თავი მესამე - ბუდა
02.03.1911
დღეს ბუდიზმისა და ბუდაზე სწავლების განხილვა სპეციალური ინტერესის საგანია ადამიანის ევოლუციის შესწავლის დროს. ბუდიზმის არსის გაგების სურვილი ახლახანს გამოჩნდა დასავლური სულიერი ცხოვრების სფეროში. მოდით შევხედოთ გოეთეს, რომელმაც XVIII და XIX საუკუნეების მიჯნაზე დიდი გავლენა მოახდინა დასავლურ კულტურაზე. როდესაც შევისწავლით მის ცხოვრებასა და შრომებს იქ ვერ ვპოულობთ ბუდიზმის ზემოქმედების კვალს. თუმცა, ბუდიზმის გავლენა ჩანს იმ პიროვნებაში, რომელიც გარკვეულწილად გოეთეს მოწაფე იყო — მე ვგულისხმობ შოპენჰაუერს. მას შემდეგ, აღმოსავლური სულიერი ცხოვრების ინტერესი განუხრელად იზრდება. ჩვენს ეპოქაში ბევრი ადამიანს აქვს შინაგანი სურვილი გაიგოს, რა არის დაკავშირებული დიდ ბუდასთან, რამაც ადამიანის ევოლუციაზე იმოქმედა.
აღსანიშნავია, რომ ადამიანთა უმეტესობა ბუდიზმს კვლავ ჯიუტად აკავშირებს განმეორებად დედამიწისეულ ცხოვრების იდეასთან. ბუდისტური რწმენის არსებით ბუნებას თუ გავითვალისწინებთ ასეთი ვარაუდი უსაფუძვლოა. ამ თემით დაინტერესებულ ადამიანთა უმრავლესობისთვის, ბუდიზმის შესახებ მათი წინასწარი წარმოდგენების კარგად დამკვიდრებული და არსებით ნაწილია განმეორებადი დედამიწისეული ცხოვრების, ანუ, როგორც ჩვენ მას ვუწოდებთ - რეინკარნაციის ცნება. თუმცა ამ საკითხების ღრმად შემსწავლელთათვის ბუდიზმის მხოლოდ რეინკარნაციის იდეასთან ასოცირება თითქმის იგივეა, რაც იმის თქმა, რომ ძველი ხელოვნების ნაწარმოებების ყველაზე სრულყოფილი ცოდნა უნდა ვეძებოთ იმ ხალხებში, რომლებმაც შუა საუკუნეებში, უნივერსალური განვითარებისა და პროგრესის დასაწყისში ეს ხელოვნების ნიმუშები გაანადგურეს. ეს რა თქმა უნდა გროტესკულად ჟღერს, მაგრამ ნამდვილად ასეა. რასაც მაშინვე ვხვდებით, როდესაც განვიხილავთ, რომ ბუდიზმის მიზანი მიმართულია ჩვენი შეძლებისდაგვარად გარდაუვალი განმეორებადი დედამიწისეული ცხოვრებისა და ამ ცხოვრების რაოდენობის შემცირებისაკენ. ამრიგად, ბუდისტური სულიერი აზროვნების მთავარი მამოძრავებელი პრინციპი თავისუფლების ანუ რეინკარნაციისაგან განთავისუფლების, დადგენილ და უდავო ფაქტად მიჩნევაა და ამ შეხედულებაში გამოხატულია ბუდიზმის ნამდვილი არსი.
დასავლეთის სულიერი ცხოვრების ისტორიის ზერელე მიმოხილვითაც კი ვრწმუნდებით, რომ მრავალჯერადი მიწიერი არსებობის იდეა სრულიად დამოუკიდებელია ბუდიზმის გაგებისაგან და პირიქითაც. ჩვენს წინაშე ამაღლებულად წარმოჩენილია დასავლური სულიერი განვითარების მსვლელობაში რეინკარნაციის ცნება იმ პიროვნების მიერ, რომელსაც ბუდისტურ შეხედულებებისა და აზროვნების ზეგავლენა არ განუცდია. ეს პიროვნება იყო ლესინგი. მან მისი ყველაზე სრულყოფილ ნაწარმოებად მიჩნეული ტრაქტატი „კაცობრიობის განმანათლებლობა“, დაასრულა აღიარებით, რომ თავად სწამდა რეინკარნაციის დოქტრინის. ამ რწმენას ის ღრმად მნიშვნელოვან სიტყვებით გამოხატავს: „განა მთელი მარადისობა ჩემი არ არის?“ ლესინგის აზრით, რეინკარანაცია არის იმის მტკიცებულება, რომ ამქვეყნიური ძალისხმევა სასარგებლოა და ამ სამყაროში არსებობა ამაო არ არის. რადგან, სანამ ვშრომობთ, მივმართავთ ხედვას უფრო ფართო და სრულფასოვანი განმეორებადი ფიზიკური მდგომარეობებისკენ, რომლებშიც შეგვიძლია სრულვყოთ ჩვენი წარსული დედამიწისეული ცხოვრების ნაყოფი. მთელი ადამიანური არსებობის განმავლობაში ყოველთვის არსებობს შინაგანი ხმა, რომელიც, განმეორებადი დედამიწისეული ცხოვრების ნამდვილ მოლოდინში ამბობს: „განაგრძე შენი შრომა.“ აქაა მდიდარი და უხვი მოსავლის პერსპექტივა და მოლოდინი, რომელიც უნდა მოიწიოს დროთა სისრულეში.
აქედან გამომდინარე ბუდიზმის არსი იმაშია, რომ ის უბიძგებს ადამიანს ისეთი ცოდნისა და სიბრძნისაკენ ისწრაფვოს, რომელიც გაანთავისუფლებს მას ხელახალი შობის სურვილისაგან. ამის შემდეგ იგი განთავისუფლდება ხელახლა შობის აუცილებლობისგან და შევა იმ მდგომარეობაში, რომელსაც შეიძლება „მარადისობა“ ეწოდოს.
მე მუდმივად ვცდილობდი მეჩვენებინა, რომ სულიერ მეცნიერებას და თეოსოფიას რეინკარნაციის იდეა, არც ბუდიზმიდან და არც უძველესი ტრადიციიდან არ აუღია. სინამდვილეში, ის ჩვენს დროში თავისთავად გაჩნდა, როგორც სიცოცხლის დამოუკიდებელი დაკვირვებისა და ფიქრის შედეგი. ამიტომ, ბუდიზმის ასე პირდაპირი ასოცირება რენინკარნაციის იდეასთან მიუთითებს ზედაპირულ დამოკიდებულებაზე. თუ ნამდვილად გვსურს ბუდიზმის ნამდვილი ხასიათისა და ბუნების გაგება, მაშინ ჩვენი სულიერი მზერა სრულიად სხვა მიმართულებით უნდა მივმართოთ.
ახლა კვლავ უნდა მივაპყრო თქვენი ყურადღება ადამიანის ევოლუციის იმ კანონზე, რომელიც განვიხილეთ, როდესაც ვსაუბრობდით დიდი ზარათუსტრას პიროვნებაზე (შენიშვნა N20). ამ კანონის თანახმად, საუკუნეების განმავლობაში ადამიანის სულის მთლიანმა სტრუქტურამ გაიარა სხვადასხვა ეტაპები და მდგომარეობები. გარეგნული ისტორიისა და დოკუმენტების მიერ მოთხრობილი მოვლენები სინამდვილეში, კაცობრიობის ევოლუციის შედარებით გვიანი ფაზაა. როდესაც სულიერი მეცნიერების დახმარებით უკან, უძველეს ეპოქაში ვბრუნდებით, იმ ადრეული დროებში ვპოულობთ, დღევანდელისაგან ძალიან განსხვავებულ სულის ბუნებას და ადამიანის შეგნებას.
დღეს ჩვეულებრივ ადამიანურ ცხოვრებაში ჩვენ ვიმეცნებთ ობიექტებს ჩვენი გრძნობებით და ვქმნით აზროვნების ჯაჭვს ჩვენი პრაქტიკული სიბრძნით და მეცნიერებით ძირითადად ინტელექტუალური ცნობიერებით, რომელიც განვითარებულია საკმაოდ განსხვავებული ცნობიერებისგან. მე ადრე გავუსვი ხაზი ამ საკითხს, მაგრამ კვლავ განსაკუთრებით ხაზგასმით უნდა აღვნიშნო, რომ ძილის დროს, სიზმრის ცხოვრების ქაოტურ მრავალფეროვნებაში გვაქვს უკანასკნელი ნარჩენი ატავისტური მემკვიდრეობისა, უძველესი ადამიანის სულის ჩვეულებრივი მდგომარეობა - ნათელმხილველური უნარები. იმ ადრეულ ეპოქაში სულის ბუნება ისეთი იყო, რომ ძილსა და სიფხიზლეს შორის არსებულ მდგომარეობაში, ადამიანი აკვირდებოდა ყველაფერს, რაც გრძნობადი სამყაროს უკან იმალებოდა.
დღეისთვის, როდესაც ჩვენი ცნობიერება ძირითადად მონაცვლეობს ძილისა და სიფხიზლის მდგომარეობებს შორის, მხოლოდ სიფხიზლისას ვაზროვნებთ ჩვენი ინტელექტით, თუმცა ადრინდელ დროში სურათები მუდმივად აღმოცენდებოდა და ქრებოდა ადამიანის სულის წინაშე. ეს სურათები დაკავშირებული იყო ზეგრძნობად მოვლენებთან და არ იყო დღევანდელი ჩვენი სიზმრების გამოსახულებებივით უაზრო. ამ მოციმციმე სურათებით გამოწვეული ცნობიერების მდგომარეობიდან განვითარდა თანდათან ჩვენი ე.წ. ინტელექტუალური ცნობიერება. უძველესი ნათელხილვის უნარი წინ უსწრებდა თანამედროვე ცნობიერების თანდათანობით განვითარებას. პრეისტორიული ადამიანი იხედებოდა ზეგრძნობად სამყაროებში მისი სიზმრისებული ნათელხილვით და არამხოლოდ იღებდა ცოდნას, არამედ ის სულიერ სამყაროსთან მისი სულის კავშირს გააზრებით ღრმა კმაყოფილებას და ნეტარებას განიცდიდა.
ისევე, როგორც დღევანდელი ადამიანი თავისი გრძნობადი აღქმებითა და ინტლექტით დარწმუნებულია, რომ მისი სისხლი შედგება ნივთიერებებისგან, რომლებიც არსებობს ფიზიკურ სამყაროში, ასევე იყო პრეისტორიული ადამიანი დარწმუნებული, რომ მისი სული და სულიერი ბუნება მომდინარეობდა იმავე ფარული სულიერი სამყაროდან, რომელსაც ის ხედავდა თავისი ნათელმხილველური ცნობიერებით.
მე მანამდე ვთქვი, რომ ადამიანის ისტორიაში გარკვეული ფენომენი, რომელზედაც გარეგნული ფაქტებიც საუბრობს, შეიძლება გავიგოთ ადამიანის მიწიერი ცხოვრების სულიერი წარმოშობის აღიარებით. ასევე ითქვა, რომ თანამედროვე მეცნიერება სულ უფრო ნაკლებად ეთანხმება მეცხრამეტე საუკუნის მატერიალისტურ ანთროპოლოგიის ვარაუდს, რომ თურმე პრეისტორიულ ხანაში კაცობრიობის მთლიანი მდგომარეობა ისეთივე იყო, როგორსაც დღეს ვხედავთ ყველაზე პრიმიტიულ ხალხებს შორის. სინამდვილეში, სულ უფრო ნათელი ხდება, რომ პრეისტორიულ ხალხებს ჰქონდათ უკიდურესად ამაღლებული თეორიული წარმოდგენები სულიერი სამყაროს შესახებ და რომ ეს წარმოდგენები მათ მიეცათ ხილვების სახით. ყველა ის უცნაური იდეა, რომელიც ჩვენამდე მოდის მითებისა და ლეგენდების მეშვეობით, მხოლოდ მაშინ შეიძლება სწორად გავიგოთ, თუ დავუკავშირებთ იმ ძველი სიბრძნეს, რომელიც ადამიანს მიეწოდა დღევანდელი ინტელექტუალური მეცნიერებისაგან სრულიად განსხვავებული გზით.
თანამედროვე ეპოქაში ცოტა იზიარებს იმ შეხედულებას, რომ პირველყოფილ ხალხებში დღეს არსებული მდგომარეობა კაცობრიობის პირველყოფილი მდგომარეობის ტიპიური მაგალითი კი არაა, არამედ სინამდვილეში თავდაპირველად ყველა ხალხისთვის დამახასიათებელი მაღალჭვრეტითი სულიერი მდგომარეობიდან დაცემის, დეკადანსის მაგალითი. ფაქტები მაინც აიძულებენ სულიერი მეცნიერების მიერ თავისი კვლევების შედეგად გამოთქმული ჰიპოთეზის ზოგად მიღებას. აქაც, როგორც სხვა მრავალ შემთხვევაში, შეიძლება დავინახოთ, რომ არსებითად სრული შეთანხმებაა სულიერ და გარეგან მეცნიერებას შორის. გარდა ამისა, მოვა დრო, როდესაც სამეცნიერო თვალსაზრისით მთლიანად დადასტურდება ადამიანის ევოლუციის სავარაუდო მომავლის შესახებ სულიერი მეცნიერების მიერ გაკეთებული დასკვნები. ჩვენ უკან არა მხოლოდ პირველყოფილი სიბრძნის ფორმისკენ, არამედ განწყობისა და აღქმის კონკრეტული წესრიგისკენ უნდა გავიხედოთ, რომელსაც ჩვენ ვახასიათებთ როგორც ადამიანსა და სულიერი სამყაროს ღვთაებრივ სფეროებს შორის ოდესღაც არსებულ ნათელმხილველურ კავშირს.
ადამიანის სულის ამ უძველესი ნათელმხილველობიდან თანამედროვე, პირდაპირ, ცრურწმენებისგან თავისუფალ და მატერიალურ სამყაროს დაკვირვებაზე გამოყენებულ ინტელექტუალურ მეთოდზე თანდათანობით გადასვლისას, წარმოიქმნა ორი განსხვავებული აზროვნების ნაკადი.
პირველი მათგანი განსაკუთრებით გამოვლინდა ხალხებში, რომლებშიც შენარჩუნებული იყო მოგონებები და ინსტინქტები, ოდესღაც სულიერ სამყაროსთან თავიანთი ნათელმხილველური კავშირისა, თუმცა შემდგომ დაეშვა გრძნობად სამყაროში და დაიკარგა. სულის ზოგად განწყობად თანდათან გადაზრდილი ეს შეგრძნება ასე შეიძლება გამოიხატოს: „ჩვენ შევედით საოცარ სამყაროში, მაგრამ ეს სამყარო მაიაა, ილუზია.“ ადამიანს თავისი ნამდვილი არსის შეცნობა მხოლოდ მაშინ შეეძლო, როცა იგი დაკავშირებული იყო სულიერ სამყაროსთან. ამიტომ იმ ხალხებში, რომლებმაც ეს ბუნდოვანი მოგონება უძველესი ნათელმხილველური ძალების შესახებ შეინარჩუნეს, გაჩნდა დანაკარგის შეგრძნება და გარკვეული გულგრილობა მატერიალური გარემოსა და ყოველივეს მიმართ რაც ინტელექტით შეიცნობოდა.
აზროვნების მეორე ნაკადი შეიძლება გამოიხატოს შემდეგი სახით: „ჩვენ დავაკვირდებით და ვიაქტიურებთ ამ ახალ სამყაროში, რომელიც მოგვეცა.“ ამგვარი აზროვნება განსაკუთრებით შესამჩნევია ზარათუსტრას სწავლებაში. ისინი, ვინც განიცდიდნენ ამ მოწოდებას მოქმედებისკენ, მწუხარებით არ იხედებოდნენ უკან ძველი ნათელხილვის ძალის დაკარგვის გამო, არამედ სულ უფრო მეტად გრძნობდნენ, რომ მათ უნდა შეენარჩუნებინათ მჭიდრო და მუდმივი კავშირი იმ ძალებთან, რომელთა დახმარებითაც შეეძლოთ შეეღწიათ ყველა მატერიალური ნივთის საიდუმლოებებსა და ბუნებაში. ამასთან კარგად იცოდნენ, რომ თუ ისინი მიენდობოდნენ გულწრფელ და ღრმა მედიტაციასა და ღვთისმოსაობას მათში შემოვიდოდა სულიერი შემეცნება. ასეთი ადამიანები გრძნობდნენ შინაგან მოთხოვნილებას, მჭიდროდ დაკავშირებოდნენ სამყაროს, ისინი არ ოცნებობდნენ წარსულზე, არამედ გრძნობდნენ სურვილს, გაბედულად გაეხედათ მომავლისკენ და ებრძოლათ ყველაფრისათვის, რაც შეიძლება მოსულიყო. ისინი გამოხატავდნენ თავიანთ აზრს შემდეგნაირად: „ამ სამყაროში, რომელიც ახლა ჩვენ გვერგუნა, გადაჯაჭვულია იგივე ღვთაებრივი არსი, რომელიც წარსულ ეპოქებში გარს გვეხვია და მსჭვალავდა ჩვენს არსებას. ეს სულიერი კომპონენტი ახლა ჩვენ უნდა ვეძებოთ ჩვენს მატერიალურ გარემოში. ჩვენი ამოცანაა გავერთიანდეთ ყველაფერთან, რაც კარგია და სულიერია, და ამით ხელი შევუწყოთ შექმნის პროგრესსა და ევოლუციას.“ ეს სიტყვები მიუთითებს იმ აზროვნების ნაკადის არსებით ბუნებაზე, რომელიც დაკავებული იყო გარეგანი ფიზიკური აღქმით და მომდინარეობდა იმ აზიური ქვეყნებიდან, სადაც ზარათუსტრას მოძღვრება ჭარბობდა, რაც მდებარეობდა იმ რეგიონის ჩრდილოეთით, სადაც კაცობრიობა მედიტაციით ჭვრეტდა იმ დიდ სულიერ ძღვენს, რომელიც გაქრა და ნამდვილად დაიკარგა.
სულიერ სამყაროსთან უკან მზერამიპყრობილ ადამიანთა ყოფილი კავშირის ბუნებრივი ნაყოფი იყო ინდოეთში წარმოშობილი სულიერი ცხოვრება. თუ განვიხილავთ სანხიასა (შენიშვნა N21) და იოგას ფილოსოფიების სწავლებებისა და იოგას ვარჯიშის შედეგებს ინდოეთში, ჩვენ ვხვდებით, რომ ეს შეიძლება გამოიხატოს შემდეგ განცხადებაში: ინდოელი ყოველთვის ისწრაფოდა კავშირის აღდგენას იმ სულიერ სამყაროებთან, საიდანაც მოვიდა. ის მუდმივად ცდილობდა განეღო თავისი ამქვეყნიური ცხოვრებიდან ყველაფერი და ამგვარად, ყოველგვარი მატერიალურისაგან განთავისუფლებით, ხელახლა დაკავშირებოდა იმ სულიერ სფეროს, საიდანაც კაცობრიობის დასაბამია. იოგას ფილოსოფიის ძირითადი პრინციპი არის ხელახალი გაერთიანება ღვთაებრივ სფეროებთან და აბსტრაჰირება ყველაფრისგან, რაც ეხება აღქმის სამყაროს.
მხოლოდ მაშინ, როდესაც ჩვენ ვიღებთ ინდური სულიერი ცხოვრების ამ ძირითად განწყობას, შეგვიძლია გავაცნობიეროთ ბუდას მოსვლით გამოწვეული ძლიერი იმპულსის მნიშვნელობა, რომელიც ქრისტეს იმპულსის დასავლური აზროვნებაზე გაბატონებამდე რამდენიმე საუკუნით ადრე გაბრწყინდა, როგორც ბოლო ანარეკლი ინდური სულიერი ცხოვრების საღამოს ცის კაბადონზე. მხოლოდ ამ გარემოში ჭვრეტით შეგვიძლია გავაცნობიეროთ ბუდას ფიგურა. ზემოთ მოხსენიებული ძირითადი ვარაუდის გათვალისწინებით, ჩვენ ადვილად შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ, რომ ინდოეთში შეიძლებოდა არსებობდა აზროვნებისა და რწმენის ისეთი სისტემა, რომელიც აიძულებდა კაცობრიობას, სამყარო სულიერი მდგომარეობიდან გრძნობად ილუზიაში ჩავარდნილ ადგილად მიეჩნია. ასევე გასაგებია, რომ ინდოელმა, გარე სამყაროზე თავისი დაკვირვებების გამო, წარმოიდგინა, რომ ეს დაცემა ხდებოდა მოულოდნელად და გაუთვალისწინებლად, ხანდახან, საუკუნეების განმავლობაში. ამგვარად, ინდური ფილოსოფია არ მიიჩნევს ადამიანის დაცემას ერთგვაროვან და უწყვეტ პროცესად, არამედ პერიოდულად, ეპოქიდან ეპოქამდე მიმდინარე პროცესად. ამ თვალსაზრისით, ჩვენ ახლა შეგვიძლია გავიგოთ ის ჭვრეტითი განწყობები, რომლებიც საფუძვლად უდევს მისი არსებობის მიწურულს ნათებაში მყოფ კულტურის ფორმას; ასე უნდა აღვწეროთ ბუდისტური წარმოდგენა, თუ გვსურს მას ადგილი მივანიჭოთ იმ ფილოსოფიაში, როგორიც ჩვენ აღვწერეთ.
ინდური აზროვნება ყოველთვის უბრუნდებოდა იმ წარსულს, როდესაც ადამიანი ნამდვილად იყო გაერთიანებული სულიერ სამყაროსთან. დადგა დრო, როდესაც ინდოელი განშორდა ამ სულიერ სტანდარტს. ეს დაცემა გრძელდებოდა, სანამ გარკვეულ დონეს არ მიაღწია. შემდეგ კვლავ ამაღლდა, მხოლოდ იმისთვის, რომ კვლავ დაცემულიყო. ის ასე განაგრძობდა მონაცვლეობას საუკუნეების განმავლობაში, ყოველი დაცემას იგი უფრო შორს მიჰყავდა დაღმასვლის გზაზე, ხოლო ყოველი აღმასვლა, თითქოს, იყო შეღავათი, მინიჭებული რაღაც უმაღლესი ძალის მიერ, რათა ადამიანს არ მოწეოდა ძალიან მოულოდნელად ქმედება და ცხოვრება თავისი დაცემის დროს. ძველი ინდური ფილოსოფიის თანახმად, ყოველი დაცემის პერიოდის დასრულებისას ჩნდებოდა გარკვეული გამორჩეული ფიგურა, რომლის პიროვნებაც ცნობილი იყო როგორც „ბუდა“; ამათგან უკანასკნელი განსხეულდა მეფე სუდჰოდანას შვილად და ეწოდა გაუტამა ბუდა.
იმ ძველი დროიდან, როდესაც კაცობრიობა ჯერ კიდევ პირდაპირ იყო დაკავშირებული სულიერ სამყაროსთან, გაჩნდა მრავალი ასეთი ბუდა, მათგან ხუთი გამოჩნდა ბოლო დაცემის შემდეგ. ბუდების გამოჩენა იყო ნიშანი იმისა, რომ კაცობრიობა არ ჩავარდებოდა ილუზიაში — მაიაში — არამედ ისევ და ისევ მოვიდოდა ადამიანთა ცხოვრებაში ძველი, პირველყოფილი სიბრძნის ნაწილი, რათა დახმარებოდა კაცობრიობას. თუმცა, ეს პირველყოფილი ცოდნა, ადამიანის მუდმივი დაღმასვლის გამო, დროდადრო ქრებოდა. იმისთვის, რომ ის განახლებულიყო, პერიოდულად ჩნდებოდა ახალი ბუდა, და, როგორც აღვნიშნეთ, ამათგან უკანასკნელი იყო გაუტამა ბუდა.
სანამ ასეთი დიდი მასწავლებლები შეძლებდნენ, განმეორებადი დედამიწისეული ცხოვრებების მეშვეობით, მიეღწიათ ბუდობის ღირსებამდე, მანამდე მათ უნდა მიეღწიათ ბოდჰისატვას (შენიშვნა N22) მაღალი სტატუსისთვის. ინდური ფილოსოფიური მსოფლმხედველობის თანახმად, გაუტამა ბუდა ოცდაცხრა წლამდე, ბოდჰისატვად ითვლებოდა. სუდჰოდანას სამეფო ოჯახში იგი, როგორც ბოდჰისატვა დაიბადა. მთელი მისი ცხოვრება ზნეობრივი ღვწოლა იყო, რის გამოც საბოლოოდ დაჯილდოვდა შინაგანი გასხივოსნებით, რაც სიმბოლურად აღინიშნება სიტყვებით: „ბოდჰის ხის ქვეშ ჯდომა“. მისმა დიდებულმა გასხივოსნებამ გამოხატვა ჰპოვა „ბენარესის ქადაგებაში“(შენიშვნა N23).
ასე ამაღლდა გაუტამა ბუდა თავის ოცდამეცხრე წელს ბუდობის სრულ ღირსებამდე, მას შემდეგ მას მიეცა ძალა, კვლავ გაეცოცხლებინა ძველი, პირველყოფილი სიბრძნის უკანასკნელი ნარჩენი; თუმცა, ინდური წარმოდგენების თანახმად, ეს სიბრძნე განწირული იყო მომავალ საუკუნეებში დეკადანსისათვის. მაგრამ ამავე წარმოდგენების თანახმად, როდესაც ადამიანი ისე ღრმად დაეცემა, რომ ამ უკანასკნელი ბუდას მიერ მოტანილი სიბრძნე და ცოდნა გაქრება, მაშინ კვლავ გაჩნდება სხვა ბოდჰისატვა, რომელიც ამაღლდება ბუდობამდე, მომავლის ბუდა — მაიტრეია ბუდა (შენიშვნა N24); რომლის მოსვლასაც ინდოელი, ნამდვილად, ელოდება, რადგან ეს წინასწარ არის ნაწინასწარმეტყველები მის ფილოსოფიაში.
მოდით, ახლა განვიხილოთ, რა მოხდა იმ დროს, როდესაც უკანასკნელი ბოდჰისატვა ამაღლდა ბუდობამდე, როდესაც, როგორც შეიძლება ითქვას, მისი სული აღივსო პირველყოფილი სიბრძნით. ამით ჩვენ საუკეთესოდ შეგვიძლია გავაცნობიეროთ და გავიგოთ იმ დიდი ცვლილების ნამდვილი მნიშვნელობა, რომელიც გამოიწვია მისმა ძალისხმევამ მრავალგზის მიწიერ ცხოვრებებში.
არსებობს ლეგენდა, რომელიც გვიყვება, რომ თავის ოცდამეცხრე წლამდე მან ვერაფერი ნახა სუდჰოდანას სამეფო სასახლის გარეთ არსებული სამყაროდან, რადგანაც ის დაცული იყო ცხოვრების თანამდევი ტანჯვისა და ტკივილისგან. იგი ამ პირობებში გაიზარდა და ამავდროულად მას ჰქონდა ბოდჰისატვას ცნობიერება, რომელიც ასე გაჯერებული იყო წინა განსხეულებებიდან მიღებული შინაგანი სიბრძნით. ვინაიდან ეს ლეგენდა ფართოდაა ცნობილი, საკმარისია მხოლოდ მის ძირითად ნაწილზე მითითება. ლეგენდა ამბობს, რომ როდესაც ბუდა საბოლოოდ გამოვიდა სამეფო სასახლიდან, მან მანამდე არქონილი გამოცდილება მიიღო, კერძოდ, მან ნახა გვამი და შეიგრძნო, რომ სიკვდილი ცვლის ცხოვრებაბს, სიკვდილის ელემენტი შეიჭრა ასში და განაგრძო ცხოვრება. მან დაინახა სნეული და დაუძლურებულ ადამიანი და მიხვდა, რომ ჯანმრთელობაში შეიჭრა ავადმყოფობა. ბოლოს მოხუცს გადაეყარა, დაღლილ და ძალაგამოცლილ ადამიანს და გაიგო, როგორ სიბერე შეიჭრა იმაში, რაც ახალგაზრდული სიახლით ამაღლდება არსებობისკენ.
ბუდიზმის თვალსაზრისით, ინდური ფილოსოფია ვარაუდობს, რომ: ბუდობამდე ამაღლებული ბოდჰისატვა, ყველა ასეთ გამოცდილებას განიხილავს ბოდჰისატვას ცნობიერებით. ეს ვარაუდი ნათლად უნდა გავიგოთ. გაუტამამ გააცნობიერა, რომ ყველა არსების განვითარების საფუძვლიან დიდ სიბრძნეში არსებობს არსებობისთვის დამანგრეველი ელემენტი. ლეგენდა ამბობს, რომ როდესაც ეს ჭეშმარიტება პირველად გააცნობიერა მისი დიდი სული ისე შეიძრა, რომ მას აღმოხდა: „ცხოვრება სავსეა ტანჯვით.“
მოდით, ახლა დავდგეთ იმ ადამიანების პოზიციაზე, რომლებიც ამგვარ გამოცდილებებს განიხილავენ მხოლოდ ბუდისტური თვალსაზრისით, მაგალითად, ამ ბოდჰისატვა-გაუტამას პოზიციაზე. გაუტამას ჰქონდა უმაღლესი სიბრძნე, რომელიც მასში ცხოვრობდა, მაგრამ ჯერ კიდევ სრულად არ იყო განვითარებული. ამ პერიოდამდე მან მხოლოდ ცხოვრების ბედნიერი და მდიდრული მხარე იხილა. შემდეგ პირველად დაინახა გახრწნისა და დაშლის ელემენტები. თუ განვიხილავთ როგორ უნდა განესაჯა მას ეს მოვლენები, მისი არსებიდან გამომდინარე მასზე თავსმოხვეული ვარაუდების თვალსაზრისით, ჩვენ ადვილად შეგვიძლია გავიგოთ, ბუდას გამოხატული სიტყვების შინაარსი, რომლებიც დაახლოებით ასე ჟღერდა: „როდესაც ჩვენ ვიუნჯებთ ცოდნასა, ამ სიბრძნის წყალობით ვვითარდებით და ვპროგრესირებთ, სულში შემოდის ფიქრი მუდმივი და სასარგებლო ზრდისა და წინსვლის შესახებ. თუმცა, როდესაც ჩვენ გარშემო სამყაროს ვუყურებთ, ჩვენ ვხედავთ განადგურების ელემენტებს, რომლებიც გამოხატულია სნეულებაში, სიბერესა და სიკვდილში. ჭეშმარიტად, ის რაც ამგვარად ურევს ამ დამანგრეველ ფაქტორებს ცხოვრებას, რაღაც სრულიად განსხვავებული და გამორჩეული ხასიათისაა და არ შეიძლება იყოს სიბრძნე.“
თავდაპირველად, დიდმა გაუტამამ სრულად ვერ აღიქვა ყველაფერი, რასაც მისი ბოდჰისატვას ცნობიერება გულისხმობდა, და ჩვენ კარგად შეგვიძლია გავაცნობიეროთ, თუ როგორ გაჯერდა ის იმ აზრებით, რომლებმაც აიძულა ამოეთქვა: „ადამიანს შეიძლება ჰქონდეს დიდი სიბრძნე და მისი ცოდნით მიეცეს უხვი სარგებლი, მაგრამ ცხოვრებაში ჩვენ ვხედავთ სნეულებისა და სიკვდილის ფაქტორებს, მრავალ სხვა საზიანო ელემენტს, რომელიც ჩვენს არსებობაში შემოაქვს გახრწნასა და დაშლას.“
ბოდჰისატვამ დაინახა მის გარშემო არსებული მდგომარეობა, რომელსაც ვერ აღიქვამდა. მან გაიარა მრავალი ცხოვრება, ინკარნაციიდან ინკარნაციამდე მოაგროვა სულ უფრო მეტი სიბრძნე, სანამ არ მიაღწია იმ წერტილს, საიდანაც შეეძლო დედამიწისეული არსებობისათვის უფრო მაღალი თვალსაწიერიდან გადმოეხედა. თუმცა, როდესაც მან დატოვა სასახლე და ცხოვრების სასტიკი რეალობა თვალწინ გადაეშალა, ამ ყველაფრის მნიშვნელობამ და ჭეშმარიტმა ბუნებამ მაშინვე არ შეაღწია მის ცნობიერებაში. მიწიერი ცხოვრებებიდან დაგროვილი ცოდნა და სიბრძნე, ვერ მიგვიყვანს არსებობის საიდუმლოებების სრულად ამოხსნამდე, რადგან ამ საიდუმლოებების ნამდვილი წარმოშობა ამ სფეროს მიღმაა დაფარული.
ასეთი აზრები მწიფდებოდა გაუტამას დიად სულში, რამაც პირდაპირ მიიყვანა ის იმ გასხივოსნებამდე, რომელიც ცნობილია როგორც „გასხივოსნება ბოდჰის ხის ქვეშ“. იქ, ხის ქვეშ ჯდომისას, ბუდასთვის ნათელი გახდა, ჩვენ დედამიწაზე მოვედით სულიერი სფეროდან, რომ ეს სამყარო, რომელშიც ჩვენ ახლა ვარსებობთ, არის მაია — ილუზია. აქ ცხოვრება ცხოვრებას მისდევს, მრავალგზის ვინკარნირდებით, ვეუფლებით მეტ სიბრძნეს, შეიძლება ნამდვილად ავმაღლდეთ და ღვთაებრივი გაგებით გარკვეულ ღირსებასაც მივაღწიოთ, მაგრამ მატერიალურ სამყაროსთან კავშირის გამო, ჩვენ ვერასოდეს ამოვხსნით იმ დიდი, მუდამ არსებულ საიდუმლოს, რომელიც სიბერეში, ავადმყოფობასა და სიკვდილში ვვლინდება. სწორედ ამ გასხივოსნებისას გაჩნდა გაუტამას აზრი, რომ ტანჯვის დოქტრინას მისთვის უფრო დიდი მნიშვნელობა ჰქონდა, ვიდრე ბოდჰისატვას მთელი სიბრძნეს.
ბუდამ თავისი დიდი განმანათლებლობის ფუნდამენტური კონცეფცია გამოხატა შემდეგნაირად: „ის, რაც გავრცელებულია ამ მაიას სამყაროში, არ არის ჭეშმარიტი სიბრძნე. ცხოვრებაში ამ თვისების იმდენად მცირე გამოვლინებაა, რომ ჩვენ ვერასოდეს გვექნება იმედი, გარეგანი გამოცდილებებით ტანჯვის ნამდვილი არსი შევიმეცნოთ, ან ტანჯვის განთავისუფლებისაკენ მიმავალი გზის ცოდნა შევიძინოთ, რადგან მთელ გარეგან არსებობაში გადაჯაჭვულია ისეთი რამ, რომელიც განსხვავდება ყველა სიბრძნისა და ყველა ცოდნისგან.“
ამრიგად, აშკარაა, რომ ის, რასაც ბუდა ეძებდა, იყო ის, რომლის მეშვეობითაც სიბერის, სნეულებისა და სიკვდილის დამანგრეველი ძალები ერწყმის დედამიწისეულ ცხოვრებას, და რომელშიც სიბრძნეს არანაირი წვლილი არ აქვს. მას სწამდა, რომ ამ საზიანო ფაქტორებისგან გათავისუფლება ამქვეყნიური ცოდნითა და სწავლით ვერასოდეს მიიღწევა, რადგან განთავისუფლებისკენ მიმავალი გზა ამ მიმართულებით არ მდებარეობს. იგი მაშინ შეიძლება მოიძებნოს, როდესაც ადამიანი მთლიანად განეშორება გარეგან სამყაროს.
ასე გააცნობიერა ბუდამ თავისი გასხივოსნებით, რომ ტანჯვით განპირობებულ სწავლებებსა და გამოცდილებაში იმალებოდა ის ფუნდამენტური ელემენტი, რომელიც აუცილებელია კაცობრიობის მომავალი პროგრესისთვის; მან წარმოიდგინა სიბრძნისაგან დაცლილი მიზეზი, რომელსაც უწოდა „არსებობის წყურვილი“, როგორც ყველა იმ ტანჯვისა და მწუხარების ნამდვილი წყარო, რომელიც ასე აწუხებს სამყაროს. ერთ მხარეს სიბრძნე, მეორე მხარეს არსებობის წყურვილი სიბრძნის გარეშე. სწორედ ამ ფიქრმა აიძულა გაუტამა წამოეძახა: „მხოლოდ განმეორებადი დედამიწისეული ცხოვრებისგან განთავისუფლებამ შეიძლება მიიყვანოს კაცობრიობა სრულყოფილი თავისუფლების გაცნობიერებამდე; რადგან ამქვეყნიური სიბრძნე, თუნდაც უმაღლესი სწავლისა, ვერ გვიხსნის მწუხარებისა და ტანჯვისგან.“ ამიტომ მან მთლიანად მიჰყო თავი მედიტაციას და ეძებდა გზას, რომლითაც კაცობრიობა შეიძლებოდა გაენთავისუფლებინა ხელახალი განსხეულებების დროს წამოჭრილი ამ მიწიერი ცხოვრების ყველა მღელვარებისაგან და გადაეყვანა იმ ზეგარდმო მდგომარეობაში, რომელსაც გაუტამა ბუდამ ნირვანა უწოდა.
რა არის ნირვანას სამყაროს ბუნება, რომელშიც ის ადამიანი შედის ვისაც “არსებობის წყურვილი” გაუქრა დედამიწისეულ ცხოვრებაში საგრძნობლად წინ წასულია და აღარ სურს ხელახალი დაბადება? ჩვენ სწორად უნდა გავიგოთ მისი შინაარსი, თავიდან რომ ავიცილოთ ის გროტესკული და ფანტასტიკური იდეები, რომლებიც ხშირად ვრცელდება. ნირვანა არის მდგომარეობა, რომელიც შეიძლება აღიწეროს მხოლოდ ბუდისტური გაგებით. ამ შეხედულების თანახმად, ეს არის განთავისუფლებისა და ნეტარების სამყარო, რომელსაც ვერასოდეს გამოხატავ მატერიალურ სამყაროში არსებული ვერანაირი მდგომარეობით. ამ ფიზიკურ სამყაროში არაფერია, რამაც შეიძლება გააღვიძოს კაცობრიობაში ამ განთავისუფლების საფუძვლიანი, ამაღლებული ჭეშმარიტების გაცნობიერება.
ჩვენ თავი უნდა შევიკავოთ ყოველგვარი განცხადებებისა და მტკიცებებისგან იმ დიდებული სფეროს შესახებ, სადაც კაცობრიობამ უნდა ეძებოს ხსნა. ყველა ამქვეყნიური წინასწარმეტყველება და უსარგებლო განცხადება, რომლისკენაც ადამიანი ყოველთვის მიდრეკილია, უნდა დადუმდეს, რადგან მათში არაფერია, რაც ეხება მარადიული ნეტარების სფეროებს. ნამდვილად, შეუძლებელია იმ სფეროს წარმოდგენა, სადაც შეიძლება შევიდნენ ისინი, ვინც გადალახა განსხეულების საჭიროება, რადგან ეს არ ეხება იმ გარემოებებს, რომელთა შესახებაც ჩვენ შეიძლება გვქონდეს ცნობიერება ამ დედამიწისეულ ცხოვრებაში. როდესაც ჩვენ გვსურს ამ მდგომარეობაზე საუბარი, უნდა გამოვიყენოთ უარყოფითი, განუსაზღვრელი ტერმინი. ასეთი ტერმინია ნირვანა. ის, ვინც დაიპყრო ყველა ამქვეყნიური სურვილი, ჯერ კიდევ გაიგებს იმ სხვა სამყაროს ბუნებასა და სახეს, რომელსაც ჩვენ შეგვიძლია მხოლოდ მივუთითოთ ერთი ბუნდოვანი და ნეიტრალური სიტყვით — ნირვანა. ეს არის სფერო, რომელსაც, ბუდისტის თანახმად, ვერანაირი ენა ვერ გამოხატავს. ეს არ არის „არარსებობა“, ის იმდენად შორსაა ამგვარი შინაარსისაგან, რომ ჩვენ ვერ ვპოულობთ სიტყვებს, რომლებითაც შევძლებდით ამ მდგომარეობის აღწერას, რომელიც ასე სრულყოფილი, სრულქმნილია და სავსეა ექსტაზითა და ნეტარებით (შენიშვნა N25).
თუმცა ბუდისტისთვის ნირვანა არ არის სიცარიელე. პირიქით, ეს ბედნიერებაა, რომელსაც სიტყვებით ვერ აღწერ. ესაა ბუდიზმის ძირითადი არსი და მისი გაბატონებული განწყობის გამოხატულება. ბენარესის ქადაგებისას პირველად ნაჩვენები, ცხოვრების ტანჯვის, ტანჯვისა და მისი მიზეზის — „არსებობის წყურვილის“ დოქტრინით გაჟღენთილია ყველაფერი, რაც ბუდიზმის შესახებ ვიცით. მხოლოდ ერთი რამ შეიძლება გახდეს ადამიანის პროგრესის მიზეზი - ეს ხელახალი დაბადებისგან განთავისუფლებაა. პირველი ნაბიჯი კი ცოდნის გზის გავლაა, რომელიც ამქვეყნიურ სიბრძნეს სცილდება. ამ გზაზე სვლისას ადამიანი თანდათანობით იპოვის საშუალებას, რომ მიაღწიოს ნირვანას. სხვა სიტყვებით, რომ ვთქვათ მან ისე შეიძლება ისწავლოს თავისი ამქვეყნიური განსხეულებების გამოყენება, რომ საბოლოოდ განთავისუფლდეს მათი აუცილებლობისგან.
ახლა ჩვენ შეგვიძლია გავიგოთ და აღვიქვათ ბუდიზმის ნამდვილი არსი, მისი გრძნობები და რწმენები. ბენარესის ქადაგების დროიდან, როდესაც ბუდამ პირველად გამოხატა „ტანჯვის დოქტრინა“, ბუდიზმი გაიჟღენთა ცხოვრების ტანჯვისა და გაჭირვების შინაგანი ბუნების და მხოლოდ მწუხარებასა და ტანჯვის გამომწვევი იმ ლტოლვის, იმ „არსებობის წყურვილის“ შესახებ აზრებითა და შინაარსით. ამ დოქტრინის თანახმად, არსებობს მხოლოდ ერთი გზა, რომლითაც კაცობრიობამ შეიძლება ნამდვილად წინ წაიწიოს. ეს შემდგომი განსხეულებებისგან განთავისუფლების მოპოვებაა. კაცობრიობამ უნდა იპოვოს ცოდნის ის გზა, რომელიც სცილდება ყველა ამქვეყნიურ სიბრძნეს, ის გზა, რომელიც არის საშუალება რითაც ნელ-ნელა, ნაბიჯ-ნაბიჯ, ადამიანმა საბოლოოდ შეძლოს იმ იდეალურ მდგომარეობაში შესვლა რასაც ნირვანა ეწოდება. სხვა სიტყვებით, მან უნდა ისწავლოს თავისი ხელახალი დაბადებების გამოცდილებების ისე გამოყენება, რომ საბოლოოდ განმეორებადი დედამიწისეული ცხოვრება აღარ იყოს აუცილებელი მისი განვითარებისთვის და ის სამუდამოდ განთავისუფლდეს მისგან.
თუ ჩვენ ახლა გადავინაცვლებთ ბუდიზმის საფუძვლად არსებული შეხედულების ამ მოკლე მიმოხილვიდან ბუდიზმის, როგორც რელიგიის არსზე, ის მაშინვე გვეჩვენება თავისებურად, როდესაც განვიხილავთ მას კაცობრიობის მთლიანობის შესახებ ჩვენი იდეების შუქზე, რადგან ბუდიზმი, ფაქტობრივად, ინდივიდს იზოლაციას უკეთებს. ადამიანის ბედის, მისი არსებობის მიზანის, სამყაროში მისი ადგილისა და ურთიერთობის შესახებ — ყველა წარმოჭრილი კითხვები განიხილება განცალკევებული და ცალკეული პიროვნების თვალსაზრისით. როგორ შეიძლებოდა, ნამდვილად, სხვა აზროვნების მიმართულება ყოფილიყო იმ ფილოსოფიის საფუძველი, რომელიც აგებულია გონების ფუნდამენტურ განწყობაზე, როგორც ეს ჩვენ აღვწერეთ? ფილოსოფია, რომელიც განვითარდა ძირითადი განწყობიდან, რომელიც წარმოიდგენს ადამიანს, როგორც სულიერი სიმაღლეებიდან ჩამოსულს, რომელიც ახლა იმყოფება ილუზიის სამყაროში; ამ მატერიალური არსებობიდან ბუდას სიბრძნე, დროდადრო, შეიძლება განთავისუფლდეს; მაგრამ ეს სიბრძნე, როგორც ეს ჩანს უკანასკნელი ბუდას შემთხვევაში, აიძულებს მას ეძებოს განთავისუფლება თავისი დედამიწისეული ცხოვრებისგან. როგორ შეიძლებოდა ადამიანის არსებობის მიზანი, რომელიც ასეთი რწმენებიდან დაიბადა, სხვაგვარად ყოფილიყო აღწერილი, თუ არა იმით, რომ ადამიანი წარმოდგენილია, როგორც იზოლირებული თავისი გარემოს მთლიანობისაგან? ამ ფილოსოფიის თანახმად, არსებობის ფუნდამენტური ასპექტი ისეთია, რომ წარმოაჩენს დაცემას, ხოლო განვითარება და ევოლუცია დედამიწისეულ ცხოვრებაში გულისხმობს დეგენერაციას.
გზა, რომლითაც ბუდამ ეძება გასხივოსნება, შესანიშნავიცაა და მნიშვნელოვანიც. ბუდას და თავად ბუდიზმის სწორად გასაგებად უნდა განვიხილოთ გასხივოსნებასთან დაკავშირებული თავისებური მახასიათებლები და გარემოებები. გაუტამა გასხივოსნებამდე გაემგზავრა ისეთ ადგილას, სადაც მას შეეძლო განმარტოება, რადგან განსხეულებებში შეძენილი ყველაფერი უნდა გადაელახა, სამყაროში ტაანჯვის საიდუმლოს შეცნობასა და გადაჭრის ძალას, რომ შეეღწია მის სულში. იქ, სრულ მარტოობაში, მხოლოდ საკუთარ თავზე დამოკიდებული ბუდა ელოდა გასხივოსნებას, რომელიც გააცნობიერებინებდა, რომ ყველა ადამიანური ტანჯვის ნამდვილი მიზეზი, ცალკეული ადამიანის გამოვლენილი მატერიალურ სამყაროში ხელახლა დაბადების ძლიერ ლტოლვაა. უფრო მეტიც, განსხეულებისკენ სწრაფვა, “არსებობის წყურვილი” ყველა იმ გაჭირვებისა და ტანჯვის ფუნდამენტური წყაროა, რომელიც ყველგან გარს გვეხვევა და იმ საზიანო ფაქტორების, რომლებიც ჩვენს არსებობაში ნგრევასა და განადგურებას მოაქვს.
ჩვენ ვერ გავიგებთ სწორად ბუდას განმანათლებლობისა და ბუდისტური დოქტრინის უჩვეულო და თავისებურ ბუნებას, თუ არ შევადარებთ მათ იმ ცოდნასა და გამოცდილებას, რომელიც მივიღეთ ქრისტიანობის მეშვეობით. დიდი ბუდას მოსვლიდან ექვსასი წლის შემდეგ, ქრისტიანულ სამყაროში წარმოიშვა სრულიად განსხვავებული შეხედულება, სადაც ჩვენ ასევე ნათლად ვპოულობთ ადამიანის პოზიციას სამყაროსა და მის გარშემო არსებული ყველაფრის მიმართ.
ახლა, ბუდიზმის შესახებ, აბსტრაქტულად და ზოგადად საუბრისას, შეგვიძლია ვთქვათ: ბუდისტურ სწავლებებში კოსმოსის შესახებ ფილოსოფიური მსოფლმხედველობა არ განიხილება ისტორიულად. ეს არაისტორიული მეთოდი სრულიად ტიპიურია ყველა აღმოსავლური ქვეყნისთვის. ამ ქვეყნებმა იხილეს ერთი ბუდას ეპოქა მეორეს მიყოლებით, რომლებიც თანდათანობით ქრებიან და საბოლოოდ სრულდებიან. ასეთი აღწერილობები, რომლებიც მხოლოდ ადამიანის უფრო მაღალი მდგომარეობიდან უფრო დაბალზე ჩამოსვლას ეხება, თავისთავად არ ქმნის იმას, რასაც ჩვენ ისტორიას ვუწოდებთ, რადგან ნამდვილი ისტორიის ფაქტორები მოიცავდა კაცობრიობის ზევით სწრაფვას განსაზღვრული მიზნისკენ და იმასაც როგორი იყო და როგორი შეიძლება იყოს ადამიანის კავშირი და ერთიანობა მთელ სამყაროსთან, როგორც წარსულში, ასევე მომავალში. აი მაშინ გვექნებოდა ნამდვილი ისტორია. მაგრამ ბუდისტი დგას იზოლირებულად და მარტო, ორიენტირებული მხოლოდ თავისი არსებობის ძირითად პრინციპებზე, ყოველთვის ცდილობს თავისი პირადი ცხოვრების წარმართვით მოიპოვოს ის ძალები, რომლებმაც შეიძლება მიიყვანოს იგი „არსებობის წყურვილისგან“ თავისუფლებამდე, რის შემდეგაც საბოლოოდ განთავისუფლდეს ხელახალი დაბადებისგან.
ბუდას ეპოქიდან ექვსასი წლის შემდეგ, ქრისტიანულ სამყაროში, ცალკეული ადამიანის დამოკიდებულება კაცობრიობის ზოგადი ევოლუციის მიმართ სრულიად განსხვავებული იყო. თუ გვერდით გადავდებთ ყოველგვარ წინასწარგანწყობას, რაც ასე გავრცელებულია მსოფლიოში, ჩვენ შემდეგნაირად შეგვიძლია აღვწეროთ ქრისტიანული მსოფლმხედველობის ერთი განსაკუთრებული მიმართულება: ძველი აღთქმის ისტორიებზე დაფუძნებულ ქრისტიანული კონცეფციის ნაწილიდან, ცხადდება, რომ ძველ ადამიანებს სულიერ სამყაროსთან სრულიად განსხვავებული კავშირი ჰქონდათ, მოგვიანებით კი შეიცვალა, როგორც ეს ჩანს “დაბადების” წიგნის დიდებულ და ამაღლებულ სახეებში. ქრისტიანობაში ადამიანის სამყაროსთან ურთიერთობა სრულიად განსხვავებული ხასიათისაა, ვიდრე ბუდიზმშია, ქრისტიანის თვალსაზრისი შემდეგნაირად შეიძლება ჩამოყალიბდეს: „ჩემს არსებაში ცნობიერება, მე რომ ახლა მაქვს იმ სულის მდგომარეობიდან წარმოიშვება, გარეგან სამყაროზე დაკვირვებისა და გააზრების ფორმის გამო, ჩემში იბადება სიბრძნე, ინტელექტი და უნარი ცხოვრების პრაქტიკული წარმართვისთვის. მაგრამ მე შემიძლია გავიხედო შორეულ წარსულში, როდესაც ადამიანის სული განსხვავებულად იყო განწყობილი, როდესაც მოხდა „ადამიანის დაცემა“, რასაც ბუდისტური თვალსაზრისით ვერ აღიქვამ.“ ხშირად სიმბოლური სახით წარმოდგენილი ეს მოვლენა, რომელსაც ხშირად ვხვდებით გამოსახულს სიმბოლური ფორმით, გაუგებრობაზე დაყრდნობით, ბუდისტისთვის მხოლოდ ადამიანის ღვთაებრივი სულიერი სიმაღლეებიდან ილუზიის, ანუ მაიას სამყაროში ჩამოსვლის ბუნებრივი შედეგია. თუმცა, ეს დიდი „დაცემა“ სრულიად სხვაგვარად უნდა გავიგოთ, რადგან ეს დაცემა მთლიანდ ადამიანის შეცდომითაა გამოწვეული და არა, როგორც ბუდისტი ფიქრობს, მხოლოდ უმაღლესი სულიერი მდგომარეობიდან ჩამოსვლისა და ილუზიის სამყაროში შესვლის გამო.
შეიძლება ასეც ითქვას: „დღეს ჩემში მოქმედებს გარკვეული იმპულსები და ძალები, რომლებიც ნამდვილად არ წარმოშობილა მხოლოდ ჩემს არსებაში. მსგავსი ფაქტორები აქტიური იყო არც თუ ისე შორეულ წარსულში, როდესაც ისინი მონაწილეობდნენ ისეთი ხასიათის მოვლენებში, რომ კაცობრიობა, რომელსაც მე ვეკუთვნი, არა მხოლოდ განშორდა თავის ადრინდელ უმაღლეს სულიერ სტანდარტს, არამედ ისე დაეცა, რომ ადამიანები სხვა ურთიერთობაში აღმოჩნდნენ სამყაროსთან. სრულიად სხვაგვარში ვიდრე ის იქნებოდა თავდაპირველი პირობების გაგრძელებისას.“ როცა ადამიანი თავის უწინდელ მაღალ სულიერ მდგომარეობას ჩამოშორდა, ის გარკვეულად უფრო დაბალ საფეხურზე დაეშვა. ეს ცვლილება გამოწვეული იყო იმით, რასაც შეგნებულ ცოდვას ვუწოდებთ. ამიტომ ჩვენ საქმე გვაქვს არა მხოლოდ ჩამოშორებასთან, როგორც ეს „დაცემის“ ბუდისტურ თვალსაზრისშია, არამედ უნდა გავითვალისწინოთ ის სხვადასხვაგვარი სულიერი განწყობა, რაც ამ დაღმავალ პერიოდში გამოვლინდა. თუ ადამიანის პირვანდელი ბუნება უცვლელი დარჩებოდა, ეს დაცემა ვერ მიიღებდა იმ სახეს, რომელიც ახლა აქვს, სადაც სულის მდგომარეობა ისეთია, რომ იგი მუდამ მიდრეკილია ცდუნებისკენ.
ის, ვინც ქრისტიანობას სიღრმისეულად სწავლობს, ესმის, რომ ისტორიის მსვლელობისას ადამიანის სულიერი თვისებები შეიცვალა. სხვა სიტყვებით, გარკვეული მოვლენების გამო, რომლებიც ძველ დროში მოხდა, ადამიანის სულმა, რომლის მოქმედება შეიძლება შევადაროთ მის არსში მოქმედ ქვეცნობიერს, თავდაპირველად სრულებით რომ არ იყო განზრახული ის თვისება მიიღო. ახლა, ბუდისტის პოზიცია მატერიალურ სამყაროზე შეიძლება გამოიხატოს შემდეგნაირად: „მე დამაშორეს ღვთაებრივ-სულიერ სფეროს და მოთავსებული ვარ ამ დედამიწაზე; როდესაც გარშემო ვიხედები, ილუზიის გარდა ვერაფერს ვპოულობ. ყველაფერი მაიაა.“ ქრისტიანი, თავის მხრივ, იტყოდა: „როდესაც მოვხვდი ამ მატერიალურ ცხოვრებაში, რომ შემესრულებინა იმ ღვთაებრივი გეგმის წესრიგი და განზრახვა, რომლის ნაწილიც ვიყავი, ახლაც შევძლებდი ამ ილუზიის მიღმა ჭეშმარიტება დამენახა. მაგრამ, იმის გამო, რომ დედამიწაზე ჩამოსვლის შემდეგ, ჩემი საქმეები არ შეესაბამებოდა ღვთაებრივ წესრიგს, ჩემი საკუთარი ქმედებით, ვაქციე ეს სამყარო ილუზიად.“
კითხვაზე: „რატომ არის ეს სამყარო მაია?“ ბუდისტი პასუხობს: „სამყაროა თავად მაია.“ ხოლო ქრისტიანი ამბობს: „დამნაშავე მხოლოდ მე ვარ; ჩემმა გარჩევადობის შეზღუდულმა უნარმა და სულის მთლიანმა მდგომარეობამ მიმიყვანა იქამდე, რომ ვეღარ ვხედავ იმას, რაც დასაწყისში იყო; და ჩემი ქცევები და მოქმედებები ისეთ ბუნებას აღარ ატარებს, რომ მათი შედეგი ბუნებრივად, სასიკეთოდ და ნაყოფიერად განვითარდეს. მე თვითონ გადავაფარე ამ მატერიალურ ცხოვრებას მაიას საფარი.“ ბუდისტის შეხედულებაა: სამყარო არის დიდი ილუზია, რომელიც უნდა დაძლიო. ქრისტიანის თქმაა: „მე ამ მიწაზე დავიბადე და აქ უნდა ვიპოვო ჩემი არსების მიზანი და დანიშნულება.“
როცა იგი ერთხელ გაიგებს, რომ სულიერი მეცნიერების მეშვეობით შეიძლება განმეორებითი მიწიერი სიცოცხლეების შესახებ ცოდნის მიღება, მაშინ მიხვდება, რომ ამ სიბრძნის თავისი არსებობის ნამდვილი მიზნის მისაღწევად გამოიყენება ძალუძს. იგი მაშინ დარწმუნდება, რომ ჩვენთვის დანიშნული გზისათვის გადახვევაა მიზეზი იმისა, თუ რატომ ვხედავთ დღეს სამყაროს ტანჯვითა და ილუზიით სავსეს. იგი მიიჩნევს, რომ მაიად ქცევა არის ადამიანის მოქმედებებისა და სამყაროსადმი მისი დამოკიდებულების პირდაპირი შედეგი.
ქრისტიანის აზრით, იმისათვის, რომ მივაღწიოთ მარადიულ ნეტარებას, არ უნდა ვეცადოთ თავი დავაღწიოთ ამ მიწიერ მდგომარეობას, არამედ უნდა დავძლიოთ ის მდგომარეობა, რომელიც ჩვენ თვითონ გამოვიწვიეთ და რომლის შედეგადაც მატერიალური საგნები გადაიქცა ილუზიად, ისე რომ ვეღარ ვხედავთ მათ ჭეშმარიტ არსს. უნდა დავბრუნდეთ და დავძლიოთ ეს ილუზია, მაშინ შევძლებთ გავყვეთ ჩვენს პირველ, სათანადოდ დანიშნულ ბედისწერას, რადგან თითოეულ ჩვენგანში ბინადრობს უფრო მაღალი პიროვნება. თუ ეს უფრო კეთილშობილი, ფარული „მე“ არ დაბრკოლდებოდა და შეძლებდა სათანადოთ ემზირა სამყაროსათვის, იგი აღიქვამდა მას მთელ მის ჭეშმარიტებაში. მაშინ ადამიანი აღარ გააგრძელებდა არსებობას, რომელსაც ავადმყოფობა და სიკვდილი აბრკოლებს, არამედ იცხოვრებდა მარადიული ახალგაზრდული სიჯანსაღით სავსე ცხოვრებით.
ეს არის ნამდვილი შინაგანი „მე“, რომელიც დაფარულია. დაფარულია იმიტომ, რომ წარსულში ჩვენ დაკავშირებული ვიყავით სამყაროს განვითარების გარკვეულ მოვლენასთან, რომლის შედეგებიც გრძელდება, ხოლო თავდაპირველი იმპულსები ჯერ კიდევ მოქმედებს ჩვენში, რაც იმას ამტკიცებს, რომ ჩვენ არ ვარსებობთ განმარტოებულად და მარტო. არ უნდა ვიფიქროთ, თითქოს დღევანდელ მდგომარეობამდე მიგვიყვანა მხოლოდ ინდივიდუალური „არსებობის წყურვილმა“, არამედ უნდა გავაცნობიეროთ, რომ თითოეული ჩვენგანი არის განსაზღვრული ნაწილი მთლიანი კაცობრიობისა და ამიტომაც, ვიღებთ ჩვენს წილს და ვიზიარებთ იმ თავდაპირველი ცოდვის შედეგებს, რომელიც კაცობრიობამ ჩაიდინა.
სწორედ ამ გზით გრძნობს ქრისტიანი, რომ ის ისტორიულად დაკავშირებულია მთელ ადამიანთა რასასთან და როდესაც მომავლისკენ იხედება, წარმოთქვამს: „შრომითა და ძალისხმევით მე უნდა აღვიდგინო კავშირი იმ უფრო დიდ მესთან, რომელიც, ადამიანის დაცემის გამო, ახლა დაფარულია ჩემს არსებაში. ეს არ არის ნირვანა, რაც მე უნდა ვეძებო, არამედ ჩემი უფრო კეთილშობილი ეგო. მარტომ უნდა ვიპოვო გზა უკან, ჩემი ჭეშმარიტი ბუნებისკენ, მაშინ გარე სამყარო აღარ იქნება ილუზია, არარეალობის ხილვა, არამედ ისეთი სამყარო, სადაც მე საკუთარი ძალითა და ძალისხმევით დავძლევ ყველა მწუხარებას, სნეულებასა და სიკვდილს.“ იმ დროს როცა ბუდისტი ცდილობს „არსებობის წყურვილისადმი“ ბრძოლით გათავისუფლდეს დედამიწის პირობებისგან, ხელახალი დაბადებისგან, ამისაგან განსხვავებით ქრისტიანი ეძებს განთავისუფლებას თავისი დაბალი პიროვნებისგან და მიისწრაფვის თავისი უმაღლესი მე-საკენ, იმ უფრო ამაღლებული ეგოს გაღვიძებისკენ, რომელიც მან თვითონვე გადაფარა. სწორედ ამ გაღვიძებით, რომ შეძლოს აღიქვას ეს სამყარო ღვთაებრივი ჭეშმარიტების შუქზე.
როდესაც ჩვენ ვადარებთ წმინდა პავლეს მნიშვნელოვან სიტყვებს: „არა მე, არამედ ქრისტე ჩემში“ (გალატელთა 2:20) ბუდას მიერ გამოვლენილ სიბრძნეს, კონტრასტი ისეთია, როგორც სინათლისა და სიბნელესთან. წმინდა პავლეს სიტყვებში ჩვენ ვპოულობთ იმ პოზიტიურ ცოდნას, იმ ნათელ ცნობიერებას, რომელიც ყოველთვის აქტიურია ჩვენში ღრმად, და რომლის წყალობითაც ჩვენ ვიკავებთ ჩვენს ადგილს, როგორც ადამიანური პიროვნებები სამყაროში. ბუდისტის აზრით, კაცობრიობა დაეცა სულიერი სიმაღლეებიდან, რადგან ამ მატერიალურმა სამყარომ ჩააგდო ის და ჩაუნერგა „არსებობის წყურვილი“, მან ეს სურვილი უნდა გადალახოს — უნდა გაერიდოს! ქრისტიანი, თავის მხრივ, ამბობს: „არა! ჩემი ამჟამინდელი მდგომარეობის გამო სამყარო კი არა მე ვარ დამნაშავე!“
ჩვენ, ქრისტიანები, ვცხოვრობთ ამ დედამიწაზე ჩვენთვის ჩვეულებრივი ცნობიერებით აღჭურვილნი, მაგრამ ყოველგვარი ცნობიერებისა და გაგების ქვეშ არის რაღაც, რაც ყოველთვის აქტიურია თითოეულ ცალკეულ პიროვნებაში, რაც ძველ დროში ვვლინდებოდა ნათელხილვის ცნობიერების ფორმით, რომელიც ახლა აღარ არსებობს, რადგან მაშინაც კი, როდესაც ჩვენ გვქონდა ეს უნარი, ჩვენ გადავუხვიეთ და ჩავიდინეთ შეცდომა. თუ ჩვენ ნამდვილად გვსურს ჩვენი არსებობის საბოლოო მიზნის მიღწევა, მაშინ ჯერ უნდა გამოვისყიდოთ ეს ადამიანური შეცდომა. ვერავინ იტყვის, ვინც მოწიფული ასაკისაა: „ჩემს ადრეულ ცხოვრებაში ვცოდე. უსამართლობაა, რომ ახლა მომთხოვონ გამოსყიდვა ახალგაზრდობის შეცდომებისთვის, რომლებიც ჩავიდინე მაშინ, როდესაც ჯერ არ მქონდა მიღწეული ის სრულყოფილი ცოდნა, რომელიც ახლა მაქვს.“ ასევე მცდარი იქნებოდა მისთვის იმის მტკიცება, რომ უსამართლობაა, მისგან მოითხოვონ თავისი ამჟამინდელი ცნობიერი ძალის გამოყენება ისე, რომ ანაზღაუროს ის შეცდომები, რომლებიც ჩადენილი იყო სხვა ცნობიერი უნარის ფლობისას, რომელიც აღარ არსებობს, რადგან ის შეიცვალა ინტელექტუალური შემეცნებით.
ნების ნამდვილად არსებობისას, ადამიანის ერთადერთი გზა ჭეშმარიტი გამოსყიდვისკენ, არის თავისი დღევანდელი ცნობიერებისა და არსებულ ეგოს დონიდან ამაღლება უფრო მაღალ პიროვნულ საფეხურზე — უფრო ამაღლებულ „მე“-მდე. წმინდა პავლეს სიტყვები - „არა მე, არამედ ქრისტე ჩემში“ შეიძლება ასე გაჟღერდეს: „არა მე, არამედ უფრო მაღალი ცნობიერება ჩემში.“
ქრისტიანული კონცეფცია შეიძლება შემდეგი სიტყვებით გამოიხატოს: „მე დავეცი უფრო მაღალი სულიერი მდგომარეობიდან და შევაბიჯე ისეთ პირობებში, რომლებიც თავდაპირველად სხვა იყო. მაგრამ მე კვლავ უნდა აღვდგე. ეს უნდა გავაკეთო არა ჩემი ამჟამინდელი ეგოს ძალით, არამედ იმ ძალის წყალობით, რომელიც შეიძლება შემოვიდეს ჩემს არსში, ამაღლოს იგი იმ „მე“-ზე მაღლა, რომელიც ახლა გამაჩნია. ასეთი გარდაქმნა მხოლოდ მაშინ შეიძლება მოხდეს, როცა ქრისტეს გავლენა კვლავ აღდგება ჩემში, წამიყვანს წინ ისე, რომ სამყარო დაკარგავს ყოველგვარ ილუზორულ ძალას და მე შევძლებ მისი ჭეშმარიტი რეალობით აღქმას. სანამ უფრო მაღალი სულიერი ძალით, რომელიც ქრისტემ გააცოცხლა ჩემს არსებაში, არ დავამარცხებ იმ დამღუპველი ძალებს, რომლებმაც მოიტანეს ავადმყოფობა და სიკვდილი ამ ქვეყანაზე.“
ბუდიზმის შინაგანი არსი საუკეთესოდ გაიგება ბუდისტური რწმენის ქრისტიანობასთან შედარებით. როდესაც ამას ვაკეთებთ, მაშინვე ვაცნობიერებთ, თუ რატომ გამოიყენა ლესინგმა ფრაზა, — „განა მთელი მარადისობა ჩემი არ არის?“ — თავის წიგნში, სახელწოდებით „კაცობრიობის განათლება“. ეს სიტყვები გულისხმობს, რომ თუ ჩვენ ისე გამოვიყენებთ იმ გამოცდილებებს, რასაც ჩვენი განმეორებადი განსხეულებების განმავლობაში ვიღებთ, რომ ქრისტეს ძალამ სულ უფრო მეტად დაივანოს ჩვენში, მაშინ საბოლოოდ შევაღწევთ იმ მარადიულ სფეროებში, სადაც შეღწევას ამჟამად ვერ ვახერხებთ, რადგან ჩვენი საკუთარი ქმედებით, გადავფარეთ შინაგანი არსება. რეინკარნაციის იდეა სრულიად განსხვავებულად წარმოჩინდება, როდესაც განათებულია ქრისტიანობის დიდებით. თუმცა ამჟამად მნიშვნელოვანი არაა მხოლოდ ხელახალი დაბადების რწმენა, რადგან ქრისტიანული კულტურის განვითარებასთან ერთად, კაცობრიობა თანდათან მიიღებს ამ კონცეფციას, როგორც სულიერი მეცნიერების მიერ წარმოდგენილ ჭეშმარიტებას.
მნიშვნელოვანია იმის გაცნობიერება, რომ როდესაც ბუდისტის რწმენის ყველაზე ღრმა გრძნობები და რწმენები აიძულებს მას, ყველაფერში, რაც მაიაა, სამყარო დაადანაშაულოს, ამ დროს ქრისტიანი, მის თავს და ზოგადად კაცობრიობას მიიჩნევს პასუხისმგებლად ყველა ამქვეყნიური ილუზიისთვის. ამავე დროს, ის თავის შინაგან არსებაში ინახავს იმ თვისებებს, რომლებიც აუცილებელია იმ მდგომარეობამდე ამაღლებისათვის, რასაც ჩვენ გამოსყიდვას ვუწოდებთ. თუმცა, ქრისტიანულ გაგებაში, ეს არა მხოლოდ განთავისუფლებას გულისხმობს, არამედ ნამდვილ აღდგომას. როდესაც ადამიანი მიაღწევს ამ მდგომარეობას, მისი ეგო უკვე ამაღლებულია იმ უფრო ამაღლებულ „მე“-მდე, საიდანაც დაეცა.
ბუდისტი, როდესაც მის გარშემო არსებულ სამყაროს გაჰყურებს, ხედავს თავის კავშირს თავდაპირველ ცოდვასთან, მაგრამ გრძნობს, რომ ის მხოლოდ დროებითაა განთავსებული ამ დედამიწაზე, ამიტომ ის თავისუფლებას ესწრაფვის. ქრისტიანიც ასევე აცნობიერებს თავის კავშირს თავდაპირველ ცოდვასთან, მაგრამ ის ეძებს გამოსწორებას და მის გამოსყიდვას. ეს არის ისტორიული აზროვნების ხაზი, რადგან, მაშინ როდესაც ქრისტიანი გრძნობს, რომ მისი ამჟამინდელი არსებობა დაკავშირებულია ძველ დროში ადრინდელ მაცხოვრებლებთან დაკავშირებულლ მოვლენასთან. ის ასევე აკავშირებს თავის ცხოვრებას მოვლენასთან, რომელიც აუცილებლად მოხდება, როდესაც ის იმდენად წინ წავა, რომ მისი მთელი არსება გაბრწყინდება ქრისტეს არსებით.
ჩვენ ქრისტიანობაში ვერაფერს ვპოულობთ იმის მსგავსს, რაც სამყაროს განვითარების განმავლობაში შეესაბამება ბუდას ეპოქების თანმიმდევრობას, რომლებიც ერთმანეთს შეიძლება ითქვას არაისტორიულად მიჰყვებოდა და სადაც ყოველი ბუდა ერთსადაიმავე მოძღვრებას ქადაგებდა. ქრისტიანობა წარმოაჩენს მხოლოდ ერთადერთ დიდებულ მოვლენას ადამიანის მთელი დედამიწისეული პროგრესის განმავლობაში.
ისევე, როგორც ბუდისტი წარმოიდგენს ბუდას, მჯდომარეს განცალკევებულად და მარტო ბოდჰის ხის ქვეშ, გასხივოსნების მომენტში, ასევე ქრისტიანი წარმოიდგენს იესო ნაზარეველს იმ დროს, როდესაც მასზე გადმოვიდა კოსმოსის მთელი შთაგონებითი სული. ქრისტეს ნათლობა იოანეს მიერ, როგორც ეს აღწერილია ბიბლიაში, ისეთივე მკაფიო და ცოცხალი სურათია, როგორც ბუდისტის წარმოდგენა ბუდას გასხივოსნების შესახებ. ამგვარად, პირველ შემთხვევაში, ჩვენ გვაქვს ბუდა, მჯდომარე ბოდჰის ხის ქვეშ, ორიენტირებული მხოლოდ თავის სულზე. მეორე შემთხვევაში, იორდანეში მდგარი იესო ნაზარეველი, როდესაც მასზე სიმბოლურად მტრედის სახით გადმოვიდა ის კოსმიური არსი, ის სული, რომელმაც მისი არსების სიღრმეში დაივანა.
ბუდიზმის მიმდევრებისთვის, ბუდასა და მის ღვაწლში არის რაღაც, რაც თითქოს ხმაა, რომელიც მუდამ ამბობს: „შენ უნდა ჩაახშო ამქვეყნიური არსებობის წყურვილი, ამოძირკვო ის და მიჰყვე ბუდას იმ სფეროებისკენ, რომლებიც ვერანაირი ამქვეყნიური სიტყვებით ვერ აღიწერება.“ ქრისტიანს აქვს მსგავსი გრძნობა ქრისტეს ცხოვრებისა და მაგალითის მიმართ, რადგან თითქოს არსებობს გავლენა, რომელიც საშუალებას აძლევს მას გამოისყიდოს ძველი კაცობრიობის მიერ ჩადენილი პირველყოფილი ცოდვა. მან იცის, რომ როდესაც მის სულში ამ დედამიწის მიღმა არსებული დიდი სულიერი სამყაროდან დაბადებული ღვთაებრივი კოსმიური გავლენა, გახდება ისეთივე ცოცხალი ძალა, როგორც თავად ქრისტეში, მაშინ ის თავის მომავალ განსხეულებებში სულ უფრო მეტად გააცნობიერებს წმინდა პავლეს სიტყვების ჭეშმარიტებას: „არა მე, არამედ ქრისტე ჩემში.“
ის სულ უფრო ამაღლდება, იმ ღვთაებრივი მდგომარეობამდე, საიდანაც დაეცა. ასეთი რწმენის არსებობისას ჩვენ არ შეგვიძლია არ ვიყოთ ღრმად შეძრულნი, როდესაც ვისმენთ ისტორიას, თუ როგორ ესაუბრებოდა ბუდა თავის ახლო მოწაფეებს, როგორც მან თქვა: „როდესაც მე ვიხედები უკან ჩემს ყოფილ ცხოვრებებზე, თითქოს ღია წიგნში ვიხედები, სადაც შემიძლია თანმიმდევრულად გვერდი გვერდის შემდეგ წავიკითხო და გადავხედო თითოეულ განვლილ ცხოვრებას, მე ვპოულობ, რომ თითოეულ ამ დედამიწისეულ არსებობაში მე ავაგე ჩემთვის მატერიალური სხეული, რომელშიც ჩემი სული ცხოვრობდა, როგორც ტაძარში, მაგრამ ახლა ვიცი, რომ ეს სხეული, რომელშიც ბუდა გავხდი, ნამდვილად უკანასკნელი იქნება.“ ნირვანაზე საუბრისას, რომელშიც ის მალე შევიდოდა, ბუდამ თქვა: „მე უკვე ვგრძნობ, რომ ბოძები იბზარება და საყრდენები იშლება, რომ ეს ფიზიკური სხეული, რომელიც უკანასკნელად იქნა აღმართული, მალე მთლიანად და საბოლოოდ განადგურდება.“
მოდით, შევადაროთ ეს ქრისტეს სიტყვებს, როგორც ჩაწერილია იოანეს სახარებაში (2:19), როდესაც იესომ, მიანიშნა, რომ ის ცხოვრობდა სხეულში, რომელიც გარეგანი და განცალკევებული იყო, თქვა: „დაანგრიეთ ეს ტაძარი, და სამ დღეში მე აღვადგენ მას.“ აქ ჩვენ გვაქვს სრულიად საპირისპირო თვალსაზრისი, რომელიც შეიძლება ინტერპრეტირებული იყოს ასე: „მე ისე ვიმოქმედებ, რომ გავაღვიძო და ნაყოფიერი გავხადო ყველაფერი, ღვთაებრივი ამ სამყაროში, რაც ადამიანის არსებაში პირველყოფილი დროებიდან შთაიღვარა.“ ეს სიტყვები გულისხმობს, რომ ქრისტიანმა, თავისი განმეორებადი დედამიწისეული ცხოვრებების განმავლობაში, უნდა გამოიყენოს თავისი ყოველი უნარი, რათა ჭეშმარიტებად აქციოს ნათქვამი: „არა მე, არამედ ქრისტე ჩემში.“ თუმცა, ჩვენ ნათლად უნდა გვესმოდეს, რომ ქრისტეს მითითება ტაძრის ხელახლა აგებაზე მარადიულ მნიშვნელობას ატარებს და ნიშნავს, რომ ქრისტეს ძალა ყოველთვის შედის და შეინივთება ყველა მათგანის მიერ, ვინც ნამდვილად აცნობიერებს, რომ თავად უნდა ითამაშოს შემოქმედებითი როლი კაცობრიობის კოლექტიურ ევოლუციაში. სრულებით მცდარია იმის თქმა, თითქოს ის მოვლენა, რასაც ჩვენ ქრისტეს იმპულსს ვუწოდებთ, განმეორებით უნდა ველოდოთ კაცობრიობის შემდგომ განვითარებაში.
ბუდისტი, როდესაც ფიქრობს თავისი რწმენის ჭეშმარიტი შეხედულებების შესაბამისად, წარმოიდგენს რამდენიმე ბუდას მოსვლას, რომლებიც ერთმანეთს მიჰყვებიან განმეორებადი ბუდას ეპოქების განმავლობაში, რომელთა ყველა დედამიწისეულ ცხოვრებას ჰქონდა მსგავსი ხასიათი და მნიშვნელობა. ქრისტიანი უკან იხედება ერთადერთ წარსულ მოვლენაზე, რომელიც აღწერილია, როგორც — ადამიანის ცოდვით დაცემა და ამასთან ერთად მიუთითებს მის საპირისპირო მოვლენაზე - გოლგოთის მისტერიაზე. ვინც ფიქრობს, რომ ქრისტეს მოვლენა მომავალში კიდევ ერთხელ განმეორდება, მხოლოდ იმას ამჟღავნებს, რომ ვერ ჩაწვდა კაცობრიობის ისტორიული ევოლუციის ჭეშმარიტ არსს. ისტორია გვასწავლის, რომ ეს იდეა წარსულში არაერთხელ წამოყენებულა და სავარაუდოა, რომ მომავალშიც კვლავ გამოჩნდება.
ჭეშმარიტი ისტორიის მსვლელობა ყოველთვის უნდა იყოს დამოკიდებული ერთ ძირითად მოვლენაზე. ისევე, როგორც სასწორის უნდა ჰქონდეს ერთი წონასწორობის წერტილი და ბერკეტი, საიდანაც სასწორი კიდია, მხოლოდ ერთ საყრდენზე, ასევე, კაცობრიობის ევოლუციის ჭეშმარიტი ჩანაწერის შემთხვევაში, უნდა არსებობდეს ერთი გარკვეული გარემოება, რომლისკენაც მუდამ მიუთითებს მისი ისტორიული განვითარება იქნება ეს წინ თუ უკან. ისეთივე აბსურდულია ქრისტეს მოვლენის განმეორებაზე საუბარი, როგორც იქნებოდა იმის მტკიცება, რომ სასწორის ბერკეტი შეიძლება ეყრდნობოდეს და ირხეოდეს ორ წერტილზე. ის, რომ აღმოსავლური სიბრძნე იცავს რწმენას, რომ მრავალი მსგავსი სულიერი პიროვნება მიჰყვება ერთმანეთს გარკვეული ინტერვალებით, როგორც ეს ბუდების შემთხვევაშია, დამახასიათებელია იმ განსხვავებისათვის, რომელიც არსებობს აღმოსავლურ კოსმიურ წარმოდგენასა და იმას შორის, რაც წარმოიშვა დასავლურ ქვეყნებში, ევოლუციის მსვლელობის შესახებ მრავალი დაკვირვებისა და ფიქრის შედეგად. დასავლური წარმოდგენა პირველად განსაზღვრული სახით ჩამოყალიბდა ქრისტეს იმპულსის გამოვლინების დროს, რომელიც უნიკალურ გარემოებად უნდა მივიჩნიოთ. თუ ჩვენ ვეწინააღმდეგებით ქრისტეს მოვლენის ერთჯერადობასა და განსაკუთრებულობას, მაშინ ფაქტობრივად უარვყოფთ კაცობრიობის ნამდვილი ისტორიული ევოლუციის შესაძლებლობას, ხოლო ისტორიული ევოლუციის წინააღმდეგობა უკვე ნამდვილ ისტორიის გაუგებრობას ამჟღავნებს.
ის ცნობიერება, რომელიც ინდივიდუალურ ადამიანს აქვს კაცობრიობის მთლიანობასთან განუყოფლად დაკავშირების შესახებ ყველაზე ღრმა გაგებით, შეგვიძლია, ქრისტიანულ ცნობიერებად მოვიხსენიოთ. მისით ვაცნობიერებთ ადამიანის ევოლუციის ყველა პროცესის საფუძვლად განთავსებულ ყოველ მიზანს და გვესმის, რომ აქ ნამდვილად არ შეიძლება იყოს უბრალო გამეორება. ასეთი ცნობიერება ქრისტიანობის თვისებაა, რომლისგანაც ის ვერ განცალკევდება.
კაცობრიობის მიერ მისი განვითარების პერიოდში მიღწეული რეალური პროგრესი ვლინდება ძველი აღმოსავლური კოსმიური წარმოდგენიდან თანამედროვე ფილოსოფიურ კონცეფციაზე გადასვლაში — არაისტორიულიდან ისტორიულზე — იმ რწმენიდან, რომ ადამიანის ბედის ბორბალი მსგავსი მოვლენების მიმდევრობით მოძრაობს, იმ დარწმუნებამდე, რომ მთელი ადამიანის ევოლუციის საფუძველში დევს განსაზღვრული მიზანი, ღრმა მნიშვნელობის მქონე გეგმა.
ჩვენ ვაცნობიერებთ, რომ სწორედ ქრისტიანობამ გამოავლინა ხელახალი დაბადების დოქტრინის ჭეშმარიტი მნიშვნელობა. ახლა ჩვენ შეგვიძლია ვთქვათ, რომ მიზეზი, რის გამოც ადამიანმა უნდა განიცადოს განმეორებადი დედამიწისეული ცხოვრებები, არის ის, რომ მას ისევ და ისევ ჩაუნერგოს მატერიალური არსებობის ჭეშმარიტი მნიშვნელობა; ამ მიზნით ის თითოეულ თავის განსხეულებაში ხვდება არსებობის განსხვავებულ ასპექტს.
მთელი კაცობრიობის მასშტაბით არსებობს პროგრესისაკენ სწრაფვა, არ შემოიფარგლება მხოლოდ განცალკევებული ინდივიდით, არამედ ვრცელდება მთელ კაცობრიობაზე, რომელთანაც ჩვენ ასე მჭიდროდ ვართ დაკავშირებული. ქრისტეს იმპულსი, ყველა პროცესის ცენტრი, გვაიძულებს გავაცნობიეროთ, რომ ადამიანს შეუძლია გააცნობიეროს ამ ღვთაებრივი კავშირის დიდებულება. მაშინ ის აღარ მიიღებს მხოლოდ ბუდას რწმენას, რომელიც მას ეძახის: „განთავისუფლდი!“ — არამედ გააცნობიერებს თავის გაერთიანებას ქრისტესთან, რომლის საქმემ გამოისყიდა ის იმ დაცემის შედეგებისგან, რომელიც სიმბოლურად წარმოდგენილი, როგორც: „ადამის ცოდვით დაცემა.“
ბუდიზმის აღწერა უკეთესად შეუძლებელია, ვიდრე იმის ჩვენებით, რომ იგი არის კოსმიური მსოფლხედვის „შემდგომი ნათება“, რომლის მზე თითქმის ჩასული იყო, მაგრამ გაუტამას მოვლინებით იგი კვლავ ერთხელ აენთო ბრწყინვალე, ძლევამოსილი სხივით. ჩვენ მაინც პატივს ვცემთ ბუდას, თაყვანს ვსცემთ მას როგორც დიად სულს, იმას, ვისი ხმაც წარსულს მოესმა და რომელმაც კვლავ ამქვეყნიურ ცხოვრებაში შემოიტანა ის განწყობა, რომელიც ასე ნათლად აცნობიერებს ადამიანის კავშირს უძველეს პირველყოფილ სიბრძნესთან.
მეორე მხრივ, ჩვენ ვიცით, რომ ქრისტეს იმპულსი მტკიცედ მიუთითებს მომავალზე, სულ უფრო ღრმად აღწევს ადამიანის სულის სიღრმეში, რათა კაცობრიობამ გააცნობიეროს, რომ მიზანი არაა განთავისუფლება, არამედ აღდგომა — ჩვენი მიწიერი არსებობის ის ბრწყინვალე გარდასახვა. სწორედ ასეთ მეტამორფოზაში ვპოულობთ ჩვენი მატერიალური ცხოვრების შინაგან აზრს. ამაოა, თუ სიცოცხლის მოქმედ პრინციპს მხოლოდ დოგმებში, კონცეფციებსა და იდეებში მოვიძიებთ, რადგან ცხოვრების რეალური არსი ჩვენი იმპულსები, ემოციები და გრძნობებია და სწორედ ამ განწყობების გზით შეგვიძლია აღვიქვათ ადამიანის ევოლუციისა და განვითარების ჭეშმარიტი მნიშვნელობა.
შეიძლება იყვნენ ისეთი ადამიანები, ვინც უფრო მეტად გრძნობენ მიზიდულობას ბუდიზმისკენ, ვიდრე ქრისტიანობისკენ. უნდა ვაღიაროთ, რომ დღესაც კი ბუდიზმში არის რაღაც ისეთი, რაც გარკვეულ თანაგრძნობას იწვევს მრავალი გონებაში და რაც გარკვეულწილად ბუდას განწყობის ან მიდგომის ხასიათისაა. თუმცა, ასეთი განცდა გოეთეს არ ჰქონდა. მას სურდა გაეთავისუფლებინა საკუთარი თავი იმ ტანჯვისგან, რომელსაც ის განიცდიდა ვაიმარში თავისი პირველი ყოფნისას ყველგან გავრცელებული ვიწრო სულიერი აზროვნების გამო. ამ მისწრაფებას საფუძვლად ედო მისი ცხოვრების სიყვარული და რწმენა, რომ ყოველ გარე არსებობაში არის ჩაქსოვილი იგივე სულიერი არსი, რომელიც ადამიანში ღვთაებრივი ელემენტის ნამდვილი წყაროა.
გოეთე ცდილობდა ამ სულიერი ტანჯვისგან განთავისუფლებას გარე სამყაროს დაკვირვებით: გადადიოდა მცენარიდან მცენარეზე, მინერალიდან მინერალზე და ერთი ხელოვნების ნიმუშიდან მეორეზე — მუდამ ეძებდა იმ შინაგან სულს, საიდანაც ადამიანის სული მომდინარეობს; ამასთანავე ის ცდილობდა შერწყმოდა იმ ღვთაებრივ არსებას, რომელიც ავლენს თავს ყველა გარე ნივთში.
გოეთემ, შოპენჰაუერთან საუბრისას, როცა საუბარი მის იდეებსა და აზრების მოწაფეზე გავლენაზე მიდიოდა, ერთხელ თქვა: — „როცა შენი გულდასმით ჩამოყალიბებული და ღირსეული წარმოდგენები სრულიად განსხვავებულ აზროვნების ნაკადს შეეჯახება, ისინი ერთმანეთთან შეუთავსებელი აღმოჩნდება.“
შოპენჰაუერმა ჩამოაყალიბა მაქსიმა, რომელიც მისი სიტყვებით ასე ჟღერდა: — „ცხოვრება მუდამ არასტაბილურია, და სწორედ ღრმა ფიქრით ვცდილობ შევუმსუბუქო მას ტვირთი.“ სინამდვილეში მას სურდა ის განათლება, რომელიც გამოავლენდა და ნათელს მოჰფენდა არსებობის ნამდვილ წარმოშობას და დანიშნულებას. ამიტომ ბუნებრივიც იყო, რომ ბუდისტური წარმოდგენები მის გონებაში შემოსულიყო და მის იდეებს შეხამებოდა, რითაც იგი აიძულა ჩაფიქრებულიყო ამ ძველ სწავლებაზე.
მე-19 საუკუნის განმავლობაში ადამიანის კულტურის სხვადასხვა სფერომ წარმოშვა ისეთი დიდი და შორსმიმავალი შედეგები, რომ ადამიანის გონება როგორც ჩანს, ვეღარ ახერბს შეგუებას იმ ახალი იდეების ნიაღვართან, რომელიც განუწყვეტლივ მოედინება მასზე როგორც სამეცნიერო კვლევების შედეგი. იგი სულ უფრო და უფრო უძლური ხდება იმ უზარმაზარი ფაქტების მასის წინაშე, რომლებიც ამ გამოკვლევების განუწყვეტელია პროდუქტია. ჩვენ აღმოვაჩინეთ, რომ მიღწეული ჭეშმარიტებათა ეს უზარმაზარი სამყარო საოცრად შეესაბამება სულიერი მეცნიერების წარმოდგენებს, მაგრამ ყურადღების ღირსია ისიც, რომ უკანასკნელი საუკუნის განმავლობაში, მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანის გონებრივი შესაძლებლობები მნიშვნელოვნად გაიზარდა, მაინც მალე ჩამორჩა სამეცნიერო მონაცემების უზარმაზარ ნაკადს. ამგვარად, მეცხრამეტე საუკუნის დასასრულსა და მეოცე საუკუნის დასაწყისში, ადამიანმა გააცნობიერა, რომ მას არ შეეძლო იმედი ჰქონოდა გაეგო და დაუფლებოდა ამ ახალი ცოდნას მხოლოდ ადამიანური ინტელექტის საშუალებით, რადგან ყველაფერი ჩვენს გარშემო დაკავშირებულია კოსმოსთან და სულის სამყაროსთან და ეს გარე სფერო ჯერ კიდევ აღემატება ადამიანის ნორმალური გაგების უნარის საზღვრებს. ამიტომ, მან უნდა ეძებოს სხვა გზა, რაღაც ჯერ კიდევ გაუკვალავი ბილიკი.
ამიტომაც, კაცობრიობა ეძებდა კოსმიურ ფილოსოფიას, რომელიც არ იქნებოდა სრულად წინააღმდეგობაში გარე სამყაროდან მომდინარე ყველა იმ ფაქტთან, რომლებიც შინაგანად მიმართავენ სულს. სულიერი მეცნიერება ეფუძნება ღვთაებრივი სიბრძნის ყველაზე ღრმა შეხედულებებსა და გამოცდილებებს და ყოველთვის მზადაა გაუმკლავდეს გარე მეცნიერების მიერ წარმოდგენილ ყველა ახალ ჭეშმარიტებასა და მონაცემს, აითვისოს ისინი და ნათელი მოჰფინოს მათი მნიშვნელობას, ამავდროულად აჩვენოს, რომ ყველაფერში, რაც აქვს აქტუალობა გარე ცხოვრებაში, განსახიერებულია ღვთაებრივი არსი — სული.
თუმცა არსებობენ ადამიანები, რომელთათვისაც სულიერი მეცნიერების ცნებები მოუხერხებელი და შეუსაბამოა. ისინი ზურგს აქცევენ რეალობის სამყაროს, რომლიც ამდენ ფიქრსა და ძალისხმევას მოითხოვს, და საკუთარი ცოდნისა და პირადი შეხედულებების შესაბამისად, ცდილობენ უფრო მაღალ საფეხურს მიაღწიონ მხოლოდ საკუთარი სულის ინდივიდუალური განვითარებით. სწორედ ამას შეიძლება ვუწოდოთ „ქვეცნობიერი ბუდიზმი“ (შენიშვნა N26), რომელიც დიდი ხანია არსებობს და მოქმედებს მეცხრამეტე და მეოცე საუკუნეების ფილოსოფიებში.
როდესაც „ქვეცნობიერი ბუდისტი“ შეხვდება ნამდვილ ბუდიზმს, მაშინ, სიზარმაცისა და ინერციის გამო, ის თავს უფრო „სახლში“ გრძნობს ამ აღმოსავლურ მოძღვრებასთან, ვიდრე ევროპულ სულიერ მეცნიერებასთან, რომელიც ერკვევა ფართოდ გავრცელებულ ფაქტებში, რადგან ის იცის, რომ მთელი რეალობის მასშტაბით ღვთაებრივი სული ყოველთვის ვლინდება.
უდავოა, რომ ამჟამად ბუდიზმის მიმართ გამოვლენილი სიმპათია და ინტერესი ნაწილობრივ გამოწვეულია ნების სისუსტით და რწმენის ნაკლებობით, იმ რწმენისაგან რომელიც დაბადებულია განუვითარებელი სულიერი ცოდნისგან. ქრისტიანული კოსმიური წარმოდგენის მთელი არსი, რომელიც, გოეთეს გონებაშიც ჩანს, მოითხოვს, რომ ადამიანი არ დანებდეს თავისივე სულიერი გაგების სისუსტეს და ლაპარაკი „ადამიანური ცოდნის საზღვრებზე“ კი არ დაიწყოს, არამედ იგრძნოს, რომ მის შინაგანში არსებობს რაღაც, რაც მას ყველა ილუზიას გადააჭარბებს და მიიყვანს ჭეშმარიტებასა და რეალობასთან, რითაც სამუდამოდ გაათავისუფლებს მიწიერი არსებობისაგან. ამ ხასიათის კოსმიური წარმოდგენა შეიძლება მოითხოვდეს დიდ მოთმინებას, მაგრამ ეს სრულიად განსხვავებულია იმისგან, რაც თავს არიდებს ადამიანური გაგების საზღვრების ჭვრეტას. კანტის გაგებით, თავმდაბლობა გულისხმობს, რომ კაცობრიობა სრულიად უუნაროა შეაღწიოს კოსმოსის ღრმა საიდუმლოებებში და მისი მთავარი თვისება მდგომარეობს ადამიანის გაგების სისუსტის განსაკუთრებულ აღიარებაში. გოეთეს თავმდაბლობა სხვა ხასიათისაა, და გამოხატულია ამ სიტყვებით: „შენ ჯერ არ მიგიღწევია ისეთ დონემდე, რომ შეგეძლოს სამყაროს აღქმა მის ყველა დიდებულ რეალობაში, მაგრამ შენ გაქვს საკუთარი თავის განვითარების უნარი.“ ამგვარი თავმდაბლობა მიგვიყვანს ზრდისა და პროგრესის იმ ეტაპამდე, როდესაც ადამიანი ნამდვილად შეძლებს ქრისტეს ბუნების გამონათებას თავის არსებიდან. ის ემორჩილება, რადგან აცნობიერებს, რომ მისი ამქვეყნიური განვითარების უმაღლესი წერტილი ჯერ არ არის მიღწეული. ასეთი დამოკიდებულება კეთილშობილია და სრულად შეესაბამება ადამიანურ გაგებას. ეს გულისხმობს, რომ ჩვენ გადავდივართ ცხოვრებიდან ცხოვრებაში, არსებობის ცნობიერებით, ყოველთვის მომავლისკენ მზერით, იმ ცოდნით, რომ განმეორებადი დედამიწისეული არსებობის თვალსაზრისით, მთელი მარადისობა ჩვენია.
როდესაც განვიხილავთ ადამიანის ევოლუციას, ჩვენ ვხვდებით თანამედროვე აზროვნების ორ დინებას, რომელთაგან თითოეული მიდის განსხვავებულ კოსმიურ წარმოდგენამდე. ერთ-ერთი მათგანი, რომელიც შოპენჰაუერისაგან მომდინარეობს, სამყაროს თავისი ყველა სიძნელითა და ტანჯვით ასახავს ისე, რომ ადამიანის ჭეშმარიტი მდგომარეობის გაცნობიერება და დაფასება მხოლოდ მაშინ არის შესაძლებელი, როცა ვუყურებთ დიდი მხატვრების ნამუშევრებს. ამ შედევრებში ხშირად ვხედავთ გამოსახულებას არსებისა, რომელმაც ასკეტიზმის გზით მიაღწია ისეთ მდგომარეობას, რომელიც მიწიერი არსებობისგან განთავისუფლებას უახლოვდება და თითქოს უკვე ამქვეყნიურ ცხოვრებას ზემოდან დასტრიალებს. შოპენჰაუერი ფიქრობდა, რომ ასეთად განთავისუფლებული ადამიანის შემთხვევაში მატერიალურ პირობებზე უკუქცევითი ფიქრი აღარ არსებობს და სწორედ აქაა ასეთი განთავისუფლების უმთავრესი ნიშანი. ამიტომ, ვინც თავისუფლებას ასე მოიპოვებს, შეუძლია თქვას: — „მე ჯერ კიდევ სხეულის სამოსში ვარ შემოსილი, მაგრამ მას უკვე ყოველგვარი მნიშვნელობა დაუკარგავს, აღარაფერია ჩემში ისეთი, რამაც მომავალში შეიძლება ამქვეყნიური ცხოვრება მომაგონოს. მე მუდამ ზევით ვისწრაფვი, იმ მდგომარეობის მოლოდინში, რომელსაც მაშინ შევეხები, როცა საბოლოოდ დავძლევ სამყაროს და ყველაფერს, რაც მას ეკუთვნის.“ ასეთ ხასიათს ატარებდა შოპენჰაუერის განწყობა მას შემდეგ, რაც განიმსჭვალა იმ იდეებითა და შეხედულებებით, რომლებიც ბუდისტურმა სწავლებამ განავრცელა მსოფლიოში.
გოეთე, თავის მხრივ ჭეშმარიტად ქრისტიანული იმპულსით ხელმძღვანელობდა, როცა სამყაროს განიხილავდა თავისი პერსონაჟის — ფაუსტის ხასიათის მიხედვით. როდესაც ჩვენ ვწყვეტთ გარშემო ტრივიალური განწყობით ყურებას, როდესაც ნამდვილად ვაცნობიერებთ, რომ ყველა მატერიალური ნამუშევარი უნდა განადგურდეს და სიკვდილი საბოლოოდ გაანადგურებს სხეულს, მაშინ გოეთესთან ერთად შეგვიძლია ვთქვათ: „ჩვენს ამქვეყნიურ საქმიანობას თუ დავაკვირდებით და ჩავუღრმავდებით, გამოცდილებით იშვება ის ცოდნა, რაც გვასწავლის, რომ ყველაფერი რაც ჩვენ მოვიქმედეთ და მივაღწიეთ ამ სამყაროს ეკუთვნის და უნდა გაქრეს, თუმცა დედამიწის ცხოვრებისას შრომითა და სწრაფვით, რაც ჩვენ შევქმენით ჩვენს თავში, ჭეშმარიტად მარადიულია და არ განადგურდება.”
ამგვარად, ფაუსტთან ერთად ჩვენ არ ვფიქრობთ იმაზე, თუ როგორ შეიძლება გაგრძელდეს ჩვენი ამქვეყნიური ნამუშევრები, არამედ ვუყურებთ იმ ნაყოფებს, რომლებსაც ისინი გამოიღებენ სულის მარადიულ ცხოვრებაში, რასაც ჩვენ ბუდისტური რწმენის ვიწრო საზღვრებს მიღმა, შორს გადავყავართ იმ აზროვნების სამყაროში, რომელიც მოკლედ გამოხატულია გოეთეს ამ შთამბეჭდავ სიტყვებში:
„ჩემი მიწიერი დღეების კვალი
ეონებშიც კი ვერ გაქრება!”
შენიშვნები
20) რუდოლფ შტაინერის აზრით რეინკარნაცია არ არის მხოლოდ ინდური ან ბუდისტური მოძღვრებიდან გადმოღებული, იგი ბუნებრივად გამომდინარეობს ადამიანის ევოლუციის კანონისაგან, რომელსაც კაცობრიობა მუდმივად გადის. ამ კანონის ერთ-ერთი საკვანძო ეტაპი იყო ზარატუსტრას სწავლება სინათლესა და სიბნელეზე.
21) სანკჰია - (სანსკრიტულად “დათვლა”) ინდური ფილოსოფიის ექვსი ორთოდოქსული სიისტემიდან ერთ-ერთი.
22) ბოდჰისატვა - (სანსკრიტულად გასხივოსნებული არსება) ბოდჰისატვა არის ის, ვინც უკვე მიაღწია მაღალ სულიერ განვითარებას და შეძლებდა ნირვანაში შესვლას, მაგრამ საკუთარი თანაგრძნობისა და სიყვარულის გამო უარს ამბობს რეინკარნაციიდან განთავისუფლებაზე ანუ ნირვანაში გადასვლაზე, რათა დაეხმაროს სხვა არსებებს.
23) ბენარესის ქადაგება - იგივე ვარანასი ქალაქი ინდოეთში უტარ პარადეშის შტატში, სადაც გადმოცემის თანახმად გაუტამა ბუდამ პირველად იქადაგა, მისი მსმენელი იყო 5 ადამიანი და 2 ირემი.
24) მაიტრეა ბუდა - მომავალი ბუდა, მშვიდობის და თანაგრძნობის სიმბოლო, რომელიც თავათ ბუდას მიერ მოხსენიებულია ერთ წინასწარმეტყველურ ლექსში.
25) რუდოლფ შტაინერი არ გულისხმობს, რომ ნირვანა უარყოფითი მოვლენაა. უბრალოდ ჩვენი ენაც და ცნობიერებაც შეზღუდულია მისი დადებითი, აქტიური აღწერისთვის. ნირვანა განისაზღვრება იმით რაც არ არის, მას უარყოფითი ტერმინებით აღწერენ, მაგ.: არ არის ხელახალი დაბადება, არ არის მიწიერი კავშირი და ა.შ. ამიტომაც იგი მხოლოდ ნეგატიური განსაზღვრებებით შემოდის ჩვენს აზროვნებაში.
26) ქვეცნობიერი ბუდიზმი - რუდოლფ შტაინერის აზრით, თანამედროვე ადამიანი ქვეცნობიერად ატარებს ბუდისტურ მიდრეკილებებსა და განცდებს, რომლებიც გამომდინარეობს წინა ევოლუციური ეპოქიდან, როცა ადამიანის სული უფრო აღმოსავლურად იყო განწყობილი და ბუნებრივად ისწრაფოდა სამყაროსგან გათავისუფლებისკენ, ნირვანაში დაბრუნებისკენ და არა ქრისტესეული გარდასახვისკენ და თვითგარდაქმნისაკენ. იგი თავისებურად ბუდიზმის დამახინჯებული, დასავლური ვერსიაა, რომლის მიზანი მხოლოდ პირადი, ინდივიდუალური სულის განვითარებაა, რასაც თან ახლავს რეალობასთან თავიდან არიდება, რადგან მისი გაგება და გარდაქმნა მოითხოვს ფიქრსა და ძალისხმევას და ასევე უმოქმედობა და ინერტულობა, რადგანაც მათთვის მთავარი არა ჭეშმარიტების ძიება, არამედ სიზარმაცე. ისინი ეძებენ მარტივ გზას. პოზიცია რომელიც თავს არიდებს სამყაროს ჰოლისტურ გაგებას.