსოვას. ამ ხელნაკეთობების სიმბოლიკა ძალზე ნიშანდობლივია: კულტურის შემდგომ ფაზებში იგი აყვანილია იმავე პრინციპის რანგში, რომელიც ხსნის სამყაროს მოდელს. ამრიგად, მთვარე "ართავს" დროის ძაფს და ის ასევე "ქსოვს" ადამიანის სიცოცხლეს. ბედის ქალღმერთები მრთველები არიან. ჩვენ აღმოვაჩენთ ოკულტურ კავშირს პერიოდული შექმნის კონცეფციას შორის, რომელიც საფუძვლად უდევს სამყაროს (მთვარის მითოლოგიაში დაბადებულ კონცეფციას), დროისა და ბედის იდეას- ერთი მხრივ და ქალის ღამის მუშაობას, საქმეს, რომელიც უნდა შესრულდეს თითქმის ფარულად- მეორეს მხრივ. ზოგიერთ კულტურაში, როდესაც იზოლირების დრო ამოიწურება, გოგონები განაგრძობენ შეხვედრებს რომელიმე მოხუცი ქალის სახლში და ერთად ართავენ ძაფს. დართვა საშიში ხელობაა, მისით მხოლოდ სპეციალურ სახლებში შეიძლებოდა დაკავებულიყვნენ და მხოლოდ გარკვეული პერიოდის განმავლობაში, დადგენილი საათების განმავლობაში. მსოფლიოს ზოგიერთ რეგიონში დართვა მიტოვებული იყო და მთლიანად დავიწყებულიც კი მასში არსებული ჯადოსნური საშიშროების გამო. მსგავსი რწმენა ჯერ კიდევ შენარჩუნებულია ევროპაში (იხ. რერხტი, ჰოლდი, ფრაუ ფიოლე და ა.შ.). ზოგიერთ ადგილას (მაგალითად, იაპონიაში) კვლავ შეგიძლიათ იპოვოთ მუდმივი დაძაბულობის კერები მითოლოგიური მეხსიერებაში და კონფლიქტიც კი გოგონათა ჯგუფებსა და მამაკაცთა საიდუმლო საზოგადოებებს , "მამრობითი კავშირებს" შორის. ლეგენდებსა და მითებში ადამიანები და მათი ღმერთები ღამით თავს ესხმიან ძაფის მრთველებს, ანადგურებენ მათ სამუშაოებს, ანადგურებენ საქსოვ ჯარას და თითისტარებს.
არსებობს მისტიკური კავშირი ქალის ინიციაციას, ძაფის რთვასა და სექსუალობას შორის. განვითარებულ საზოგადოებებშიც კი გოგონები სარგებლობენ წინასაქორწინო თავისუფლებით და ხვდებიან ახალგაზრდა მამაკაცებს იმ სახლში, სადაც ისინი ძაფს ართავენ. მე -20 საუკუნის დასაწყისში ასეთი ჩვეულება არსებობდა რუსეთში. გასაკვირია, რომ იმ კულტურებშიც კი, სადაც ქალწულობას დიდ პატივს სცემენ, გოგონებსა და ახალგაზრდებს შორის შეხვედრების ფენომენს მშობლები არა მხოლოდ ითმენდნენ, არამედ წაახალისებდნენ კიდეც. საქმე ეხებოდა არა უზნეობას, არამედ დიდ საიდუმლოს - ქალთა სიწმინდის აღმოჩენას, სიცოცხლისა და ნაყოფიერების წყაროებს. ახალგაზრდა გოგონების ქორწინებამდე თავისუფლება სულაც არ იყო ეროტიკული ხასიათის, მისი ბუნება რიტუალურია, დავიწყებული საიდუმლოების ნაწილია და არა მიწიერი სიხარულის. უკრაინაში, რამდენიმე წმინდა დღესასწაულის დროს, განსაკუთრებით ქორწილებთან დაკავშირებით, გოგონები და ქალები თითქმის ორგიასტიკურად იქცევიან. ამ ყოვლისმომცველი ქცევითი ფორმის შეცვლას - სიმორცხვიდან საჩვენებელ გამოსვლამდე - აქვს რიტუალური დანიშნულება და შესაბამისად მასში მონაწილეობს მთელი საზოგადოება. ჩვენ ვსაუბრობთ რელიგიურ წესრიგზე, რომელიც საშუალებას იძლევა პერიოდულად განადგურდეს დადგენილი საერო ნორმები, რომლებიც მძიმედ აწევს პოპულარულ წეს-ჩვეულებებს და საშუალებას იძლევა პერიოდულად დავუბრუნდეთ სრულ სპონტანურობას. ის ფაქტი, რომ ასეთი რიტუალური ქცევა მე -20 საუკუნემდე იყო შენარჩუნებული ხალხებში, რომლებმაც დიდი ხნის წინ მიიღეს ქრისტიანობა, ადასტურებს, რომ საქმე გვაქვს უძველეს რელიგიურ გამოცდილებასთან, რომელიც ქალის სულიერების შემადგენელი ნაწილია. კიდევ ერთი შესაძლებლობა გვექნება, მივმართოთ მსგავს პრობლემას, როდესაც ქალთა ცალკეული საიდუმლო ორგანიზაციების თავისებურებებს გადავხედავთ.
მაშ ასე, შევაჯამოთ: გოგონების ინიციაცია განისაზღვრება მათთვის ბუნებრივი საიდუმლოებით - მენსტრუაციის დაწყება ყველაფრით, რაც მას თან ახლავს პირველყოფილი ადამიანის თვალსაზრისით: პერიოდული წმენდა, ნაყოფიერება, სამკურნალო ძალა, ჯადოსნური ძალა და ა.შ. ზოგადად, საქმე ეხება ტრანსფორმაციის იმ გაგებას, რომელიც ბუნებრივად ხდება და განსაზღვრავს ზრდასრული ქალის ცხოვრების წესს. გოგონების ინიციაცია არ შეიცავს, როგორც ბიჭებში ღვთიური არსების, წმინდა საკრავის(rattle) და საწყისი მითის აღიარებას - მოკლედ, ”იმ დროს” მომხდარი მოვლენების აღიარებას ტომის წმინდა ისტორიის შესახებ, რომლებიც მიეკუთვნებიან "კულტურას" და არა ბუნებრივ სამყაროს. გაითვალისწინეთ, რომ მენსტრუაციასთან ასოცირებული ქალის ინიციაციის რიტუალები არ ყოფილა დასაბუთებული ორიგინალური მითით, როგორც ეს მამაკაცის ინიციაციის რიტუალების შემთხვევაში. მართალია, არსებობს მითები, რომლებიც ამტკიცებს, რომ ზოგიერთი მამაკაცების რიტუალები თავდაპირველად ქალებს ეკუთვნოდათ, მაგრამ ისინი, ბუნებრივია არ ეხებოდნენ მხოლოდ ქალის "საიდუმლოს" - მენსტრუაციას. იშვიათად გვხვდება მითებიც, რომლებიც ხსნიან მენსტრუაციის წარმოშობას, მაგრამ ისინი არ მიეკუთვნებიან ინიციაციის მითების კატეგორიას.
ყოველივე ზემოთ ნათქვამიდან გამომდინარეობს, რომ ქალებისგან განსხვავებით, ინიციაციის დროს კაცები იძულებულნი არიან შეიტყონ "უხილავი" რეალობის შესახებ და ისწავლონ წმინდა ისტორია, რომელიც მათ პირდაპირი გამოცდილებისას არ მიეცათ. ნეოფიტს იგებს წინადაცვეთის მნიშვნელობას მხოლოდ ორიგინალი მითის გაცნობის შემდეგ. ყველაფერი, რაც მას ინიციაციის დროს ემართება, განპირობებულია იმით, რომ მსგავსი მოვლენები მოხდა მითოლოგიურ დროში და ამ მოვლენებმა რადიკალურად შეცვალა ადამიანის ცხოვრების პირობები. ბიჭებისათვის ინიციაცია საჭიროა იმ წუთისოფლის შესაცნობად, როგორიცაა სულისა და კულტურის სამყარო. გოგონებისთვის ინიციაცია მოიცავს მთელი რიგს გამოცხადებებისა, რომლებიც ეხება ბუნებრივ და აშკარა ფენომენის საიდუმლო მნიშვნელობას: მათი მომწიფების ხილულ ნიშანს.
კუნაპიპის კულტი
შევჩერდეთ კუნაპიპის საიდუმლო ავსტრალიურ კულტზე, რომელიც ჯერ კიდევ არსებობს არნჰემში, ავსტრალიის ჩრდილოეთ ტერიტორიებზე. ჩვენი კვლევისთვის ეს ორმაგ ინტერესს წარმოადგენს: ერთი მხრივ, კუნაპიპის იდეოლოგიაში ქალის რელიგიური სიმბოლიკა ჭარბობს, განსაკუთრებით დიადი დედის ფიგურა, უნივერსალური განაყოფიერების წყარო (ამავდროულად, ცერემონია განკუთვნილია მხოლოდ კაცებისთვის); და მეორეს მხრივ, ჩვენ წინაშე ინიციაციის სცენარი გვაქვს, რომლის სტრუქტურა უკვე ვიცით, მისი მთავარი აზრი - ნეოფიტის რიტუალური გადაყლაპვაა. ამასთან, რამდენიმე დამატებითი ელემენტი შედის სცენარში. სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, კუნაპიპი შესანიშნავ საწყის წერტილს წარმოადგენს საინიციაციო თემების განვითარების შედარებითი შესწავლისთვის. კუნაპიპის კულტში მხოლოდ იმ ახალგაზრდების მიღება შეიძლება, რომლებმაც უკვე გაიარეს ინიციაცია. ამრიგად, ჩვენ არ ვსაუბრობთ ერთი ასაკიდან მეორეში გადასვლის წესზე, არამედ ინიციაციის უმაღლეს საფეხურზე, რაც კიდევ ერთხელ ადასტურებს პრიმიტიული ადამიანის სურვილს გაიღრმავოს რელიგიური გამოცდილება და ცოდნა.
კუნაპიპის რიტუალს ორი მიზანი აქვს: 1) ახალგაზრდების ინიციაცია; 2) ენერგიის განახლება, რაც იძლევა კოსმოსის ცხოვრების განახლებას და უნივერსალური ნაყოფიერება. ეს განახლება ხდება ორიგინალური მითის თანამედროვე განმეორებაში. ზებუნებრივი არსების წმინდა ძალა განთავისუფლდება იმ მოქმედებების გამეორებით, რომლებიც ამ არსებამ შეასრულა "სიზმრების დროში" . ჩვენს წინაშე არის რელიგიური კონცეფცია, რომელიც ჩვენთვის უკვე ნაცნობია: თავდაპირველი მითი საფუძვლად დაედო რიტუალს. ამ ცერემონიის აღნიშვნა პრიმიტიულ ხანაში გვაბრუნებს და მისი მონაწილეები თავდაპირველი მითის თანამედროვეები ხდებიან. კოსმოსი და საზოგადოება ხელახლა იბადება. ამიტომ, ახალგაზრდების ინიციაცია მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ მათთვის, არამედ მთელი საზოგადოებისთვის. აქ გვხვდება კონცეფციის ჩანასახი, რომელიც თავის განვითარებას მიიღებს უმაღლეს რელიგიებში, კერძოდ: ელიტის სულიერი გაუმჯობესება სავალდებულო გავლენას ახდენს დანარჩენ საზოგადოებაზე.
ახლა დავუბრუნდეთ თავად კულტს. იგი აგებულია საკმაოდ რთულ მითზე, მაგრამ ჩვენ მხოლოდ მის მთავარ ელემენტებს შევეხებით. ბედნიერ დროში ორი და ვავალაკიდან, რომელთაგან უფროსმა ახლახან იმშობიარა, ჩრდილოეთისკენ დაიძრა. სინამდვილეში, ორივე და ბიოლოგიურად დედაა. კუნაპიპის კულტის სახელი ითარგმნება როგორც "დედა" ან "მოხუცი ქალი". ხანგრძლივი მოგზაურობის შემდეგ დები ჭასთან ჩერდებიან, ქოხს აშენებენ და ცეცხლს აჩაღებენ, რომ რამდენიმე პატარა ცხოველის ხორცის მოხარშონ. მაგრამ, ცხოველები ცეცხლს გაურბიან და ჭაში ჩავარდებიან. როგორც აბორიგენები განმარტავენ, ამ ცხოველებმა იცოდნენ, რომ ერთ-ერთი და უწმინდური იყო ბოლოდროინდელი მშობიარობის გამო და არ უნდა მიახლოვებოდა ჭას, სადაც დიდი იურლუნგუს გველი ცხოვრობდა. მართლაც, სისხლის სუნით მოზიდულმა იურლუნგუმ დატოვა მიწისქვეშა თავშესაფარი და ქოხს მიუახლოვდა. უმცროსი და ცეკვით ცდილობდა ქოხიდან გველის მოშორებას; ეს ცეკვები რიტუალურად მეორდება კუნაპიპის ცერემონიალის დროს. მაგრამ, გველმა ქოხი ნერწყვით დაფარა, სადაც ორივე და და ბავშვი იმყოფებოდნენ და გადაყლაპა იგი. ამისათვის მას მთელ სიმაღლეზე მოუწია ტანის აწევა და თავის ცისკენ აღმართვა. რამდენიმე ხნის შემდეგ მან გააფურთხა ორივე და და ბავშვი. თეთრი ჭიანჭველების ნაკბენის წყალობით, ისინი სიცოცხლეს დაუბრუნდნენ, მაგრამ მზაკვარმა გველმა ისინი ისევ გადაყლაპა და ამჯერად სამუდამოდ.
ამ მითმა კიდევ ორ რიტუალს დაუდო საფუძველი. ერთ-ერთი მათგანი, ჯუნგავონი- მოიცავს ზრდასრულობის მიღწევასთან დაკავშირებულ რიტუალს. აბორიგენები ამ რიტუალების წარმოშობას შემდეგნაირად ხსნიან: პითონმა ლუინნგუმ, დაინახა თუ როგორ ყლაპავს იურლუნგუ და შემდეგ დააბრუნებს ორ დას და გადაწყვიტა მიებაძა მისთვის. იგი დადიოდა ქვეყანაზე, ყლაპავდა ახალგაზრდებს, მაგრამ ყოველთვის ამოაფურთხებდა მათ მკვდარ, ზოგჯერ ჩონჩხის სახითაც კი. გაბრაზებულმა ხალხმა მოკლა პითონი, შემდეგ კი აღადგინა მისი გამოსახულება ორი სვეტის სახით, სახელწოდებით "ჟელმალანდჯი". გველის სტვენის სიმულაციისთვის მათ შექმნეს რიტუალური ინსტრუმენტები. ცერემონიის მსვლელობისა ხელმძღვანელი გაიჭრის ხელს: "ჩვენ ამას ვაკეთებთ იმისთვის, რომ იმ ქალებს დავემსგავსოთ. ” კუნაპიპის რიტუალში-წერს ბერნდტი- ახალგაზრდა ნეოფიტები, რომლებიც სოფელს ტოვებენ და "წმინდა ტერიტორიისკენ" მიემართებიან, ლუინგუმ გზაზე უნდა გადაყლაპოს, როგორც ეს მოხდა თავდაპირველ მითში. ძველად ისინი ვალდებულნი იყვნენ ორი კვირიდან ორი თვის განმავლობაში შორს ყოფილიყვნენ ქალებსგან, ეს სიმბოლურად გამოხატავდა მათ გველის მუცელში ყოფნას. ტომის ასოციაციებში, იურლუნგუ და ლუინინგუ- ორივე გველი ერთად გადაიქცა. სოფელში დაბრუნებული კაცები ქალებს ამცნობენ ხოლმე: ”დღეს ყველა ბიჭმა დაგვტოვა - იურლუნგუმ შთანთქა ისინი”. რიტუალური გადაყლაპვის სიმბოლიკა გაცილებით რთულია. ერთის მხრივ, ნეოფიტები შედარებულია ორ დასთან და ისინი გველმა უნდა გადაყლაპოს; მეორეს მხრივ, "წმინდა ტერიტორიაზე" შესვლისას, ისინი სიმბოლურად დედის საშვილოსნოში ბრუნდებიან. ნეოფიტების სხეული დაფარულია ოხრით და სისხლით, რომელიც მიიღება ხელის ვენების გახსნით და ვავალაკის ორი დის სისხლითან ასოცირდება. „რიტუალის ბოლოს, - წერს ბერნდტი, - ისინი თითქოს დები ხდებიან და მათ გველი ჭამს. შემდეგ კი, იმ ქალების მსგავსად, ნეოფიტები სიცოცხლეში დაბრუნდებიან“. მეორეს მხრივ, ცეკვის ადგილი სამკუთხედის სახით, როგორც აბორიგენებს სჯერათ, სიმბოლოა დედის საშვილოსნოსი. ”როდესაც ნეოფიტები ტოვებენ სოფელს და მიდიან” წმინდა ტერიტორიაზე ”, ისინი მოიპოვებენ სიწმინდეს და შედიან დედის სხეულში, შეაღწევენ მის საშვილოსნოში - წრის მსგავსად გამოკვეთილ ადგილს, როგორც ეს თავიდანვე იყო. როდესაც რიტუალი მთავრდება, დედა "ათავისუფლებს მათ": ისინი ტოვებენ წრეს და უბრუნდებიან ყოველდღიურ ცხოვრებას ".
”საშვილოსნოში დაბრუნების” სიმბოლიკა (regressum ad uterum) ჩნდება ინიციაციის პირველი საფეხურის გავლის დროსაც კი. გარკვეულ მომენტში ნეოფიტებს ქერქით ფარავენ და უბრძანებენ დაიძინონ. ”ისინი იქ რჩებიან,” - ამბობენ აბორიგენები, ”ქოხში დამალულები, როგორც დები ”. და ბოლოს, ორგაზმიური რიტუალის შემდეგ, რომელიც მოიცავს ქალების შეცვლას, რაც არ გვაინტერესებს, რადგან ნეოფიტები მასში არ მონაწილეობენ, ხდება ფინალური ცერემონია: წმინდა ტერიტორიასა და სოფელს შორის, ორი სვეტი იდგმება, რომლებიც დაკავშირებულია სქელი ბოძით. ბოძი დაფარულია ტოტებით, ხოლო ნეოფიტები ტოტების ქვეშ დაფარულები მოყავთ ისე, რომ ისინი გარედან არ ჩანან. ვაჟები დგანან, ხელებით ჩამოეკიდებიან ბოძს, "თითქოს დაკიდებულები არიან". ეს ნიშნავს, რომ ნეოფიტები არიან საშვილოსნოში, საიდანაც ისინი სულიერად თავიდან დაიბადებიან („მათი სული სულ ახალი გახდება”). ორი ნეოფიტი სვეტებზე ადის და იქიდან ახალშობილებივით ყვირის, რადგან ისინი "ვავალაკის შვილები არიან". ბოლოს ყველა ოხერითა და სისხლით მოხატული ბრუნდება სოფელში. კუნაპიპის რიტუალზე ასე დეტალურად ვისაუბრეთ, რადგან რ.მ.ბერნდტის ნამუშევრებმა მრავალი ძვირფასი დეტალი მოგვცა და გაგვაცნო ამ რიტუალების მნიშვნელობების შესახებ, რასაც აბორიგენები მათ აკუთვნებენ. უნდა დაემატოს, რომ კუნაპიპის რიტუალი არ ასახავს ავსტრალიის კულტურის უძველეს მდგომარეობას; როგორც ჩანს, მასზე გავლენა მოახდინა უფრო გვიან მელანეზიურმა კულტმა. ამავდროულად, მატრიარქალურ აზროვნებაზე მიუთითებს ის ფაქტი, რომ თავდაპირველად კულტის ყველა საიდუმლოს მფლობელი, რომელიც შემდეგ მამაკაცებმა მათგან ისესხეს, იყვნენ ქალები. ცხადია, გარკვეული რიტუალური ელემენტები პან-ავსტრალიურია: მაგალითად, ცეცხლში ჩაგდების რიტუალი, რიტუალური საკრავები და მათი წარმოშობის მითი, ქალებისა და ნეოფიტების ტოტებით დაფარვის ჩვეულება და ა.შ. როგორც ვნახეთ, კუნაპიპის სპეციფიკური მახასიათებელია ინიციაციის ისეთი მოტივი, როგორიცაა "დაბრუნება საშოში". ამ მოტივს არაერთხელ შევხვდებით: როდესაც ნეოფიტები შედიან "წმინდა ტერიტორიაზე", როდესაც "ბოძზე არიან ჩამოკიდებულნი" და ელიან მეორე დაბადებას, როდესაც ისინი სავარაუდოდ ორი დის ქოხში არიან. გველის რიტუალური გადაყლაპვაც შეიძლება განისაზღვროს, როგორც ”საშვილოსნოში დაბრუნება”: ერთი მხრივ, რადგან მას არაერთხელ მოიხსენიებენ მდედრობითისქესის არსებად, ხოლო მეორეს მხრივ, რადგან ურჩხულის წიაღში შეღწევა ემბრიონის მდგომარეობაში დაბრუნების სიმბოლოა.
შთამბეჭდავი დაჟინებულობა, რომლითაც მეორდება დედის საშვილოსნოში დაბრუნების ეს თემა, გასაოცარია. სექსუალური პანტომიმა და განსაკუთრებით ქალთა რიტუალური გაცვლა, ორგაისტული რიტუალი, რომელიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებს კუნაპიპის კულტში, კიდევ ერთხელ ხაზს უსვამს ჩასახვის და დაბადების საიდუმლოს წმინდა ატმოსფეროს კონცეფციას. ზოგადი შთაბეჭდილება მთელი რიტუალის შესახებ არ ეხება რიტუალურ სიკვდილს, რასაც მოჰყვება აღდგომა, არამედ ნეოფიტის ჩასახვა და დაბადება დიადი დედის მიერ. ეს, რა თქმა უნდა, არ ნიშნავს სიკვდილის სიმბოლიკის სრულ არარსებობას, რადგან გველის მიერ შთანთქმა და დედის საშვილოსნოში დაბრუნებაც კი რეალურ პირობებში, სიკვდილის ტოლფასია. ”საშვილოსნოში დაბრუნების” სიმბოლიკა ყოველთვის ბუნდოვანია. ამასთან, კუნაპიპის კულტში კვლავ დომინირებს აქცენტი ჩასახვასა და დაბადებაზე. ეს შესანიშნავი მაგალითია ინიციაციის თემისა, რომელიც აგებულია ახლად დაბადების იდეაზე და არა სიკვდილისა და აღდგომის სიმბოლიკაზე.
"საშვილოსნოში დაბრუნების" სიმბოლიკა ინიციაციის რიტუალებში
ეს თემა ბევრ მითსა და ინიციაციის რიტუალებში გვხვდება. ორსულობისა და მშობიარობის იდეა რიგ რიტუალებში გამოიხატება: დიადი დედის (დედამიწის) მუცელში შეჭრა ან ზღვის ურჩხულის, გარეული და შინაური ცხოველის სხეულში. ქოხი რიტუალში, ცხადია, სურათების ამ სერიასაც ეკუთვნის; მას უნდა დაერთოს ჭურჭლის (ქოთნის) გამოსახულება. ამ თემასთან დაკავშირებული ყველა რიტუალისა და მითის გასათვალისწინებლად, ჩვენ დაგვჭირდება ბევრად მეტი სივრაცე, ვიდრე გვაქვს. ამიტომ, იძულებულები ვართ, მხოლოდ რამდენიმე ასპექტით შემოვიფარგლოთ. პრეზენტაციის გამარტივების მიზნით, ყველა არსებულ მტკიცებულებას დავყოფთ ორ ჯგუფად: პირველ ჯგუფში შევა ის, რომელშიც "საშვილოსნოში დაბრუნება" არ არის დაკავშირებული საშიშროებასთან; მეორე ჯგუფში შევა მასალა, რომელიც მოგვითხრობს იმ საფრთხეებზე, რომლებიც დაკავშირებულია "საშვილოსნოში დაბრუნებასთან" - ურჩხულის პირში დანაწევრებასა (ან დედამიწის "კბილთა წიაღში") და მუცელში მონელების რისკის შესახებ. ბუნებრივია, რომ ეს ფენომენი თავისთავად გაცილებით რთულია და მრავალი წახნაგის მქონეა. მიუხედავად ამისა, ჩვენ შეგვიძლია ვისაუბროთ ინიციაცია "საშვილოსნოში დაბრუნების" ორ ტიპზე: "მარტივზე" და "დრამატულზე". პირველში აქცენტი კეთდება დაბადების საიდუმლოზე; მეორეში, ახალი დაბადების თემას თან ახლავს სიკვდილის საშიშროება. როგორც ვნახავთ, ინიციაციები იყოფა რიტუალების კატეგორიებად, რაც ნიშნავს ახალ კონცეფციას და ნეოფიტის ახალ დაბადებას, მისი წინასწარი სიკვდილის, ან თუნდაც მსგავსი საფრთხის გარეშე. (კიდევ ერთხელ გავიხსენოთ, რომ სიკვდილის სიმბოლიკა ყოველდღიურ ცხოვრებაში ყოველთვის არსებობს - მაგრამ ეს, როგორც ვნახეთ, ნებისმიერი ჭეშმარიტად რელიგიური საცდელების მახასიათებელია.)
რაც შეეხება მეორე ტიპის "საშვილოსნოში დაბრუნებას" ინიციაციის რიტუალში, ის შეიცავს მრავალ ფორმასა და ვარიანტს, რომლებიც წარმოდგენილია განვითარებულ საზოგადოებებში არსებულ რელიგიურ, მისტიკურ და მეტაფიზიკურ იდეებში. ასე რომ, "საშვილოსნოში დაბრუნების" თემას, რომელსაც თან ახლავს სხვადასხვა საფრთხეები, ვხვდებით: 1) მითებში, რომელთა სიუჟეტია ზღვის ურჩხულის მიერ გმირის გადაყლაპვა და მისი გამარჯვებული დაბრუნება ურჩხულის მუცელის გახსნის შედეგად; 2) შამანების მითებსა და სასწაულებრივ ამბებში, რომლებშიც ტრანსის დროს, სავარაუდოდ, გიგანტური თევზის ან ვეშაპის მუცელში აღწევენ; 3) მითებში- "კბილთა წიაღში" გადასვლას ან სახიფათო ღრმულში ან გამოქვაბულში, რომელიც წარმოადგენს დედამიწის პირს ან საშვილოსნოს, რომელიც გმირს სხვა სამყაროში გადაიყვანს; 4) დაბოლოს, მითებისა და სიმბოლოების ჯგუფში იგივე თემაა ცნობილი "პარადოქსული გადასასვლელის" შესახებ; მაგ, გავლა ორ მოძრავ წისქვილს ქვას შორის, ორ კლდეს შორის, რომელნიც ნებისმიერ დროს შეიძლება შეეჯახონ, ძაფივით წვრილი ხიდის გავლა ან დანის პირივით ალესილი ზედაპირის ხიდის და ა.შ. ეს არის "პარადოქსული გადასვლა", რადგან მისი რეალიზაცია შეუძლებელია, ხოლო შემდგომ მისტიკურ და მეტაფიზიკურ წარმოდგენებში იგი ტრანსცენდენტალურ მდგომარეობაში დაშვების გამოხატვას ემსახურება. ამ სახიფათო "საშვილოსნოში დაბრუნების" ყველა ფორმისთვის დამახასიათებელია ის, რომ მას ზრდასრულ ასაკში ატარებს ცოცხალი გმირი, ანუ ის არ კვდება და არ ბრუნდება ემბრიონულ მდგომარეობაში. ამ საშიში თავგადასავლის მიზანი განსაკუთრებულია: იგი უკვდავების მოპოვებას ეხება და, როგორც პოლინეზიელი გმირის მაუის შესახებ მითში ვნახავთ, კაცობრიობამ ვერ მოიპოვა უკვდავება, რადგან გმირმა ვერ მოახერხა დიადი დედის სხეულიდან ცოცხალი გამოსვლა. შემდეგი თავის ნაწილს დავუთმობთ მითების ამ ჯგუფს და ინიციაციის რიტუალებს. ეს საშუალებას მოგვცემს შეავსოთ და დამატებითი შუქ- ჩრდილები შვმატოთ ჩვენს ძალიან მოკლე ესკიზს.
ინდური ინიციაციის რიტუალებში ახლად დაბადების სიმბოლოები
დავიწყოთ რამდენიმე მაგალითით, რომლებიც ასახავს ემბრიონულ მდგომარეობაში დაბრუნების მშვიდობიან ტიპს "საშვილოსნოში". განვიხილოთ ბრაჰმანული ინიციაცია, მაგრამ არა მთლიანად, არამედ მხოლოდ თემა, რომელიც დაკავშირებულია ჩასახვასა და ახლად დაბადებასთან. ძველ ინდური "უპანაიანის" ცერემონია, ანუ ბიჭის გაცნობა მასწავლებლისთვის, იდენტურია სიმწიფის მიღწევასთან დაკავშირებული ინიციაციის პრიმიტიული რიტუალისა. პრიმიტიულ საზოგადოებაში ინიციაციის დროს ნეოფიტების ქცევის ზოგიერთი ასპექტი ძველ ინდოეთშიც არსებობდა: ბრაჰამაჩარინი ცხოვრობს მისი მასწავლებლის სახლში, ატარებს შავი ანტილოპას ტყავს, იკვებება მხოლოდ მოწყალებით და აბსოლუტური სიწმინდის აღთქმა აქვს დადებული. მასწავლებელთან ცხოვრების და სწავლების პერიოდი - "ბრაჰმაჩარია" - სექსუალურ თავშეკავებას მოითხოვს. რიგვედასთვის ჯერ კიდევ უცნობი "უპანაიანი" პირველად მოხსენიებულია ათარვავედაში (XI, 5, 3), სადაც ნათლად არის გამოხატული ჩასახვისა და ახლად დაბადების მოტივი: ნათქვამია, რომ მასწავლებელი ბიჭს ემბრიონად აქცევს და ინახავს მუცელში სამი ღამის განმავლობაში. კამაპამჰა ბრაჰმანა(XI, 5,4,12-13) შემოგვთავაზებს შემდეგ განმარტებებს: ჩასახვა ხდება იმ მომენტში, როდესაც მასწავლებელი ხელს მხარზე ადებს ბიჭს და მესამე დღეს ის კვლავ დაიბადება ბრაჰმანად. ათარვავედა(XIX, 17) მოიხსენიებს მას, როგორც "ორჯერ დაბადებულს" (დვიჯა) და სწორედ აქედან იღებს სათავეს ინდოეთში უკიდურესად გავრცელებული ეს ტერმინი. ცხადია, მეორე დაბადება სულიერი წესრიგისაა და მომდევნო ტექსტებში მკაფიოდაა გატარებული ეს მთავარი აზრი. ბუდისტური გამოსახულება ინახავს მოგონებას, თუ როგორ ხდება სულიერი მშობიარობა: როგორც წიწილებში "კვერცხის ნაჭუჭების გატეხვა". კვერცხისა და წიწილის სიმბოლიკა ძალიან ძველია და შესაძლებელია, ფრინველების ორმაგი "დაბადება" იყოს "დვიჯის" პროტოტიპი. ნებისმიერ შემთხვევაში, საქმე გვაქვს არქეტიპულ გამოხატულებასთან, რომელიც უკვე გამოყენებულია კულტურის უძველეს დონეზე. ბანტუ კავირონდოში ინიცირებულს უყვებიან: ”ახლა კვერცხიდან თეთრი ქათამი გამოდის; ჩვენ ღუმელიდან ახლადგამოღებული ქოთნებივითა ვართ ”. საინტერესოა, რომ ერთი სურათი აერთიანებს ორ მოტივს: ემბრიონის და ინიციაციის მოტივს: კვერცხსა და ქოთანს (ჭურჭელს), რომელსაც ინდოეთში კიდევ შევხვდებით.
ამ ახალი მშობიარობის - "უპანაიამას“ გარდა, ბრაჰმანიზმში არის რიტუალი - "დიქშა", რომელიც განკუთვნილია მათთვის, ვინც ხორციელი მსხვერპლშეწირისთვის ემზადება, რაც ემბრიონის ეტაპზე დაბრუნებას გულისხმობს. რიგვედამ არ ცნობს დიქშას, მაგრამ ეს რიტუალი ნახსენებია ათარვავედაში(XI, 5,6): ბრაჰმაჩარინი, ანუ ნეოფიტი, რომელიც მონაწილეობს სიმწიფის ასაკის მიღწევასთან დაკავშირებულ ინიციაციის ცერემონიალში, კვალიფიცირდება როგორც დიქშიტა, ანუ ის, ვინც დიქშას იყენებს პრაქტიკად. ჰ. ლომელმა ხაზი გაუსვა ამ მონაკვეთის მნიშვნელობას: ნეოფიტი იდენტიფიცირებულია მასთან, ვინც თავიდან უნდა დაიბადოს, რათა ხორციელი მსხვერპლშეწირვის შესრულების ღირსი გახდეს. მართლაც, ამ მსხვერპლისთვის საჭიროა მსხვერპლის გამღების წინასწარი კურთხევა, რომელმაც უნდა მიიღოს "დაბრუნება საშვილოსნოში". ტექსტი ძალიან ნათელია. აიტარეია ბრაჰმანის (1,3) თანახმად, ”მოძღვარი ემბრიონად აქცევს მას, ვისაც მათ” დიქშა ”მისცეს. მას ასხურებენ წყალს; რომელიც წარმოადგენს „მამაკაცის თესლს“. შემდეგ ნეოფიტი სპეციალური ოთახში შეყავთ, რომელიც წარმოადგენს საშვილოსნოს, საიდანაც გამოდის "დიქშიტა". იგი ტანსაცმლით არის დაფარული; რომელიც წარმოადგენს ბავშვის პერანგს. ბიჭს მუშტები შეკრული აქვს, ისევე როგორც ემბრიონის ან ბავშვის დაბადების დროს. ”აუზში ჩასასვლელად მან ანტილოპის ტყავი უნდა მოიშოროს - ამიტომ ემბრიონი შემოდის სამყაროში გარსის გარეშე. მაგრამ ის ინახავს ტანსაცმელს საშოში შესასვლელად, ამიტომ ბავშვი ამნიონში (ჩანასახოვანი გარსში) იბადება”. პარალელური ტექსტები არაჩვეულებრივად ნათლად აღწერს რიტუალის ემბრიოლოგიურ და გინეკოლოგიურ დეტალებს. "დიქშიტა არის ემბრიონი, მისი ტანსაცმელი არის გარსი" და ა.შ., ამბობს ტაიტირია-სამჰიტა (I, 3, 2. Taitt. Samh. VI, 2,5,5). პროცესს ავსებს ქოხის გამოსახულება, რაც ნიშნავს საშვილოსნოს. ფართოდ გავრცელებულია არანაკლებ უძველესი გამოსახულება: როდესაც "დიქშიტა" ტოვებს ქოხს, ეს არის ისეთი, როგორც იყო საშვილოსნოდან ამოსული ემბრიონი. მაიტრაიანი-სამჰიტა (III, 6.1) განსაზღვრავს, რომ ნეოფიტი ტოვებს ამ სამყაროს და "იბადება ღმერთების სამყაროში". ქოხი არის დიქშიტის საშვილოსნო, ანტილოპას კანი არის პლაცენტა. "საშვილოსნოში დაბრუნების" მიზეზი ბევრჯერ არის ხაზგასმული. ”სინამდვილეში, ადამიანი არ არის დაბადებული. იგი მხოლოდ მსხვერპლშეწირვით იბადება ”(იქვე, III, 6, 7), ხოლო ყოველ ჯერზე ხაზგასმულია, რომ ადამიანის ნამდვილი დაბადება სულიერი წესრიგისაა. მაიტრაიანი-სამჰიტა დასძენს, რომ "დიქშიტა" თესლია ", ანუ სულიერი მდგომარეობის მისაღწევად, რომელიც საშუალებას მისცემს მას ხელახლა დაიბადოს ღმერთებში," დიქშიტა "სიმბოლურად უნდა გახდეს ის, რაც" თავდაპირველად " იყო. იგი აჩერებს ბიოლოგიურ მდგომარეობას, რომელშიც ის დიდი ხნის განმავლობაში იმყოფებოდა, რათა გაეხსნას როგორც ემბრიონის, ასევე პირველყოფილი შესაძლებლობა: ”იგი ბრუნდება ემბრიონის მდგომარეობაში”, ანუ სუფთა ვირტუალობის მდგომარეობაში. "უკან დაბრუნების" თემა უკვე გასული ისტორიული დროის გაუქმება და ახალი ცხოვრების დაწყებაა თავისი ყველა არარეალიზებული შესაძლებლობებით. "საშვილოსნოში დაბრუნების" ყველა რიტუალს აქვს მითიური საფუძველი: ეს არის ინდრა, რომელიც სიტყვისა (ვაჩ) და მსხვერპლის (იადჯა) კავშირის შედეგად საშინელი ურჩხულის გაჩენის თავიდან ასაცილებლად გადაიქცევა ემბრიონად და შემოდის "ვაჩის" საშვილოსნოში.
ყურადღება უნდა მივაქციოთ შემდეგ პუნქტს: "დიქშას" მიერ მოწოდებული "საშვილოსნოში დაბრუნება" განახლებადია - ის მეორდება ხორციელი მსხვერპლშეწირვის შესრულების დროს. და რადგან მსხვერპლის გამღები უკვე "ორჯერ დაიბადა" მისი ინიციაციის გამო (უპანაიაამა), დიქშას მიზანია შემწირველის გაცოცხლება, რაც მას საშუალებას მისცემს მონაწილეობა მიიღოს სულიერებაში. "საშვილოსნოში დაბრუნება" საშუალებას აძლევთ უარი თქვან უკვე გატარებულ დროზე, და მიუხედავად იმისა, რომ ტექსტებში ამის შესახებ პირდაპირ არ არის საუბარი, "პირვანდელ მდგომარეობაში" დაბრუნება შეიძლება აიხსნას მხოლოდ "სუფთას“ დაწყების სურვილით. მსგავსი რიტუალი ტარდება სხვა შემთხვევებშიც: მაგალითად, ნეოფიტმა, რომელმაც აღქმა დაარღვია, უნდა იფხიზლოს ცეცხლთან შავი ანტილოპის ტყავში გახვეულმა, საიდანაც იგი გამთენიისას გამოვა და გაგლეჯს ტყავს(ბაუდჰაიანაIII, 4.4). ტყავში გახვევა ნიშნავს ჩასახვის მდგომარეობას და მისი გახევა სიმბოლოა ახალ დაბადების. ზოგიერთ ბანტუელ ხალხში, წინადაცვეთის დაწყებამდე ბიჭები ასრულებენ ცერემონიალს, რომელსაც "ხელახლა დაბადება" უწოდეს. მამა მსხვერპლად სწირავს ვერძს, სამი დღის შემდეგ კი იგი ბავშვს ვერძის კუჭის გარსში და ცხოველის ტყავში ახვევს. მაგრამ ბავშვის შეფუთვამდე მან ის საწოლზე უნდა დაწვინოს, სადაც დედა წევს და მან ახალშობილივით უნდა იყვიროს. ის ვერძის ტყავში რჩება სამი დღის განმავლობაში. დავამატოთ, რომ მიცვალებულის დაკრძალვაც ხდება ასევე ცხვრის ტყავებში და ემბრიონის მდგომარეობაში.
ვისაუბროთ სხვა რიტუალზე, რომელიც მოიცავს "საშვილოსნოში დაბრუნებას", მეორე მშობიარობის მისაღებად და უფრო მაღალ მდგომარეობასთან მისასვლელად (ბრაჰმანად გახდომა) ანუ სირცხვილის ლაქისგან გაწმენდა. ჩვენ ვგულისხმობთ "Hiranyagarbha" - ს, ანუ "ოქროს ემბრიონის" რიტუალს, რომელიც პირველად აღწერილია ათარვავედაში (XIII) და რომელიც ძალიან სიცოცხლისუნარიანი აღმოჩნდა - ის ჯერ კიდევ XIX საუკუნემდე არსებობდა. ცერემონია შემდეგში მდგომარეობს: ნეოფიტი შეჰყავთ ძროხის ფორმის ოქროს ვაზში. როდესაც გამოვა ვაზიდან, იგი ითვლება ახალშობილად და მან უნდა გაიაროს რიტუალები, რომლებიც დაკავშირებულია დაბადებასთან. მაგრამ რადგან ასეთი ვაზა ძალიან ძვირია, ცერემონიისთვის ჩვეულებრივ გამოიყენება საშვილოსნოს მოოქროვილი ასლი (პონი). ინიციაცია მიღებული ითვლება "ოქროს ჩანასახად"( "hiranyagarbha"). ეს სახელი პრაჯაპატის ერთ-ერთი სახელია და ისევე როგორც ოქრო, წარმოადგენს უკვდავებისა და სრულყოფის სიმბოლოს. განდობილის "ოქროს ემბრიონად" გადაკეთება ასოცირდება ლითონის სიმკვრივესთან და საშუალებას აძლევს მას შეუერთდეს უკვდავებას. ოქრო ასხივებს მზის სხივებს; მეორეს მხრივ, არსებობს მითიურ-იკონოგრაფიული კომპლექსი, რომელიც წარმოადგენს მზის სიბნელეში ჩასვლას; ანალოგიურად, ნეოფიტი ინიციაციის დროს, ემბრიონის სახით აღწევს დედის საშვილოსნოს სიბნელეში. მაგრამ, ოქროს სიმბოლიკა ავლენს უფრო უძველეს და უნივერსალურ თემას - მითიური აღორძინება ძროხში ან საშვილოსნოს მსგავსი ჭურჭელში. ძროხა დიადი დედის ერთ-ერთი განსახიერებაა. ჰეროდოტე (II, 129) მოგვითხრობს, რომ მიკერინუსმა ქალიშვილი ოქროს ძროხაში დამარხა; კუნძულ ბალის მაცხოვრებლები ახსენებენ ძროხის ფორმის კუბოებსაც. რიგვედამ არ იცის "ჰირანიაგარბის" რიტუალი, ალბათ იმიტომ, რომ ეს არ იყო ცნობილი ვედურ ეპოქაში, ან იმიტომ, რომ იგი არ იყო გამოყენებული მოძღვართა და სამხედროთა გარემოში, სადაც რიგვედას საგალობლები შეიქმნა და გავრცელდა. ეს რიტუალი პირველად ნახსენები იყო ატარვავედას პარიშატში და იგი შეიძლება დადგეს დიდი აფრო-აზიური კულტურის ნარჩენების გვერდით, რომლებიც არსებობდა ძვ.წ. აღმოსავლეთ ხმელთაშუა ზღვისპირეთიდან და მესოპოტამიიდან ინდოეთამდე. ეს რიტუალი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია, რადგან იგი შეიცავს დიადი დედა ქალღმერთის სამივე ემბლემას, რომელსაც წარმოადგენენ ძროხა, საშვილოსნო და ჭურჭელი. სამხრეთ ინდოეთსა და ბორნეოში დიადი დედა ხშირად ჭურჭელის სახით არის წარმოდგენილი. ის ფაქტი, რომ ეს ჭურჭელი ყოველთვის წარმოადგენს დედის საშვილოსნოს სიმბოლოს ინდოეთში, დასტურდება მითებით, რომლებშიც ბრძენ აგასტისა და ვასიშტას სასწაულებრივი დაბადება ჭურჭელში მოხდა, ხოლო მსოფლიოს სხვა ნაწილში დაკრძალვები ხდებოდა ემბრიონის პოზაში. რთული სიმბოლიზმის მქონე ყველა ეს რიტუალი უდავოდ სცილდება ინიციაციის რიტუალებს, მაგრამ საჭიროდ ჩავთვალეთ, რომ მოკლედ გავიხსენოთ ისინი, რათა ვაჩვენოთ, რომ საქმე გვაქვს ცხოვრების, სიკვდილისა და აღორძინების ზოგად კონცეფციებთან და ინიციაციის იმ სფეროსთან, რომელიდანაც გვაინტერესებს მხოლოდ ერთი ასპექტი ამ ყოვლისმომცველი "მსოფლმხედველობისა" (Weltanschauung).
ემბრიოლოგიური სიმბოლიკის მრავალვალენტურობა
აღსანიშნავია, რომ ინიციაციის რიტუალებში ემბრიონულ მდგომარეობაში დაბრუნების თემა კულტურის უმაღლეს დონეზეც კი გვხვდება; მაგალითად, დაოსის მისტიკური ფსიქოლოგიის მეთოდებში. მართლაც, "ემბრიონის სუნთქვა" (tai-si), რომელიც მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ნეო-დაოსიზმში, ჩაფიქრებულია, როგორც სუნთქვა დახურულ ციკლში, ისევე როგორც ემბრიონის სუნთქვა; დაოიზმის მიმდევარი ცდილობს მიბაძოს სისხლის მიმოქცევას და სუნთქვას მიმართულს დედადან შვილზე და ბავშვიდან დედაზე. "პირის ღრუს ემბრიონის სუნთქვა"("Tai-si go-gu")-ის წინასიტყვაობაში არის ფრაზა, რომელიც ძალიან მკაფიოდ ხსნის ამ ტექნიკის მიზანს: "დავუბრუნდეთ საფუძველს, დასაწყისს. ჩვენ ვაძევებთ სიბერეს და ვბრუნდებით ემბრიონის მდგომარეობამდე ”. თანამედროვე სინსკრეტული დაოსიზმის ტექსტი მას ასე გამოხატავს: ”ამიტომაც (ბუდა) ჯუ-ლემ (თათაგატა), თავისი დიდი წყალობით, აღმოაჩინა ცეცხლის მიღების მეთოდი(ალქიმიური) და ასწავლა ხალხს დედის საშვილოსნოში შესვლა მათი ნამდვილი ბუნების გადაკეთების მიზნით ”.
მსგავსი მოტივი აქვთ დასავლეთის ალქიმიკოსებსაც: ინიცირებული უნდა დაბრუნდეს დედის წიაღში და მასთან თანაცხოვრებაც კი განაგრძოს. პარაცელსუსის თანახმად, „ის, ვისაც სურს შესვლა ღვთის სამეფოში, ჯერ სხეულით უნდა შევიდეს დედასთან და მოკვდეს იქ ”. "დაბრუნება საშვილოსნოში" ზოგჯერ დედასთან ინცესტის სახით არის წარმოდგენილი. მაიკ მაიერი წერს: ”დელფინუსი აშკარად საუბრობს თავის ტრაქტატში "დიადი საიდუმლო" (Secretus Maximus) დედაზე, რომელიც ბუნებრივი საჭიროებით უნდა გაერთიანდეს თავის შვილთან” (cumfilioexn Hewititataenaturaeconjungenda). ცხადია, დედა ბუნებას განასახიერებს თავდაპირველ მდგომარეობაში, ალქიმიკოსების უპირველეს მატერიაზე. ეს არის "საშვილოსნოში დაბრუნების" სიმბოლიზმის მულტივალენტურობის მტკიცებულება, მრავალვალენტურობის, რომლის საშუალებითაც შეგვიძლია უსასრულოდ გადავხედოთ და ინტერპრეტაცია გავუკეთოთ მას სხვადასხვა სულიერ და კულტურულ კონტექსტში.
ანალოგიურად, შეგვიძლიათ ვიხილოთ რიტუალებისა და ინიციაციის კიდევ ერთი სერია, რომლებიც ასოცირდება მღვიმეებისა და მთის გამოქვაბულების სიმბოლიკასთან, რომლებიც დედამიწის საშოსთან არის დაკავშირებული. მოდით უბრალოდ ვთქვათ, რომ მღვიმეები ბევრს ნიშნავდა პრეისტორიულ ინიციაციაში და რომ მღვიმის ხელუხლებელი სიწმინდე სემანტიკურ მოდიფიკაციებში საჭიროებს გაშიფვრას. ჩინურმა ტერმინმა "დუნ", რაც ნიშნავს "გამოქვაბულს", მიიღო მნიშვნელობა "იდუმალი", "ღრმა", "ტრანსცენდენტური", ანუ ის გახდა საიდუმლოების ექვივალენტური ინიციაციის დროს. მიუხედავად იმისა, რომ სხვადასხვა კულტურისა და ეპოქის რელიგიური მტკიცებულებების შედარება საკმაოდ დელიკატური რამეა, ჩვენ ეს იმიტომ გავაკეთეთ, რომ გვჯერა, რომ ისინი ყველა ერთ სისტემას ავსებენ.
ინიციაციის რიტუალის "საშოში დაბრუნების" დროს პირველ რიგში ნეოფიტმა უნდა შეიმეცნოს ემბრიონის არსი და მდგომარეობა. ამ ამოსავალი წერტილიდან გამომდინარე, ინიციაციის სხვადასხვა ფორმა ვითარდება და ეს განვითარება სხვადასხვა მიმართულებით მიდის და განსხვავებულ მიზნებს ასახავს. ამრიგად, სიმბოლური "თესლი" ან "ემბრიონი" რომ გახდა, ნეოფიტს უკვე შეუძლია: 1) დაიწყოს სიცოცხლე ისევ მისი დარჩენილი ხელშეუხებელი შესაძლებლობების გამოყენებით (ეს არის "ჰირანიაგარბჰას" რიტუალის და ემბრიონის სუნთქვის ჩინური მეთოდების მიზანი, უძველესი მკურნალების მეთოდებიც აქედან გამომდინარეობენ); 2) ამაღლდეს საკრალურ კოსმოსში, რომელსაც მართავს დიადი დედა (როგორც ეს ხდება კუნაპიპის რიტუალში); 3) მიაღწიოს არსებობის უმაღლეს მდგომარეობას - სულიერს (ის, რაც მისდევს "უპანაიამა") ან მოემზადოს საკრალურში მონაწილეობისთვის ("დიკშას" მიზანი); 4) არსებობის აბსოლუტურად განსხვავებული გზის დადგენა - ტრანსცენდენტული, ღმერთების ცხოვრების იდენტური (დასავლური და ჩინური ალქიმიის მიზანი), ან მიიღოს განთავისუფლება (ბუდიზმის მიზანი). ყველა ამ ფენომენში ჟღერს ერთი საერთო ნოტი: ნეოფიტის საკრალურზე და სულიერზე დაშვება ყოველთვის ემბრიონის ჩასახვად და ახალშობად არის წარმოდგენილი. ამ კატეგორიის ყველა განდობილი "ორჯერ არის დაბადებული", ხოლო კუნაპიპისა და დიქშას შემთხვევაში, ისინი რამდენჯერმე "იბადებიან". საკრალურობა, სულიერება და უკვდავება გამოხატულია ერთ გამოხატულებაში, რომელიც ასე თუ ისე აღნიშნავს ახალი ცხოვრების დაწყებას.
აშკარაა, რომ სიცოცხლის დასაწყისს პირველყოფილი ადამიანი ყოველთვის შეგრძნობდა კოსმოგონიურ ასპექტში. სამყაროს შექმნის მოდელი ყველა ცოცხალი არსების შექმნის სამაგალითო მოდელია. აბსოლუტური გაგებით სიცოცხლის საწყისი ექვივალენტურია სამყაროს დაბადებისა. მზე, რომელიც ყოველდღე ჩაესვენება სიკვდილის სიბნელეში და პირველყოფილ წყლებში, მარადიულობისა და ვირტუალობის სიმბოლო- დედის საშვილოსნოში ჩანასახს ჰგავს, ისევე როგორც ინიციაციის ქოხში ჩამალული ნეოფიტი. დილით, როდესაც მზე ამოდის, სამყარო თავიდან იბადება, როგორც განდობილი ქოხიდან გასვლისას. არ არის გამორიცხული, რომ მიცვალებულის ემბრიონის პოზის მდგომარეობაში დაკრძალვები აიხსნას მისტიკური კავშირით სიკვდილის, ინიციაციასა და "საშვილოსნოში დაბრუნებას" შორის. ზოგიერთ კულტურაში ამ კავშირმა გამოიწვია ინიციაციის და სიკვდილის მიმსგავსება: გარდაცვლილი მიიჩნიეს ინიციაციის მიმღებად. მაგრამ, მიცვალებულის ნაყოფის მდგომარეობაში დაკრძალვა გამოხატავს სულიერი ცხოვრების განახლების იმედს, რომლის თქმა არ შეიძლება ამქვეყნიური სიცოცხლის შესახებ მისი მარტივი ბიოლოგიური გამოვლინებებით. პირველყოფილი ადამიანებისთვის მიწიერი ცხოვრება ნიშნავს კოსმოსმოგენურ სიწმინდეში მონაწილეობას. ეს საკმარისია იმისთვის, რომ თავიდან იქნას აცილებული "საშოში დაბრუნების" ინიციაციის ყველა რიტუალისა და სიმბოლოების მცდარი ახსნა - მხოლოდ ბიოლოგიური არსებობის გაგრძელების სურვილი. მხოლოდ და მხოლოდ ბიოლოგიური არსებობა კაცობრიობის ისტორიაში შედარებით ახალი აღმოჩენაა, რომელიც მხოლოდ ბუნების რადიკალური დესაკრალიზაციის შედეგად გახდა შესაძლებელი. ყოფიერების დონეზე, რომელსაც ჩვენი კვლევა ეძღვნება, ცხოვრება კვლავ წმინდა რეალობაა. როგორც ჩანს, ეს ხსნის ძველ სიმბოლოებსა და "ახალი დაბადების" რიტუალებს შორის კავშირის უწყვეტობას ინიცირების, სულიერი აღორძინების, დღეგრძელობის, უკვდავებისა და აბსოლუტური თავისუფლების იდეებამდეც კი, იმ ფორმით, რომელსაც მათ ისტორიულ ეპოქაში ვხვდებით ინდოეთსა და ჩინეთში.
ჩვენს მიერ მოყვანილი მაგალითები გვიჩვენებს, თუ როგორ შეიძლება გამოყენებულ იქნას ასაკობრივი ინიციაციის სცენარები რიტუალებში, რომლებიც განკუთვნილია სრულიად განსხვავებული მიზნებისთვის. ეს მრავალმნიშვნელოვნება გასაგებია - ჩვენ ვსაუბრობთ ”მოდელის” მუდმივად გაფართოებულ გამოყენებაზე, რომლის საშუალებითაც შესაძლებელია ადამიანის ”შექმნა”. მას შემდეგ, რაც ბიჭი ზრდასრულია "ინიციაციით", რომელიც მოიცავს "საშოში დაბრუნებას", მსგავსი შედეგები შეიძლება მოსალოდნელი იყოს ნებისმიერი "ქმედების" შემთხვევაში; მაგალითად, როდესაც მას სურს "გააკეთოს" (ანუ მიიღოს) დღეგრძელობა ან უკვდავება. დაბოლოს, განდობილები მიდიან ყველა „საქმის“ შეცნობამდე და ყველა „ქმედების“ იდენტიფიკაციას ახდენენ კოსმოგონიასთან. კიდევ არსებობის ერთი გზის "სულის სიცოცხლის მისაღწევად": საჭიროა "მეორე დაბადება, "ახალი ადამიანად" ჩამოყალიბება. "სიახლის" ყველაზე თვალსაჩინო გამოხატულებაა "დაბადება". სულისთვის გახსნა სიცოცხლის გამოვლენის ტოლფასია, სიცოცხლე კი სამყაროს, კოსმოგონიის გამოვლინებაა.
დიალექტიკაში, რაც ყველა ზემოთ ჩამოთვლილის შეცნობის საშუალებას იძლევა, შეიძლება გამოვიცნოთ უძველესი ადამიანის განცდა, თუ როგორ აღმოაჩინა სულის საკრალური ცხოვრება. ამ სულიერი ცხოვრების "სიახლე", მისი ავტონომია უკეთესად ვერ გამოიხატება, ვიდრე "აბსოლუტური საწყისის" გამოსახულებებში, ანთროპოკოსმოსური სტრუქტურის მქონე გამოსახულებებით, რომლებიც ემბრიოლოგიასთან და კოსმოგონიასთან ერთდროულად არის დაკავშირებული.