თავი 17
თავი 17
კაჰუნების კიდევ ერთი საიდუმლო
მთარგმნელი: მამუკა გურული
კაჰუნების ერთ-ერთი საიდუმლო, რომელიც ასე ვთქვათ, საიდუმლოს უფრო ღრმა დონეს განეკუთვნება, იმაში მდგომარეობდა, რომ მათი რწმენით არსებობს მესამე „მე“, რომელიც დაკავშირებულია ადამიანთან და მის დაბალ „მე“-ებთან. კაჰუნებმა იცოდნენ მაღალი „მე“-ს (აუმაკუას) ბუნება და მისგან დახმარების მიღების საშუალებები. ეს ასევე მათი საიდუმლოს ნაწილი იყო.
კაჰუნები ბევრად უფრო წინ წავიდნენ, ვიდე ჩვენ - ჩვენს აღმოჩენებში. მათ ესმოდათ, რომ იმ მაღალი ძალების არსებობისა და ბუნების შესახებ, რომლებიც გონების უფრო მაღალ დონეზე იმყოფებიან, ვიდრე მაღალი „მე“-ა, შეიძლება მხოლოდ ვარაუდები გქონდეს, მაგრამ არაუმეტეს.
მათი ვარაუდები მათ ტრადიციებს ემყარებოდა. ისინი თვლიდნენ, რომ მაღალი ძალები ადამიანში არსებულ დაბალ ძალებს ჰგვანან. მათ სჯეროდათ ძველი აქსიომის: „რაც ზემოთ, ის ქვემოთ“. შესაძლოა სწორედ მათ მოახდინეს ამ აქსიომის ფორმულირება, რადგან, როგორც ჩანს არცერთ სხვა ფსიქოლოგიურ ან რელიგიურ სისტემას არ გააჩნდა ასეთი დეტალური ცოდნა სამი ცალკეული და ერთმანეთისგან დამოუკიდებელი სულის შესახებ, რომლებიც ადამიანის არსებას შეადგენენ.
კაჰუნებისთვის ადამიანი სამმაგ არსებას წარმოადგენდა - სამი სულის ერთობას. ამიტომ ისინი თვლიდნენ, რომ ღვთაებებსაც და უფრო სრულყოფილი არსებებსაც, რომლებიც არსებობის ყველაზე მაღალ, საბოლოო დონეზე იმყოფებიან, ასევე სამმაგი ბუნება გააჩნიათ. შესაძლოა ამ შეხედულებების ფუძემდებლები კაჰუნები არიან, ან შესაძლოა ვინმე სხვაც - ყოველ შემთხვევაში, ეს მსოფლმხედველობა მთელ მსოფლიოში გავრცელდა. იგი ვლინდება ქრისტიანობაშიც, ბუდიზმშიც და დიადი სულის რელიგიაშიც - ჩრდილოეთ ამერიკის ინდიელებში.
იქ, სადაც სამკუთხედის სიმბოლოს ვხვდებით, ჩვენ თამამად შეგვიძლია ვთქვათ, რომ ადამიანის, და რაც ყველაზე სავარაუდოა ღმერთების სამმაგი ბუნების კონცეფცია, ხალხის რელიგიაში შევიდა. თუმცა სამკუთხედის სამი მხარის ჭეშმარიტი მნისვნელობა, რომელიც ადამიანის არსების სამ სულს განასახიერებს, შესაძლოა დროთა განმავლობაში გამქრალიყო ან არასწორად ყოფილიყო გაგებული, თავად სისტემა მაინც შენარჩუნდა და აგრძელებს არსებობას. ეგვიპტურმა პირამიდებმა თავიანთი ოთხი სახე სამკუთხედების სახით აჩვენეს მსოფლიოს. ცენტრალურ ამერიკაში სამკუთხედი ასევე რელიგიურ სიმბოლოდ ითვლება.
მეორე უძველესი და ფათოდ გავრცელებული შეხედულება, რომელიც კაჰუნებში და უფრო გვიანდელი რელიგიების დამფუძნებლებშია გავრცელებული, ამბობს, რომ ოდესღაც დედამიწაზე ჩამოვიდა და მატერიაში განსხეულდა უმაღლესი არსებების ცნობიერების ფიზიკური ნაწილი. ამით აიხსნებოდა დედამიწისა და სიცოცხლის დაბალი ფორმების შექმნა. აქედანვე მოდის „ცოდვით დაცემის“ სხვადასხვა ვერსიები, რომლებიც რელიგიების უმეტესობაში გვხვდება.
რელიგიები სავსეა ბუნდოვანი წარმოდგენებით აღმასვლებისა და დაღმასვლების შესახებ, მაგრამ თავისი გონების შეზღუდულობის გამო ადამიანს, რომელიც საშუალო „მე“-ს დონეზე იმყოფება, შეუძლია მხოლოდ ივარაუდოს და იმარჩიელოს, რა ხდება მის ზემოთ. უმაღლესი „მე“-ს გზები უმეტესწილად ჩვენი გაგებისთვის მიუწვდომელია, ხოლო კიდევ უფრო მაღალი დონის არსებების გზები - ჩვენი გონებისთვის სრულიად მოუხელთებელია. სხვადასხვა ბიბლიური თქმულებები და სხვა ლეგენდები, რომლებიც თითქოს გამოცხადებებში ადამიანებს ღვთაებრივი არსებების მიერ გაენდო, სინამდვილეში შუა „მე“-ს დონის ცნობიერებაზე ჩარევის კვალს ატარებენ. არ არსებობს ორი გამოცხადება, რომელიც ერთმანეთს დაემთხვეოდა. ერთადერთი ჭეშმარიტება, რომელშიც შეგვიძლია სრულიად დარწმუნებულნი ვიყოთ, ესაა უმაღლესი „მე“-ს არსებობა, რომელსაც შეგვიძლია მივუახლოვდეთ, რათა მივიღოთ დახმარება და ყოველდღიური ცხოვრების პრობლემების გადაჭრა.
პრაქტიკულად ყველა რელიგია მოიცავს თავის თავში კაჰუნების რწმენების გარკვეულ ფრაგმენტებს, და ისინიც კი ძალიან დამახინჯებული და გაბუქებულია. კაჰუნები თვლიდნენ, რომ ადამიანის სამშვინველები დედამიწაზე ბრუნდებიან, ყოველ შემთხვევაში ერთხელ, რათა კვლავ დაიბადონ ფიზიკურ სხეულში. დაბალი „მე“ ბრუნდება, რათა შუა „მე“-დ იქცეს სხვა ადამიანში. ზოგიერთი სული რამდენჯერმე ბრუნდება. მაგრამ ადამიანის, როგორც ეთადერთი სულის უსასრულო რეინკარნაციების იდეა თანმიმდევრულად სხეულებში წარმოადგენს იმის მაგალითს, თუ როგორ შეიძლება ჭეშმარიტი იდეა განვითარების შემდეგ აბსურდამდე მიიყვანონ. ქრისტიანობაში, იეღოვას მოწმეების სწავლებაში და ჩრდილოეთ ამერიკის ინდიელებში რეინკარნაციის იდეას ჩვენ მხოლოდ ჩანასახოვან მდგომარეობაში ვხვდებით, მაშინ, როცა ერთ-ერთ ყველაზე ახალ რელიგიაში - გამოცხადების რელიგიაში, რომელიც ოასპეს ბიბლიას ეყრდნობა, ამ თეორიის არანაირი კვალი არაა.
იგივე შეიძლება ითქვას კარმის დოქტრინაზეც, რომელიც „ყელში გაჩხერილ ძვლად“ იქცა ინდოეთის რელიგიათმცოდნეებისთვის. როგორც ჩანს, პირვანდელი იდეა იმაში მდგომარეობდა, რომ თუკი მოყვასებს ვაწყენინებთ, ჩვენ გახსნილი ვხდებით სულების თავდასხმისთვის ან საკუთარ თავში დანაშაულის კომპლექსს ვქმნით, შედეგად კი მოკვეთილი ვხდებით ჩვენს უმაღლეს „მე“-სთან უშუალო კონტაქტისგან. და ეს ხდება სხვადასხვა პრობლემების მიზეზი.
ამ პირვანდელი იდეისგან წარმოიშვა კარმის ინდური იდეა, რომელიც კიდევ უფრო შეივსო დანამატებით და დამახინჯდა, ვიდრე რეინკარნაციის იდეა. ადამიანებს შთააგონებდნენ სრულიად არალოგიკურ წარმოდგენებს იმის შესახებ, რომ „კარმის კანონი“ ფუნქციონირებას იწყებს ცნობიერების დონეზე, რომელიც შეუცნობელი ღმერთის დონეზე დაბლაა.
ყველაფერი, რაც ამ სრულყოფილი დონის ქვემოთ იმყოფება, მოცემულ კანონს ექვემდებარება. იმისთვის, რომ როგორმე საფუძველი გაემყარებინათ ამ აბსურდული წარმოდგენისთვის ჩვენთვის მიუწვდომელი ცნობნიერების დონეების შესახებ, გამოგონილ იქნა კარმის მეუფეები, რომლებიც სამართლიანობას აღასრულებდნენ. მათ დამხმარეების ურიცხვი რაოდენობა ჰყავდათ, რომელთა ამოცანაც დედამიწაზე ან ზეცის ქვედა დონეებზე მცხოვრები ყოველი მოაზროვნე არსებისთვის თვალყურის დევნება და მათი ყველა კეთილი და ბოროტი საქციელის რეგისტრაცია იყო. ეს მონაცემები წერილობით უნდა დაფიქსირებულიყო. მაგრამ ჩაწერა წიგნებში უნდა მომხდარიყო, ამიტომ მოგონილ იქნა უჩინარი წიგნი, რომელსაც აკაშა ეწოდება, და რომელშიც იწერებოდა მთელი ინფორმაცია სამყაროს დასაწყისიდან დღემდე.
კარმის მეუფეები არ სჯიდნენ ცოდვილებს მიმდინარე ინკარნაციის დროს, ამიტომ ცოდვილები ხშირად მხიარულად და ბედნიერად ცხოვრობდნენ. ეს შეცდომა, რომელიც მთელ თეორიულ კონსტრუქციას ანგრევდა, ცდილობდნენ გამოესწორებინათ დაზუსტებით, რომლის თანახმადაც სასჯელი ცოდვებისთვის მომდევნო ინკარნაციაში დადგება.
იგივე ინფორმაციას სრულყოფილი და ზუსტად აწონ-დაწონილი ღვთაებრივი სამართლიანობის შესახებ ვხვდებით ძველ აღთქმაშიც - თუმცა იქ არ ცდილობენ, რეინკარნაციის ლეღვის ფოთლით დაფარონ ის ფაქტი, რომ ცოდვილები ამ სამყაროს ყველა სიკეთით სარგებლობენ. სასჯელები, რომლებიც ცოდვილებს ჯოჯოხეთში ელის, საკმაოდ ეფექტური იყო და კარგად მოდიოდა კონტრასტში იმ საზღაურთან, რომელიც სამოთხეში კარგ ადამიანებს ელოდათ.
ქრისტიანულ რელიგიაში ჩვენ ვხვდებით ბევრ მტკიცებულებას, რომელიც უშუალოდ იესოს სწავლებიდან არ გამომდინარეობს, წარმოშობის წყარო კი ჩვენთვის უცნობია. კარმის მეუფეების ადგილს აქ წმინდა მოციქული პეტრე იკავებს, რომელიც სამოთხის კარიბჭეს იცავს, ხოლო ნაცვლად ინდუისტური წიგნისა, რომელშიც ადამიანთა საქმენია ჩაწერილი, აქ ჩვენ გვაქვს სიცოცხლის წიგნი, რომელშიც ჩვენთვის გაუგებარი მეთოდით ანგელოზი აღმრიცხველები ყოველი ადამიანის შესახებ წერენ.
ყველა დიდ რელიგიას შორის ქრისტიანობა ყველაზე ახლოს დგას კაჰუნების პირველად წარმოდგენებთან. რომაულ-კათოლიკური ეკლესიის რიტუალებში ჩვენ ვხვდებით იმ რიტუალების ანალოგებს, რომლებსაც კაჰუნები მკუნალობის დროს იყენებენ. კაჰუნები აღიარებდნენ აღსარების საჭიროებას და იყენებდნენ სასიცოცხლო ძალით დამუხტულ წყალს, როგორც ფიზიკურ სტიმულს, რომელიც თან ახლდა ხმამაღლა გამოთქმულ შთაგონებას პაციენტისთვის ცოდვების მიტევების შესახებ. ეს ეხმარებოდა მისი დანაშაულის კომპლექსის გაქრობაში, იმ პირობით რომ ეს ადამიანი წინასწარ მოახდენდა მოყვასთათვის მიყენებული ზიანის კომპენსაციას. კათოლიკურ ტაძრებში ცოდვების მიტევების ცერემონიის დროს მღვდელი აღსარების დასასრულს ნაკურთხ წყალს იყენებს მიტევების სიტყვებთან ერთად, მაგრამ აქ უკვე დიდი ხანია დაივიწყეს ის როლი, რომელსაც შთაგონება თამაშობს. აღსარებას, რომელსაც მღვდელი იღებს ცერემონიის დაწყების წინ, ბევრი აქვს საერთო ძლიერი ფიზიკური სტიმულირების უძველეს რიტუალთან, მაშინაც კი, თუ საქმე ისეთ ცოდვებს ეხება, რომლებიც მოყვასს არ აყენებენ ზიანს.
კაჰუნების მეთოდები, რომელთა მიზანიც ადამიანთა შემპყრობელი სულების განდევნაა, გარკვეული სახით ასევეა ასახული საეკლესიო რიტუალებში.
კაჰუნების რწმენა მაღალი „მე“-ს, ანუ აუმაკუას მიმართ ასევე შემორჩა ქრისტიანულ რელიგიაში. ახალი აღთქმის თანახმად იესო თავიზი ზეციური მამის მიმართ ლოცულობდა, როცა მას ღვთაებრივი თანადგომა ჭირდებოდა სასწაულების აღსრულებისას. იგივეს აკეთებდნენ კაჰუნები, ოღონდ მათ ლოცვას უფრო რიტუალური ფორმა გააჩნდა, მასში მეტი რიტუალი და სიმბოლური ქმედება იყო. არსებული წარმოდგენების თანახმად, ქრისტე, ასწავლიდა რა თავის მოციქულებს, უხსნიდა მათ, რომ მათ ასევე უნდა ილოცონ მამა ღმერთის მიმართ, მაგრამ ასევე ხაზს უსვავდა, რომ ლოცვა მისი, იესოს სახელით უნდა წარმოთქმულიყო. ეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში იქნებოდა ლოგიკური, თუ ქრისტე საკუთარ თავს უმაღლეს „მე“-დ ჩათვლიდა. ყოველ შემთხვევაში, მნიშვნელობა არ აქვს რა ფორმით მივმართავთ უმაღლეს „მე“-ს დახმარებისთვის და განკურნებისთვის. მისი თანადგომის წყალობით შესაძლებელია ცეცხლზე გავლა, და ამ მხარდაჭერას ყველაზე განსხვავებული რელიგიის წარმომადგენლები იღებენ, რომელთა შორის, რაც ძალიან ნიშანდობლივია, არ არიან ქრისტიანები.
ინდუისტურ წიგნ „ბჰაგავად-გიტაში“ ასევეა მინიშნება ადამიანის სამ სულზე, მაგრამ კაჰუნების უმაღლესი „მე“ იქ გაიგივებულია უზენაესი ღმერთის ცნებაზე, რომელიც ყოფიერების სრულიად სხვა დონეზე იმყოფება. (იუჯის თარგმანში ეს ასე ჟღერს: „ისინი, ვინც ჩემში რჩებიან, იციან რა, რომ მე ვარ ადჰიბჰუტა, ადჰიდაივაიტა და ადჰიჯაინა, სიკვდილის მომენტში შემიცნობენ“.) რადგან ინდუსები თვლიდნენ, რომ ყოველი ადამიანი უნდა დაიტანჯოს და ასე გამოისყიდოს თავისი ცუდი კარმა, უმეტესობა მათგანი არ ლოცულობდა უმაღლესი არსებების მიმართ დახმარების მიზნით, თუ საქმე მათი ყოველდღიური ცხოვრების პრობლემებს ეხებოდა.
ქრისტიანობაში არსებობს საინტერესო და თითქმის უნიკალური მეთოდი ცოდვების უშუალო გამოსყიდვისთვის. ამ დოქტრინის წარმომავლობა უცნობია, მაგრამ იგი ძალიან გვაგონებს კაჰუნების კონცეფციას, რომლის თანახმადაც შესაძლებელია მაშინვე მივიღოთ ცოდვების მიტევება, ნაცვლად იმისა, რომ კარმის სასტიკი და მკაცრი კანონისგან ვიტანჯოთ დანაშაულის სრულ გამოსყიდვამდე. ქრისტიანული დოქტრინის თანახმად, ქრისტემ სრულად და საბოლოოდ გამოისყიდა მთელი კაცობრიობის ცოდვები. ამ ცოდვებს, როგორც ჩანს, ახალშობილთა ცოდვებიც მიეკუთვნება, რომლებიც „ცოდვაში იბადებიან“ (ჭეშმარიტად საოცარი დოგმატია). ქრისტიანი არ უნდა იხდიდეს სასჯელს ცოდვისთვის, მის მიერ მიყენებული ზიანის გამო. სინამდვილეში ეს შეუძლებელი იქნებოდა, თუკი მაგალითად, ღმერთის სახელს ფუჭად მოიხსენიებდა. ის ხომ ვერ შეძლებდა ამ სიტყვების უკან დაბრუნებას. ამიტომ ლოგიკური გაგრძელება იქნებოდა, თუკი სიკვდილის შემდეგ ამ ცოდვის გამოსასყიდად ჯოჯოხეთში დაიტანჯებოდა. თუმცაღა კაცობრიობის ცოდვების გამოსყიდვის ქრისტიანული გეგმის თანახმად, მას შეუძლია მოინანიოს ცოდვები და მიიღოს მათი მიტევება მღვდლის ხელით, ან უფრო უკეთესია, უშუალოდ ღმერთისადმი ლოცვით მისი დიადი გამომსყიდველი ძის სახელით.
ისევ გავიმეოროთ: კაჰუნებმა იცოდნენ, რომ არცერთ დედამიწაზე მცხოვრებ არსებას არ შეუძლია, რომ უმაღლეს არსებას ავნოს, და შესაბამისად, არ შეუძლია ცოდვა ჩაიდინოს მის წინაშე, ამიტომ ისინი არ სცნობდნენ პროფანაციის ცოდვას. ერთადერთი ცოდვა ადამიანის მიერ ადამიანის მიმართ მიყენებული ზიანი იყო. ასეთი ცოდვისთვის დაზარელებულისთვის მისი დანაკარგის ანაზღაურება იყო საჭირო. ვერანაირი სხვა საშუალებით დამნაშავე ვერ დაარწმუნებს საკუთარ თავს, რომ ანგარიში გაათანაბრა და დანაშაული გამოისყიდა. ხოლო თუ იგი არ მივა ასეთ რწმენამდე, იგი ვერ შეძლებს თავისი დანაშაულის გრძნობის ლიკვიდირებას რიტუალური განწმენდის, ანუ კალას - ცოდვების გაშვებისა და სიმბოლური სინათლის აღდგენის - გზაზე.
ცოდვების მიტევების ქრისტიანული მეთოდისა და კაჰუნების სისტემაში დანაშაულის კომპლექსის ლიკვიდაციის საკითხების განხილვისას მხედველობიდან არ უნდა გამოგვრჩეს ერთი მნიშვნელოვანი მომენტი. საქმე ეხება ქრისტიანების დარწმუნებულობას იმაში, რომ მისი ცოდვა ადამიანთან მიმართებაში ამავდროულად წარმოადგენს ცოდვას ღმერთთან მიმართებაშიც, და რომ სწორედ ღმერთისგან უნდა მიიღოს მიტევება, მაშინაც კი, თუკი მის მიერ ნაწყენი მოყვასისგან ვერ მიიღო იგი. კაჰუნები, პირიქით, საერთოდ არ თხოვენ უმაღლეს არსებას ცოდვების მიტევებას. ალბათ მათთვის სრულიად ცხადია, რომ ცოდვილმა ზიანი უნდა აანაზღაუროს და თვითონ იზრუნოს იმაზე, რომ აპატიონ, შესაბამისად იმ ადამიანს უნდა მიმართოს, ვისაც აწყენინა. საშუალო ქრისტიანისთვის ძნელია ასეთი პოზიციის გაგება. მას არასოდეს მოუვიდოდა თავში, რომ ცოდვების მიტევება აქ, დედამიწაზე ხდება, და იგი შეიძლება ნაწყენმა ადამიანმა მისცეს. იუდაიზმი და კარმის შესახებ სწავლება გამოსყიდვის ისეთივე რაციონალურ მეთოდს გვთავაზობენ, როგორც კაჰუნებთანაა. ორივე ეს სწავლება განაცხადებს, რომ აუცილებელია საკუთარი ცოდვების სრული გამოსყიდვა ყოველგვარი მონანიებით გამართლების, სინანულის ან შუამავლის მეშვეობით გამოსყიდვის გარეშე. თუმცაღა კაჰუნების სისტემა ცოდვის უფრო ვიწრო გაგებას მიყვება და არ რევს ამ ადამიანურ საქმეებში ღმერთებს, რომელთა არსებობაზე და ბუნებაზეც შეგვიძლია მხოლოდ ვარაუდები გვქონდეს.
ჰუნას სისტემა უწვრილმანეს დეტალებამდე იყო შემუშავებული. იგი სრულიად ლოგიკური და საფუძვლიანია. იგი მარტივი და საოცრად ეფექტურია. და ეს ყველაფერი ადამიანური კომპლექსებისა და დაბალი „მე“-ს ბუნების ცოდნის წყალობით, რომელიც ამ კომპლექსებს წარმოშობს.
ცოდვებისთვის შურისძიების პრობლემა კიდევ ერთი თვალსაზრისით უნდა განვიხილოთ, კერძოდ, იმ როლის კონტექსტში, რომელსაც ცოდვა თამაშობს დამნაშავის დაბალ და მაღალ „მე“-ებს შორის კონტაქტის შეუძლებლობის თვალსაზრისით. რადგანაც კაჰუნები თვლიდნენ, რომ შეუძლებელია უმაღლეს „მე“-ს ავნო, და ეს არ წარმოადგენს მასსა და დაბალ „მე“-ს შორის კონტაქტის გაწყვეტის მიზეზს, აქედან გამომდინარეობს, რომ დაბალი „მე“ დანაშაულის გრძნობის გამო, რომელსაც იგი შუა „მე“-სთან ერთად იზიარებს, სირცხვილს გრძნობს და პატარა ბავშვივით იქცევა, რომელიც მშობლებს ემალება, რცხვენია რა თავისი საქციელების.
სავარაუდოდ ეს გამომდინარეობს იქიდან, რომ დაბალ „მე“-ს, რჩება რა ცხოველის დონეზე, არ გააჩნია კეთილისა და ბოროტის საკუთარი შეგრძნება. ყველა მსჯელობას ამ საკითხზე იგი შუა „მე“-სგან ღებულობს, რომელსაც ლოგიკურად აზროვნების თავისი უნარის წყალობით შეუძლია იპოვოს განსხვავება სიკეთესა და ბოროტებას შორის. რამდენადაც მალე და არაკრიტიკულად იღებს დაბალი „მე“ ყოველი ქცევის შეფასებას და გარშემომყოფებისადმი საერთო დამოკიდებულებას, ამდენადვე აქვს მას მიდრეკილება ძალიან უცნაური მეთოდით განივითაროს თავის თავში დანაშაულის კომპლექსები. როცა შუა „მე“-მ უკვე მიიღო გადაწყვეტილება იმასთან დაკავშირებით, კარგია თუ ცუდი მოცემული საქციელი, და ეს გადაწყვეტილება აზროფორმის სახით შესანახად დაბალ „მე“-ს გადაეცემა, კომპლექსის ჩამოყალიბების პროცესი ავტომატური ხდება. ასე ხდება იმიტომ, რომ დაბალი „მე“ ცუდი საქციელის მოწმე იყო და თავისი აღქმის ორგანოების მთელი ძალით შეიგრძნო ის ფიზიკური ზემოქმედება, რომელმაც მოყვასს ზიანი მიაყენა. ეს ფიზიკური სტიმული იყო, სრულიად რეალური და ხელშესახები, და თუ დაბალი „მე“ ამ დროს იქ იყო, იგი მაშინვე იმსჭვალება დანაშაულის გრძნობით, რომელიც შემდეგ სერიოზულ და მძიმე კომპლექსში გადაიზრდება. მისგან განთავისუფლებისთვის საჭიროა შუა „მე“-ს დარწმუნება იმაში, რომ დანაშაული გამოსყიდულ იქნა. მხოლოდ მაშინ შეიძლება გვქონდეს იმედი, რომ დაბალი „მე“-ს დარწმუნებას შევძლებთ იმაში, რომ იგი კომპლექსისგან განთავისუფლდეს.
თუკი რომელიმე ქრისტიანს ან სხვა რელიგიის წარმომადგენელს სჯერა, რომ შეცოდებისას ღმერთს შეურაცხყოფს, და მისი აზრით ჩაიდენს ცოდვას, ოღონდ ისეთს, რომელიც მოყვასს არ ვნებს, მაგალითად წმინდა მესას გამოტოვებს, ან რაღაც სრულყოფილის პროფანაციას მოახდენს, მაშინ მისი დანაშაულის გრძნობა არ იქნება მეტისმეტად სერიოზული, რადგან ცოდვას არ ახლავს თანმხლები ფიზიკური სტიმული. ასეთ შემთხვევებში გამოსყიდვის საყოველთაოდ მიღებული მეთოდი - ესაა მარხვა ან თვითგვემის სხვა მეთოდები. რამდენადაც სასჯელის ასეთი ფორმები შესანიშნავ ფიზიკურ სტიმულებს წარმოადგენენ, ისინი ადვილად წმენდენ ფსიქიკას არც ისე სერიოზული დანაშაულის კომპლექსისგან, რომლებიც რელიგიური დოგმატების დარღვევითაა გამოწვეული. სწორედ ამ, წმინდად პრაქტიკული მიზეზით, მარხვები და ლოცვები დიდი ხანია წარმოადგენენ ცოდვების გამოსყიდვის პოპულარულ მეთოდებს.
უყურადღებობით ჩადენილ ცოდვებთან მიმართებაში კაჰუნები უპირატესად იყენებდნენ მარხვას და სხვა ძლიერ, თუმცა არა უშუალო სტიმულებს. უყურადღებობა, მოვალეობებისადმი გულგრილობა, ან ნებისმიერი სხვა შეცდომა, რომელიც ჩვენში სირცხვილის გრძნობას იწვევენ - პირდაპირი გზაა დანაშაულის კომპლექსისკენ. ჩვენ ხშირად ყურადღებასაც კი არ ვაქცევთ მის თანმყოფობას.
დაბალი „მე“ ჩვენს „სინდისს“ წარმოადგენს, რომელმაც მითითებები მიიღო შუა „მე“-სგან, თუ რა არის კარგი და რა არის ცუდი. ამ ინსტრუქციებს როგორც წესი ბავშვობაში ვიღებთ მზრუნველი მშობლებისგან. ჩახუტება და წამოთაქება ჯერ კიდევ ადრეულ ასაკში უფრო მეტად ამყარებს ჩვენს დაბალ „მე“-ში სხვაობას სიკეთესა და ბოროტებას შორის. თუკი ვინმე სინდისის ქენჯნას განიცდის ჩადენილი ქმედების გამო - ეს ემოციური და არც თუ ყოველთვის ლოგიკური რეაქციაა. რა თქმა უნდა, გრძნობები და გონება შესაძლოა ასევე ერთდროულადაც მოქმედებდნენ, თუკი შუა „მე“ ეთამხნება იმას, რომ ჩადენილ იქნა ბოროტება. ამ აზრის ილუსტრაცია შეგვიძლია თავებზე მონადირეების სპეციფიური მორალით. მეგობრის თავზე ნადირობა მათთვის მძიმე ცოდვა იქნებოდა, მაგრამ მტრისთვის თავის მოკვეთა ფრიად გმირული და სათნო საქციელი იყო მათთვის. სინდისის ხმა არ წარმოადგენს ადამიანისთვის ღმერთის მიერ ბოძებულ რაიმე ინსტინქტს. ესაა უბრალოდ დაბალი „მე“-ს ბუნებრივი ემოციური რეაქცია, რომელმაც ისწავლა, რომ ეს კარგია და ის ცუდია. მხოლოდ შუა „მე“-ს შეუძლია ცოდვის ჩადენა. მხეცები ჯუნგლებში ერთმანეთს ჭამენ ისე, რომ ცოდვილად არ თვლიან თავს. და რადგან დაბალი „მე“ უპირატესად ცხოველს წარმოადგენს, მაშინაც კი, თუ ცნობიერ „მე“-სთანაა შეერთებული, მას არ შეუძლია ცოდვის ჩადენა.
როგორც ადრე იყო ახსნილი, კავშირი მაღალ „მე“-სა და ადამიანს შორის დაბალი „მე“-ს მეშვეობით ხორციელდება ნატიფი სუბსტანციის შემაერთებელი ძაფების მეშვეობით, რომლებიც დაბალი „მე“-ს ნატიფი სხეულიდან გამოდიან. თუკი დაბალი „მე“ დარწმუნებულია ადამიანის დანაშაულში, იგი სირცხვილის გრძნობას განიცდის და უარს ამბობს უმაღლეს „მე“-სთან ტელეპატიურ, უჩინარი ძაფების მეშვეობით კონტაქტზე. ამავე მიზეზით ლოცვები ვერ აღწევენ უმაღლეს არსებამდე. დაბალი „მე“ არ ელის დახმარებას უმაღლესი „მე“-სგან, და იმ წესის შესაბამისად, რომ უმეტეს შემთხვევებში ადამიანს მოქმედების თავისუფლება გააჩნია, იგი კარგავს ამ დახმარებას და მფარველობას. კაჰუნები ამ მოვლენას გზის ბლოკირებას ეძახდნენ. „გზა“, „ბილიკი“ და „სინათლე“ - ესაა სიტყვა-სიმბოლოები, რომლებიც დაბალ და მაღალ „მე“-ებს შორის კავშირზე მიუთითებენ.
რამდენადაც რელიგიების შედარებითი ანალიზის და მათი კაჰუნების სწავლებასთან შედარების მცდელობას გაურკვევლობამდე მივყავართ, უფრო სწორი იქნება, თუ კაჰუნების რწმენას შევუსაბამებთ ყველა იმ ძირითად ადამიანურ მოქმედებას, მოლოდინს და მისწრაფებას, რომელიც ნებისმიერ რელიგიას უდევს საფუძვლად.
პირველ რიგში განვიხილოთ ზოგადსაკაცობრიო მისწრაფება - იპოვოს „ღმერთი“, რომელიც დაეხმარება, და იპოვოს მეთოდები, რომელიც ამ ღმერთს მოთაფლავს, როცა ის განრისხებულია და კაცობრიობას უბედურებებს და კატაკლიზმებს ატეხს თავზე.
ამ ღმერთთან აუცილებელია ურთიერთობის მოგვარება. ამ მიზანს ემსახურებიან ლოცვები და თხოვნები, რომ მან ყურადღება მოგვაქციოს, მაგალითად, ასეთი თხოვნა: „შეისმინე ჩვენი ვედრება!“ თუ ლოცვები მიზანს ვერ აღწევდნენ, ან ღმერთს ისინი არ აინტერესებდა, მთხოვნელი საქმეში რთავდა სხვა დამხმარე საშუალებებს. სამხრეთ-დასავლეთის ამერიკელი ინდიელები ქვიშაზე ხატავდნენ ნახატებს, რომლებიც სწორედ იმ საგნების სიმბოლოს წარმოადგენდნენ, რომელთა შესახებაც ისინი ლოცულობდნენ. ებრაელები და ქრისტიანებიც ასევე სხვადასხვა მეთოდებით ავსებდნენ თავიანთ ლოცვებს: სრულდებოდა დანაშაულის გამოსყიდვის რიტუალები, რომელთა მიზანი იყო ადამიანის იმ დონეზე განწმენდა, რომ თხოვნა ღმერთის მიერ შესმენილი ყოფილიყო.
რელიგიათა უმეტესობაში განწმენდის პროცესი დროთა განმავლობაში რუტინულ ცერემონიებად იქცა. დოგმატების მეშვეობით ადამიანებს შთააგონებდნენ, რომცოდვილი ადამიანი ვერაფრისდიდებით ვერ მიაღწევდა თავისი ლოცვების შესმენას, სანამ „მიტევებას“ არ მიიღებდა და განწმენდის რიტუალს არ გაივლიდა. და რადგანაც კეთილსინდისიერი ადამიანების ლოცვები იმაზე ხშირად არ შეისმინებოდა ხოლმე, ვიდრე დამნაშავეთა ლოცვები, საჭირო იყო ეპოვათ ცოდვა, რომლითაც კეთილსინდისიერ ადამიანს დაამძიმებდნენ. ასე გაჩნდე უმეცრების ცოდვა, ასევე პირველყოფილი ცოდვა.
იმისთვის, რომ მიეღოთ ნებისმიერი ცოდვის მიტევება, ასევე თავი მოეწონებინათ ღმერთებისთვის და მათი კეთილგანწყობა მოეპოვებინათ, შემოღებულ იქნა მსხვერპლის შეწირვის რიტუალი. ეს იყო ყველგან გავრცელებული ტრადიცია, რომელიც კაცობრიობის განვითარების ყველაზე ადრეული პერიოდებიდან არსებობს. მსხვერპლად სწირავდნენ ნაყოფებს, ყვავილებს, ცხოველებს და ადამიანებსაც კი. მსხვერპლშეწირვის ადგილებში აღმართული იყო სპეციალური საკურთხევლები და გამოყოფილნი იყვნენ ქურუმები, რომლებსაც მსხვერპლშეწირვის რიტუალი და ლოცვები უნდა აღესრულებინათ.
თუ ღმერთები გულმოწყალებას გამოიჩენდნენ და წყალდიდობები, სხვა კატაკლიზმები და პირადი უბედურებები შეწყდებოდა, ამის შემდეგ დგებოდა სამადლობელი მსხვერპლშეწირვების დრო, თუმცა საერთო სქემაში ისინი უფრო ნაკლებმნიშვნელოვან როლს თამაშობდნენ.
სიკვდილის, და შესაბამისად სულის ან სულების ადამიანის სხეულისგან განცალკევების მომენტში ცოცხლად დარჩენილები ლოცულობდნენ და მსხვერპლს სწირავდნენ გარდაცვლილის იმ ქვეყნად ბედნიერად და მშვიდად ყოფნისთვის. ცოდვილი შესაძლოა ჯოჯოხეთში აღმოჩენილიყო, ხოლო ყველა დანარჩენი ჩვეულებრივი ადამიანი დროებითი სასჯელის მოხდის ადგილას. დასავლეთში, ქრისტიანულ ცენტრებში, და ასევე შორეულ ტიბეტში ძალიან პოპულარული და ფართოდ გავრცელებულია სასიკვდილო სარეცელთან მღვდლის მიერ ლოცვების კითხვის რიტუალი.
სხვადასხვა რელიგიების განვითარების პროცესში ყოველთვის ჩნდებოდა დოქტრინა რჩეული ხალხის შესახებ. ასეთ ხალხად ებრაელები ითვლებოდნენ. ქრისტიანობაში მოქცეული ადამიანი ასევე რჩეული ხდებოდა, რადგან იესო მის რელიგიურ რწმენებში მთავარ ათვლის წერტილად ითვლება. მას შემდეგ, რაც ნათლობის, თემის ან სხვა რამის წყალობით რჩეულთა რიგებში მოხვდებოდა, ადამიანს, ბოლოს და ბოლოს შეეძლო ხსნის მოპოვება.
ხსნის ყველა ნაირსახეობა თითქმის ერთნაირი იყო სხვადასხვა რელიგიებში. ისინი ყველანი გაჩნდნენ გადარჩენის სურვილისგან, განვითარდნენ დოგმატური რწმენისგან, რომ ადამიანი თავის ჩვეულ მდგომარეობაში არასრულფასოვანი და მოწყვლადი არსებაა. იგი ცოდვაში დაიბადა და იმ ხალხს ან ტომს ეკუთვნოდა, რომელიც რჩეული არ იყო. ინდოეთში, სადაც არც შუამავლის მეშვეობით გამოსყიდვის დოქტრინა არსებობს და არც მხსნელისადმი რწმენით ხსნის დოქტრინა, - განთავისუფლებისკენ გზა უფრო ხანგრძლივი და რთული იყო. მას ათასობით ინკარნაციის გავლით მიჰყავდა ადამიანი, რომელთა განმავლობაშიც კარმა იწურებოდა.
თითქმის ყველა რელიგია ბოლოს და ბოლოს იმ რწმენამდე მიდიოდა, რომ ლოცვა გარკვეულ ადგილს და შენობას მოითხოვს. საკურთხევლები ტაძრებად და უზარმაზარ სიწმინდეებად იქცა. თუმცა რელიგიის პირვანდელი ძირითადი მიზანი ღმერთების მოთაფვლა და ლოცვის მეშვეობით სურვილების შესრულებისთვის სხვადასხვა გზების ძიება იყო, ასევე გაჩნდნენ იდეალისტური კონცეფციებიც, რომელთა თანახმადაც ღმერთებსაც ასევე ესაჭიროებათ სიყვარული და პატივისცემა მორწმუნეების მხრიდან. პირველყოფილი ადამიანები ცეკვავდნენ, რომ ღმერთები გაერთოთ. მსხვერპლს სთავაზობდნენ მათ და სამსხვერპლო სისხლს ასმევდნენ. სისხლი დიდი ხანია ითვლებოდა იმ წყაროდ, საიდანც ღმერთები თავიანთ ძალას იღებდნენ (ქრისტიანულ რელიგიაში „კრავის სისხლი“ იყო აუცილებელი იმისთვის, რომ ღმერთის კეთილგანწყობა და მსოფლიოს ცოდვების მიტევება მოეპოვებინათ).
დროთა განმავლობაში დოგმატები უფრო და უფრო ბევრი ხდებოდა, ხოლო სულიერი პრაქტიკები რელიგიების მდგომარეობის გაძლიერების შესაბამისად ვითარდებოდა. გამუდმებული ძიება ლოცვებში ჩადებული იმ საშუალებებისა, რომლებიც ღმერთებისადმი მიმართვაზე პასუხის მიღების საშუალებას მოგვცემდა, ხელს უწყობდა ხშირად უცნაური და ლოგიკას მოკლებული პრაქტიკების განვითარებას. თვითგვემა, კასტრაცია, აბსოლუტური სექსუალური თავშეკავება, წინდაცვეთა, როგორც მასტურბაციისგან თავდაცვა, - ყველას ჩამოთვლა ძნელია. ინდოეთში ამ მკაცრ პრაქტიკებს ხშირად ასრულებდნენ. ქრისტიანული სწავლება, რომელიც ასწავლის: „რაც გაქვს გაყიდე და გლახაკებს დაურიგე (...) და გამომყევი“ (ანუ ქრისტეს გაყევი), არასოდეს ახდენდა დიდ გავლენას ცალკეული ადამიანების ქცევაზე, გარდა იმ შემთხვევებისა, როცა მორწმუნე ბერი ან მორჩილი ხდებოდა. ინდოეთში კი ადამიანები, რომლებიც მონასტერს გარეთ ცხოვრობენ, სხვადასხვა მონასტრული ორდენების წევრთა მსგავსად იცვამენ ყვითელ შესამოსელს და მოწყალების სათხოვნად მიდიან.
ყველგან შეგვიძლია შევხვდეთ რელიგიურ დოგმაგტებს, რომლებიც გაჩნდნენ როგორც იმ გამწმენდი რიტუალების და წესების შერწყმის შედეგი, რომლებიც უმაღლეს მაგიას ესაზღვრებიან. ცეილონზე განწმენდის რიტუალის ეფექტურობა იმაზეა დამოკიდებული, შეუძლია თუ არა მას, ვინც ცერემონიას გადის, ცეცხლით იქნეს გამოცდილი. (მე ადრე ავღწერე ეს რიტუალი, რომელიც ბირმაში ნახა და ფირზე გადაიღო ჩემმა ნაცნობმა ინგლისელმა, ასევე ჩემი პირადი წარმოდგენები ამ ფილმის ნახვის შემდეგ. ზოგიერთმა კანდიდატმა წარმატებით გაიარა ცეცხლზე, სხვები კი ტკივილისგან იკლაკნებოდნენ, ან დაიხოცნენ).
პარაფსიქოლოგია და ფსიქოლოგია არ წარმოადგენენ რელიგიის ნაწილებს, რადგან რელიგიას ღმერთების კულტთან აქვს საქმე, მათ წინაშე შიშთან და მათ თაყვანისცემასთან. იმ მომენტში, როცა ლოცვებისა და დამატებითი რიტუალების მეშვეობით ღმერთს წყალობისთვის მივმართავთ, ჩვენ შევდივართ მაგიის სფეროში, რომელიც არ წარმოადგენს სუფთა რელიგიას, რადგან „რელიგია (ვციტირებ პაულ ტილიჰის სიტყვებს კოლუმბიის უნივერსიტეტიდან) წარმოადგენს ურთიერთობას რაღაც დასრულებულთან, უპირობოსთან და ტრანსცენდენტულთან. რელიგიური პოზიცია წარმოადგენს ცნობიერ დამოკიდებულობას, ერთგულებას, მიღებას (...). მაგია - ესაა იმანენტური შინაგანი ძალის გამოყენება; რელიგია - ესაა ტრანსცენდენტული ძალისადმი მორჩილება (...) მაგრამ ამ შემთხვევაშიც კი რჩება მათ შორის საზღვრის წაშლის საფრთხე. პირველ რიგში, რაღაც ტრანსცენდენტული რაღაც კონკრეტულში უნდა ვლინდებოდეს. ამიტომ რელიგიური წარმოსახვისთვის ეს კონკრეტული გამოვლინებები მაგიური ძალების ფორმას იღებენ. მეორეც, ადამიანის ბუნებრივ მისწრაფებას წარმოადგენს სურვილი - ძალაუფლება მოიპოვოს იმაზე, რაც ღვთაებრივია. ამიტომ იგი ღმერთებს მაგიური პრაქტიკების საგნად აქცევს“.
ჰუნას შეგვიძლია მეცნიერება უფრო დავარქვათ, ვიდრე რელიგია, რადგან იგი თავის თავში რელიგიის თითქმის არანაირ ნიშანს არ შეიცავს. (როგორც ამტკიცებს ფილოსოფიური თეოლოგიის პროფესორი, რომლის ციტირებაც ზემოთ მოვახდინეთ). უმაღლესი „მე“ არ წარმოადგენს ღმერთს. იგი - მესამე სული, ანუ ადამიანის მესამე შემადგენელია. იგი არაა უფრო მეტად ღვთაებრივი, ვიდრე დაბალი ან შუა „მე“. იგი უბრალოდ წარმოადგენს ინტელექტუალური უნარებისა და შემოქმედებითი შესაძლებლობების უფრო მაღალ დონეს. იგი უფრო მოხუცი და ბრძენია, თავის მოქმედებებში კი მშობლის როლს თამაშობს. იგი ზუსტად ისევე შეიძლება იყოს ფსიქოლოგების კვლევის საგანი, როგორც დაბალი ან შუა „მე“-ები (არაცნობიერი და ცნობიერი).
წარმოვადგენ რა ჰუნას, მე გადავწყვიტე ფსიქოლოგიურ-რელიგიურ სისტემად მოვიხსენიო იგი, რადგან მრავალ ისეთ ელემენტს შეიცავს, რაც ყოველთვის ითვლებოდა რელიგიის შემადგენელ ნაწილად. თუმცაღა ჰუნას მეცნიერებადაც ვთვლი, ამ სიტყვის ყველაზე ვიწრო მნიშვნელობით. კაჰუნებმა არაფერი იცოდნენ ღმეთების შესახებ - იმ არსბების, რომლებიც შესაძლოა აღემატებოდნენ მაღალ „მე“-ს. ისინი არ იცნობდნენ საშუალებას, რომელიც მათ არსებობას ხელშესახებს გახდიდა. ისინი ღიად აღიარებდნენ მათი არსებობის შესაძლებლობას, მაგრამ ასევე გულწრფელად იყვნენ დარწმუნებულნი, რომ ადამიანურ გონს შეუძლია მხოლოდ თავისი შეზღუდული გაგების კატეგორიებში წარმოიდგინოს ისინი.
სხვა სიტყვებით: უძველესი რელიგიების ძირითადი განზრახვა: დაიმსახურონ ღმერთების კეთილგანწყობა და მიიღონ მათი წყალობა (შესაბამისად აქ რელიგიისა და მაგიის ელემენტების სინთეზი გვაქვს), ჰუნაში ჩანაცვლებულ იქნა მაღალი „მე“-სადმი ლოცვის სუფთა მაგიური მოქმედებით, განკურნების, ან მომავლის შეცვლის სახით დახმარების შესახებ.
მაღალი „მე“-ს შუამდგომლობით კაჰუნები მიმართავდნენ სულებს, რომლებიც ქარს, ამინდს მათავდნენ, ასევე მათ, ვინც სიცოცხლის დაბალ ფორმებზე უფლობს. (შეთანხმებები, რომლებსაც მათთან დებდნენ, ჰავაელებს ზვიგენების თავდასხმისგან იცავდნენ. ყოველ შემთხვევაში ასე თვლიდნენ ადგილობრივი კაჰუნები. ყოველ შემთხვევაში, იგივე ზვიგენები, რომლებიც თავს ესხმიან ადამიანებს სხვა ადგილებში, ჰავაის წყლებში უსაფრთხონი არიან).
ნაცვლად იმისა, რომ ღმეთები სისხლით და დამწვარი მსხვერპლით გამოეკვებათ, კაჰუნებმა გაიგეს მსხვერპლშეწირვის რიტუალების აზრი. იმისთვის, რომ მაღალი „მე“-ს მოქმედებებმა მატერიალურ სამყაროში რაღაც შედეგები გამოიღოს, მან ცოცხალი ადამიანის ფიზიკური სხეულიდან სასიცოცხლო ძალის მუხტები, ანუ მანა უნდა აიღოს.
ჭეშმარიტი კაჰუნებისთვის უცხო იყო ტაძრების აგების ტრადიცია, რომელთა ფუნქციაც ღმერთებთან კონტაქტის გაიოლებაა, თუმცაღა უფრო გვიან პერიოდში მათი ვითომ მიმდევრები ქვისგან აგებდნენ ხოლმე ტაძრებს და იქ მსხვერპლშეწირვებს ახორციელებდნენ, რითაც ფუჭ ძალისხმევას დებდნენ მაგიური შედეგების მისაღებად.
ჭეშმარიტ კაჰუნებს არ ჭირდებოდათ არც სიწმინდეები და არც რელიქვიები. მათ იცოდნენ, როგორ უნდა გადაეცათ მაღალი „მე“-სთვის ტელეპატიური გზავნილი, მიუხედავად ადგილისა და ვითარებისა. ისინი არ იყენებდნენ საკურთხევლის და სხვა მსგავსი საშუალებების სიმბოლოებს. (ეს ყველაფერი გამოიყენება მხოლოდ როგორც ფიზიკური სტიმული, რათა შთაბეჭდილება იქნეს მოხდენილი დაბალ „მე“-ზე შთაგონების გადაცემის მომენტში).
კაჰუნებმა არ იცოდნენ არანაირი რელიგიური რიტუალები, რომლებიც მოწოდებულ იყვნენ დაერწმუნებინათ მომაკვდავი იმაში, რომ ის სულად გარდაიქმნება და ბედნიერი იქნება. მათ კონკრეტულ, საფუძვლიან მეცნიერებაში ადგილი არ ჰქონდა არანაირ დოგმას ხსნის შესახებ. მათი სწავლება მარტივად და ერთმნიშვნელოვნად ამბობდა: ყველა ადამიანს უნდა ესმოდეს, რომ ადამიანის სამშვინველი სხეულის სიკვდილის შემდეგაც რჩება, ხოლო მიწიერი ცხოვრების მეხსიერება და კომპლექსები სულიერ სამყაროშიც იქნებიან გადატანილნი. ამიტომ ისინი ურჩევდნენ, რომ ჯერ კიდევ ცხოვრებაში განთავისუფლებულიყვნენ დანაშაულის კომპლექსისგან. (შესაძლოა ამ შეხედულებებმა საფუძველი დაუდეს სხვა ძველ პრაქტიკებს, რომელთა მიზანიც გახლდათ ადამიანის მომზადება ფიზიკური სიკვდილის შემდეგ უკეთესი ცხოვრებისთვის).
კაჰუნებს სჯეროდათ, რომ სიკვდილის შემდეგ პიროვნების განვითარება კვლავაც გრძელდება. დაბალი „მე“ გარკვეულ დროს კვლავ სახლდება ადამიანურ არსებაში - ამჯერად შუა „მე“-ს სახით, სადაც იგი სწავლობს ყოფიერების დაბალ ფორმებზე ზრუნვას, რათა საბოლოოდ „ბოლომდე დაიმსახუროს ნდობა მშობელი სულისგან“, ანუ მაღალი „მე“-ს მიერ მატერიაში განსხეულებულ შუა და დაბალ „მე“-ებზე. განვითარების და აღმასვლის ამ პროცესზე ბევრი არაა ცნობილი. კაჰუნებმა ამ თემაზე მხოლოდ მწირი ინფორმაცია დატოვეს. ცალკეული ინფორმაცია ჰუნას მხოლოდ სპეკულაციურ ნაწილშია. დაბალი „მე“-ს შუა „მე“-ს საფეხურამდე ამაღლება ხდება ფიზიკური სიკვდილის შემდეგ, უმოქმედობის პერიოდში, ხანგრძლივი სიზმრის მსგავსად. ეს გვაგონებს მუხლუხოს განვითარების პროცესს, რომელიც პარკი ხდება, გარკვეული პერიოდი უმოქმედოდაა, შემდგ კი პეპლად იქცევა.
ყოველი ადამიანი კარგად უნდა მოემზადოს სიკვდილისთვის. მან მინიმუმამდე უნდა შეამციროს დანაშაულის კომპლექსები და განთავისუფლდეს დოგმატური რელიგიური რწმენებისგან, რომლებიც შეიძლება დევნიდნენ მას, როცა ის სული გახდება. სულიერ სამყაროში იგი რამდენიმე თვეზე დიდი ხნით ვერ დარჩება, სანამ შემდგომი განვითარების გზაზე არ გადავა, იმ პირობით, რომ იგი მოიპოვებს ცოდნას იმ სამყაროს მოვლენების შესახებ, ისეთ ცოდნას, როგორსაც კაჰუნები ფლობდნენ. ჰუნას შეცნობით ჩვენ შევიცნობთ ჭეშმარიტი განვითარების და წინსვლის საიდუმლოებებს.
ერთადერთი ფასეულობა, რომელიც შეგვიძლია სიკვდილის შემდეგ თან წავიღოთ, ეს ჩვენი ცოდნაა. ამიტომ პირველი და უმნიშვნელოვანესი მოვალეობა უნდა იყოს ისეთი ცოდნის დაგროვება, რომელიც „თან წასაღებად გამოსადეგია“. ამის გაკეთება კი ჩვენ შეგვიძლია ფსიქოლოგიური და რელიგიური საიდუმლოებების ღრმა შესწავლის წყალობით, და იმით, რომ განვთავისუფლდეთ იმ რწმენა-წარმოდგენებისგან, რომლებსაც შეცდომაში შევყავართ და რომელთა შენარჩუნებასაც ხელი არ უნდა შევუწყოთ.
ყოველთვის უნდა გვახსოვდეს, რომ არ არსებობს ორი ჭეშმარიტება, რომელიც ერთმანეთთან თანხმობაში იქნება, თუკი ეს ჭეშმარიტებები ადამიანს გამოცხადებებში ან რელიგიის მიერ ეძლევა, და რომ გზავნილები, რომლებსაც გარდაცვლილთა სულებისგან ან მედიუმების პირით ვიღებთ ასევე წინააღმდეგობრივია. შესაძლოა არსებობს სულის ან სულების მიერ მოწოდებული რაღაც ერთი სწორი რელიგიური გამოცხადება და ერთი ჭეშმარიტი მეცნიერება. ასევე შეიძლება იყოს, რომ ყველა ეს წყარო ჭეშმარიტების მარცვალს შეიცავს.
დღეისათვის ჩვენ მხოლოდ ერთი ძირითადი და პრაქტიკული კრიტერიუმი გვაქვს, რომლის საშუალებითაც შეგვიძლია მიღებული მასალა შევაფასოთ. ამ კრიტერიუმს ჰუნა წარმოადგენს. მე ამას იმიტომ ვამბობ, რომ ჰუნა მოქმედებს. ის არაა მკვდარი და უსარგებლო სისტემა. მისი წყალობით ცეცხლზე გავლა შესაძლებელი გახდა. ასევე შესაძლებელი გახდა ფსიქიური აშლილობების მკურნალობა, ასევე მაღალი „მე“-ს მეშვეობით მყისიერი განკურნება. და ბოლოს, შესაძლებელი გახდა მაღალი „მე“-სგან დახმარების მიღება, რამაც შეიძლება კონკრეტული ადამიანების ცხოვრების პირობები და მომავალი შეცვალოს.