თავი 18 - სიყვარული - ერთადერთი მეგობარია
თავი 18
სიყვარული - ერთადერთი მეგობარია
პირველი კითხვა:
ოშო, თერაპიული ჯგუფების გავლისას მე დიდ დროს ვუთმობდი ლოცვას. ყოველ წელთან ერთად თავს უკეთ ვგრძნობდი, მაგრამ მაინც ვერ გავიგე, რა დამეხმარა - თერაპია თუ ლოცვა. ახლა, როცა თავად ვაკეთებ თერაპიას სხვა ადამიანებთან, მინდა ლოცვა შევთავაზო მათ, მაგრამ უხერხულად ვგრძნობ თავს.
სწორედ სიყვარულია თერაპია; არ არსებობს არანაირი სხვა თერაპია, გარდა სიყვარულისა. კურნავს ყოველთვის სიყვარული, რადგანაც სიყვარული გხდით მთლიანს, სიყვარული გეხმარებათ იმის შეგრძნებაში, რომ სამყაროს უხარია თქვენი არსებობა, სიყვარული გხდით ყოფიერების ნაწილად. იგი აქრობს გაუცხოებას. მაშინ უკვე აღარ გრძნობთ თავს აუტსაიდერად, თქვენ გრძნობთ, რომ ძალიან აუცილებელი ხართ ამ სამყაროსთვის. სიყვარული გეხმარებათ, რომ საჭიროდ იგრძნოთ თავი, - ეს კი უდიდესი მოთხოვნილებაა. სხვას არაფერს შეუძლია ამ უზარმაზარი მოთხოვნილების შევსება. სანამ არ იგრძნობთ, რომ რაღაც წვლილი მიგიძღვით ყოფიერებაში, სანამ არ იგრძნობთ, რომ შეუცვლელი ხართ, რომ თქვენს გარეშე ყოფიერებას რაღაც დააკლდებოდა, - ვერ იგრძნობთ თავს ჯანმრთელ და მთლიან ადამიანად.
ლოცვა - ეს სიყვარულის უმაღლესი ფორმაა. თუ სიყვარული ყვავილს ჰგავს, მაშინ ლოცვა მისი არომატია. სიყვარული ხილულია, ლოცვა - უხილავი. სიყვარული ერთ ადამიანსა და მეორე ადამიანს შორის სუფევს, ხოლო ლოცვა- ერთ უპიროვნო არსებობასა და მთელი ყოფიერების უპიროვნო არსებობას შორის. სიყვარულსსაზღვრები აქვს, ლოცვას კი - არა. თუ ადამიანს ლოცვა შეუძლია, მას არანაირი თერაპია აღარ დასჭირდება.
თერაპია აუცილებელი გახდა იმის გამო, რომ ლოცვა გაქრა. ადამიანს არ სჭირდებოდა თერაპია, სანამ ლოცვა ცოცხალი, მდინარე იყო, სანამ ადამიანები მადლიერებით ცეკვავდნენ და ზეიმობდნენ, ღმერთის სადიდებელ სიმღერებს გალობდნენ, ექსტატიურები იყვნენ, უბრალოდ იმიტომ, რომ ისინი არსებობენ, მადლიერნი იყვნენ უბრალოდ იმის გამო, რომ მათ აქვთ ეს სიცოცხლე. როცა თვალთაგან ცრემლი მოსდიოდათ - სიყვარულის და სიხარულის ცრემლი, - როცა მათ გულს სიმღერა ავსებდა, თერაპიის აუცილებლობა აღარ იყო. თერაპია - ეს თანამედროვე მოთხოვნილებაა, ლოცვის მხოლოდ უსუსური ჩანაცვლება.
ფსიქოანალიზი - ეს რელიგიის საცოდავი ჩანაცვლებაა, ძალიან საცოდავი. მაგრამ როცა შეუძლებელია რაღაც პირველხარისხოვანის მიღება, გვიწევს, რომ მეორე და მესამეხარისხოვანით დავკმაყოფილდეთ, ან რაღაცით მაინც. რადგანაც ტაძრები გამოლპნენ და ეკლესიებში პოლიტიკა შევიდა, მღვდლებმა კი რელიგია წაბილწეს, ადამიანი მარტოობაში დარჩა - მასზე აღარავინ ზრუნავს, მას აღარავინ ეხმარება. ფუნდამენტი, რომელზეც იგი იდგა, უკვე მრავალი საუკუნეა დანგრეულია. იგი უფსკრულში იჩეხება, იგი ხეს ემგვანება, რომელიც ფესვებიანად ამოგლიჯეს მიწიდან. ფსიქოანალიზი რელიგიის ჩანაცვლება გახდა: ის რაღაც ფესვებს მაინც გაძლევთ, საშუალებას გაძლევთ, რომ ცოტათი მაინც მოეჭიდოთ მიწას. მაგრამ ეს არაფერია ლოცვასთან შედარებით. რადგნაც ფსიქოანალიტიკოსი თვითონ საჭიროებს, რამდენადაც ის თავადაა ავად, მასსა და პაციენტს შორის არაა დიდი განსხვავება. თუ მათ შორის არის კიდეც რაღაც სხვაობა, იგი მხოლოდ ცოდნის რაოდენობაშია, ეს კი სინამდვილეში არაა მნიშვნელოვანი. ეს არაა ხარისხობრივი სხვაობა. თუ რაიმე სხვაობა არსებობს, მხოლოდ რაოდენობაში, და არა ხარისხში, რაოდენობას კი არ აქვს განსაკუთრებული მნიშვნელობა. ფსიქოანალიტიკოსიც და მისი პაციენტიც ერთ ნავში ზიან.
ადრე მსოფლიოში დამიანის სრულიად სხვა ტიპი არსებობდა, რელიგიური ადამიანი - ბუდა, ქრისტე. თავად ასეთი ადამიანის ახლოს ყოფნა უკვე კურნავდა. რამდენადაც იგი თავად იყო განკურნებული, მთლიანი, მისი მთლიანობა გადამდები გახლდათ. სწორედ ისევე, როგორც ავადმყოფობები, ჯანმრთელობაც გადამდებია. სწორედ ისევე, როგორც ავადმყოფობა შეიძლება შეგყვეყაროს სხვისგან, ასევე შეგვიძლია სხვისგან მივიღოთ გამაჯანსაღებელი ენერგიაც. მაგრამ ფსიქოანალიზს არ გააჩნია მსგავსი თვისება. მას შეუძლია ცოტათი დაგეხმაროთ თქვენი პრობლემების მოგვარებაში, შეუძლია ინტელექტულურად გადაჭრას ისინი. ის გეხმარებათ თქვენი პრობლემების მიზეზის პოვნაში; როცა მიზეზი იცით, ბევრად უფრო უკეთ გრძნობთ თავს, უკვე აღარ იმყოფებით უმეცრებაში. მაგრამ უბრალოდ მიზეზის გაგება - ჯერ კიდევ არ ნიშნავს ტანჯვისგან განთავისუფლებას. თქვენ იტანჯებით, და ფსიქოანალიტიკოსი გაჩვენებთ, რომ თქვენი საკუთარი დედის გამო, თქვენი აღზრდის გამო, თქვენი ბავშვობის გამო იტანჯებით. ეს ერთგვარ შვებას გაძლევთ: მიზეზი თქვენში კი არა, თქვენს დედაშ ყოფილა, და ყოველთვისაა რაღაც სხვა, რასაც დაადანაშაულებთ. ფსიქოანალიზი პასუხისმგებლობისგან განთავისუფლებთ, ერთგვარ შვებას გაძლევთ, მაგრამ პრობლემას ვერ აგვარებს. უბრალოდ მიზეზის ცოდნა არაა საკმარისი იმისთვის, რომ მიზეზი გაქრეს.
რელიგიას სრულიად განსხვავებული მიდგომა აქვს: მას არ გადააქვს დანაშაული სხვებზე. სინამდვილეში, იგი გაიძულებთ, რომ ცხოვრებაში პირველად საკუთარ თავზე აიღოთ პასუხისმგებლობა. ამ კუთხით ფსიქოანალიზი ერთგვარ მექრთამეობას ჰგავს. ფსიქოანალიზი - ეს საპოხი ზეთია, იგი თქვენს ეგოს ეხმარება, თქვენს ეგოს აძლიერებს და სხვებზე გადააქვს დანაშაული. ეს ძალიან სახიფათო თამაშია: თუ სხვებზე გადაგაქვთ დანაშაული, ვერასოდეს მოახდენთ ტრანსფორმაციას, რადგანაც ვერასოდს აიღებთ საკუთარ თავზე პასუხისმგებლობას. ეს ერთ-ერთი ყველაზე დიდი უბედურებაა, რაც ამ ეპოქაში მოხდა.
მარქსი ამტკიცებს, რომ საზოგადოებაა პასუხისმგებელი ყველა თქვენს უბედურებაზე, ყველა თქვენს ტანჯვაზე. თქვენ არ ხართ პასუხისმგებელნი. პასუხისმგებლობა კლასობრივ საზოგადოებას აწევს, ეკონომიკურ სტრუქტურას. ფროიდი ამბობს, რომ საქმე ეკონომიკურ სტრუქტურაში კი არა, იმ განპირობებულობაშია, რომლებიც მშობლებმა, საზოგადოებამ, განათლებამ, მღვდლებმა, ეკლესიამ გადმოგცათ. ყველაფერში დამნაშავეა თქვენი განპირობებულობა, ამიტომაც იტანჯებით. მაგრამ თქვენ არ ატარებთ პასუხისმგებლობას.
ეს ძველი თამაშია. ძველად ამ თამაშს „ბედი“ ერქვა: ყველაფერში ბედია დამნაშავე, თქვენ არ ხართ პასუხისმგებელი. ეს იგივე თამაშია, რომელიც უბრალოდ სხვაგვარად იწოდება, მაგრამ მისი არსი იმაშია, რომ თქვენ არ გაწევთ პასუხისმგებლობა. უდავოა, რომ გაცილებით უფრო ბედნიერად გრძნობთ თავს, მაგრამ არაფერი იცვლება. ადრე თუ გვიან ეს ბედნიერება ქრება, რადგანაც მიზეზი არსად არ გამქრალა, ჭრილობა იქ დარჩა, სადაც ადრე იყო. რა მნიშვნელობა აქვს, ვინ მოგაყენათ ეს ჭრილობა? დიახ, თქვენ იცით, რომ ეს ჭრილობა დედამ, მამამ, საზოგადოებამ ან ეკლესიამ მოგაყენათ, მაგრამ რას ცვლის ეს? ჭრილობა იმავე ადგილას რჩება, იზრდება და ლპება, დღითიდღე უფრო დიდი ხდება. რაღაც დროით გაცილებით უკეთ გრძნობთ თავს, ცოტათი მოგეშვებათ - პასუხისმგებლობას აღარ გრძნობთ, თქვენ უბრალოდ მსხვერპლი ხართ. ახლა შეგიძლიათ შეიბრალოთ საკუთარი თავი და სხვებზე გაბრაზდეთ, მათზე, ვინც ეს ჭრილობა მოგაყენათ. მაგრამ ეს არაა ტრანსფორმაციის გზა. ჭრილობა იმავე ადგილას რჩება და ის კვლავაც გაიზრდება. ჭრილობას არ აღელვებს, თუ რას ფიქრობთ მასზე; მისთვის ეს სულ ერთია.
რელიგიას სრულიად სხვაგვარი მიდგომააქვს: იგი გაიძულებთ, რომ საკუთარ თავზე აიღოთ პასუხისმგებლობა. იგი თქვენი ეგოს წინააღმდეგ მიდის. იგი ამბობს: „საქმე შენშია! ეს შენი პასუხისმგებლობაა, ეს შენ აირჩიე ცხოვრების გარკვეული სახე. შენთვის ნებისმიერი სახე მისაწვდომი იყო, არავინ არაფერს არ გახვევდა თავს“.
ბუდა იმავე საზოგადოებაში დაიბადა, რომელშიც სხვა ადამიანები იტანჯებოდნენ, როგორც ჯოჯოხეთში, და მიუხედავად ამისა, მან მიაღწია აქ-და-ახლას. მან მიაღწია ნეტარების უმაღლეს მდგომარეობას. ამიტომ პასუხისმგებლობა ვერ დააწვება საზოგადოებას. იესოც იმავე საზოგადოებაში დაიბადა, რომელშჳც იუდა, რომელშიც ყველა დანარჩენი, - მაგრამ მან შეიცნო ღმერთი.
რელიგია პასუხისმგებელს და თავისუფალს გხდით. თავისუფლება და პასუხისმგებლობა - ეს ერთი მედალის ორი მხარეა. თუ მზად არ ხარ, რომ საკუთარ თავზე აიღოთ პასუხისმგებლობა, ვერასოდეს იქნებით თავისუფალნი. სხვა ადამიანებზე დამოკიდებულებაში და მონობაში დარჩებით.
ფსიქოანალიზი გაიძულებთ, რომ დამოკიდებულად, მონად იგრძნოთ თავი. მას არ შეუძლია, კარდინალურად დაგეხმაროთ. ლოცვა თავისუფალს გხდით. ლოცვა - ნიშნავს რელიგიას. ლოცვა ნიშნავს, რომ თქვენ პასუხისმგებლობას ატარებთ, რომ თქვენ თავად ირჩევთ ცხოვრების გარკვეულ სახეს. მაშინ არ გჭირდებათ ხმაურის ატეხვა ამ საკითხთან დაკავშირებით. თუ ცხოვრების ეს სახე არ მოგწონთ, გადააგდეთ იგი! ყველაფერი თქვენზეა დამოკიდებული. ყველაფერი ბოლომდე თქვენზეა დამოკიდებული. და იმისთვის, რომ ეგო გადააგდოთ, საკმარისია გაცნობიერებულობის მხოლოდ ერთი წამი. აი, რა არის სატორი, აი, რა არის სამადჰი: მთელი ამ უაზრობის გადაგდება და გაგების მხოლოდ ერთადერთი მომენტი, როცა ხედავთ, რომ „მე ვატარებ ამ ყველაფერს, მაგრამ თუ არ მინდა ამის ტარება, ეს არაა აუცილებელი“. ვერავინ მაიძულებს ამას - ვერც ბედი, ვერც საზოგადოება, ვერც ეკლესია“.
და ამის გადაგდება შესაძლებელია, რადგანაც თქვენი შინაგანი არსი ყოველთვის თავისუფალია პიროვნებისგან. პიროვნება ტანსაცმელს ჰგავს: ნებისმიერ მომენტში შეგიძლიათ გაიხადოთ იგი და შიშველი დარჩეთ. თქვენს არსს ნებისმიერ მომენტში შეუძლია გაშიშვლება. როცა იგი შიშვლდება, თქვენ ინკურნებით, - რადგანაც არსმა არ იცის ავადმყოფობები. არსი ყოველთვის ჯანმრთელია, ყოველთვის მთლიანია.
ყველაზე საუკეთესო გზა ნებისმიერი პიროვნულობის გადაგდებისთვის - ქრისტიანულის, ინდუისტურის, ჯაინურის, ბუდისტურის, ინდურის, გერმანულის, ინგლისურის - ეს ლოცვაა. ლოცვა - ესაა მეთოდი, რომ გვერდზე გადადოთ პიროვნება მთელი მიი ატრიბუტებით და უბრალოდ იყოთ - სუფთები და უმანკოები. და ამ სიწმინდეში და უმანკოებაში თქვენ ქედს იხრით. შესაძლოა არ გჯერათ ღმერთის, ამაშჳ არაა აუცილებლობა. მორწმუნე ადამიანი - ეს არარელიგიური ადამიანია. მაგრამ როდესაც სრულიად შიშველი რჩებით თქვენს არსში, როცა ყველა ტანსაცმელს აგდებთ, - როცა აგდებთ ყველაფერს, რაც მოგცეს, როცა განაცალკევებთ თავს იმისგან, რაც ისწავლეთ, რაც გასწავლეს, რაც შეითვისეთ, - უეცრად თქვენს პირველყოფილ სიცხადეში აღმოჩნდებით, ისეთები, როგორებიც დაბადებამდე იყავით. მაშინ ჩნდება თქვენი ჭეშმარიტი სახე. ეს მდგომარეობა ისეთივე საღია, როგორიც დილის ნამი, ისეთივე კაშკაშა, როგორებიც ღამის ვარსკვლავები, ისეთივე შესანიშნავი, როგორც ხეები და ყვავილები, ისეთივე უბრალო და უმანკო, როგორც ბავშები, ცხოველები და ფრინველები.
ამ მომენტში ისეთ სიხარულს გრძნობთ, რომ ამ სიხარულში ღრმად იხრით ქედს - ღმერთის წინაშე. გახსოვდეთ: არ არის აუცილებელი, რომ გწამდეთ ღმერთის. თქვენ ქედს იხრით უბრალოდ ღრმა მადლიერების გამო, თქვენს თაყვანისცემას არ გააჩნია ობიექტი. თქვენ ეთაყვანებით მხოლოდ იმიტომ, რომ უსასრულო სიხარულს ხედავთ, რომელიც ყოველგვარი მიზეზის გარეშე გადმოედინება თქვენზე. თქვენ ამას არ იმსახურებთ, თქვენ ამის ღირსი არ ხართ, თქვენ ეს არ გამოგიმუშავებიათ, - როგორ შეგიძლიათ რომ მთელი გულით არ გადაუხადოთ მადლობა ყოფიერებას? თაყვანისცემაში თქვენ უშვებთ საკუთარ თავს, თქვენ ნებდებით. თქვენ სრულ სიჩუმეში წვებით მიწაზე, თქვენი გული კი ექსტაზში პულსირებს. თქვენს სუნთქვაში ახალი რიტმი, ახალი მელოდია ჩნდება. მთელი თქვენი ენერგია ცეკვავს, ყველა მხარეს იფრქვევა. სრულ ჰარმონიაში ხართ ყოფიერებასთან. სწორედ ამას ვუწოდებ ლოცვას, და არა იმას, რაც ეკლესიებში და ტაძრებში ხდება. იქ ის ფორმალობად, სიტყვების ცარიელ გამეორებად იქცა. ამას არაფერი აქვს საერთო ნამდვილ ლოცვასთან. ნამდვილი ლოცვა კურნავს, სწორედ ნამდვილი ლოცვაა თერაპია.
შენ მართალი ხარ. შენ განსაკუთრებულად მნიშვნელოვანი კითხვა გაგიჩნდა: თერაპიამ განგკურნა თუ ლოცვამ? შენლოცვამ განგკურნა. თერაპია არავის არ დახმარებია. ყველაზე დიდი, რისი გაკეთებაც თერაპიას შეუძლია, - ესაა დაგეხმაროს საზოგადოებასთან შეთვისებაში. ლოცვა კი გეხმარება, რომ თავად ყოფიერებას შეეთვისო.
საზოგადოება - ეს ადამიანის ქმნილებაა, მისი ღირებულებები -ასევე ადამიანის ქმნილებაა, ამიტომაც ისინი ყველგან განსხვავდებიან. ინდოეთში - თავისი ღირებულებებია, დასავლეთში - თავისი. ის, რაც დასავლეთშია ნორმალური, სრულიად მიუღებელია აღმოსავლეთისთვის, და პირიქით. ეს ღირებულებები - ადამიანის ქმნილებებია.
თქვენ ცხოვრობთ რაღაც საზოგადოებაში, ამიტომ გიწევთ, რომ ამ საზოგადოებას შეეთვისოთ. ფსიქოთერაპია იმ საზოგადოების სამსახურში იმყოფება, რომელშიც თქვენ ცხოვრობთ. როცა საზოგადოებისგან გასვლას იწყებთ, მეამბოხე ხდებით: მაშინ საზოგადოება თავს გესხმით და ავადმყოფად გაცხადებთ. ეს ძალიან ძველი მეთოდია, ერთ-ერთი ყველაზე სახიფათო მეთოდი, რომელსაც საზოგადოება თქვენს წინააღმდეგ იყენებს. ყოველთვის, როდესაც საერთო ჯოგიდან იწყებთ გამოსვლას, საზოგადოება თქვენს გაკიცხვას იწყებს. ადრე ის „ცოდვილს“ გიწოდებდათ და ჯოჯოხეთურ ცეცხლს გიმზადებდათ. ახლა ეს გამოთქმები მოძველდა, ახლა იგი „ავადმყოფს“, „არანორმალურს“, „შერეკილს“ გიწოდებთ. ესაა მისი ახალი შეფასება.
საბჭოთა რუსეთში, როდესაც ვიღაც არაკომუნისტურ შეხედულებებს ავლენს, თავის მსოფლმხედველობას ცხოვრებაზე, არსებობაზე, საზოგადოებაზე, ის მყისიერად ცხადდება ფსიქოპათად, გიჟად. როგორც კი ის გიჟად ცხადდება, საზოგადოებას შეუძლია მისი მანიპულირება. მაშინ შეუძლიათ, რომ ელექტრო-შოკი, ინსულინური შოკი, ნარკოტიკები გამოიყენონ მის წინააღმდეგ. მაშინ ფსიქიატრიულში გზავნიან მას. ყველაფერი, რაც სინამდვილეში გააკეთა, ის იყო, რომ ცოტათი დაფიქრდა. მისი ცოდვა იმაშია, რომ იგი რეჟიმს არ დაემორჩილა. სანამ საზოგადოება არ აიძულებს საერთო ჯოგში დაბრუნებას, სანამ „ტვინს არ გამოურეცხავს, მას საავადმყოფოში ამყოფებენ და ისე მოეპყრობიან, როგორც ავადმყოფს. ეს ძალიან დამამცირებელია, შეურაცხმყოფელია, ეს ადამიანის ღირსებას ამცირებს, მაგრამ დიდი თუ მცირე მასშტაბით ეს მთელ მსოფლიოში ხდება: ყოველთვის, როცა ადამიანი რაღაცით გამოირჩევა, სხვანაირად უნდა ცხოვრება, განთაისუფლება უნდა მონობისგან, რომელიც საზოგადოების სახელით შეიქმნა, მას გიჟად აცხადებენ.
იესო ნევროზიანად გამოაცხადეს, მანსური გიჟად, სოკრატე ახალგაზრდებისთვის სახიფათოდ: „მოკალით ისინი ახლა!“ და საზოგადოებას შეუძლია ოდნავი სინდისის ქენჯის გარეშე მოკლას ისინი. სინამდვილეში, საზოგადოება ძალიან ლოგიკურად იქცევა: თავდაპირველად ადამიანი უნდა გაასამართლო, იარლიყი მიაკრა. თუ ვინმეს ისე მოკლავ, რომ იარლიკს არ აკრავ, ეს დანაშაულის გრძნობას იწვევს. იმისთვის, რომ დანაშაულის გრძნობას აარიდონ თავი, ეს ადამიანი გიჟად უნდა შერაცხონ, მაშინ საზოგადოებისთვის უფრო ადვილი გახდება მისი მოკვლა, მისი განადგურება. დღეს არსებობს ტექნოლოგიები გონების განადგურებისთვის, რომელთა მეშეობითაც შესაძლებელია სრული „ტვინის გამორეცხვა“ ჩაუტარონ ადამიანს და აიძულონ იგი, რომ „დიახ“ უთხრას არსებულ რეჟიმს, როგორიც არ უნდა იყოს იგი - კომუნისტური, კაპიტალისტური თუ ფაშისტური.
თერაპია, ეგრეთ წოდებული თერაპია, მოვლენათა არსებული ვითარების სამსახურში იმყოფება. იგი სიკვდილს ემსახურება, იგი წარსულს ემსახურება. ლოცვა არავის არ ემსახურება. ლოცვა - ეს თავისუფლებაა. ლოცვა - ეს მთელ ყოფიერებასთან შეერთების საშუალებაა, ხოლო მთელ ყოფიერებასთან შეერთება - ნიშნავს მთლიან ადამიანად, წმინდანად გახდომას.
შენ ამბობ: „თერაპიული ჯგუფების გავლისას მე დიდ დროს ვუთმობდი ლოცვას. ყოველ წელთან ერთად თავს უკეთ ვგრძნობდი, მაგრამ მაინც ვერ გავიგე, რა დამეხმარა - თერაპია თუ ლოცვა.“
რა თქმა უნდა ლოცვა დაგეხმარა.
„ახლა, როცა თავად ვაკეთებ თერაპიას სხვა ადამიანებთან, მინდა ლოცვა შევთავაზო მათ, მაგრამ უხერხულად ვგრძნობ თავს.“
მესმის. „ლოცვა“ ბინძურ სიტყვად იქცა. ლოცვაზე ლაპარაკი უხერხულია, ღმერთზე ლაპარაკი უხერხულია: ადამიანები ფიქრობენ, რომ შენ ცოტა ექსცენტრიული ხარ, შერეკილი ხარ ან რაღაც ამდაგვარი. მუ გეშინია ამის. მოკრიბე მთელი შენი სიმამაცე და გადააგდე ეს უხერხულობა. ილაპარაკე ლოცვაზე - არა მხოლოდ ილაპარაკე, არამედ ილოცე პაციენტთან ერთად. საშუალება მიეცი პაციენტს, რომ ლოცვის მდგომარეობას შეეხოს.
ერთხელ მოსწავლეებმა ჰკითხეს იესოს: „რა არის ლოცვა?“ ის უბრალოდ მიწაზე დაიხარა და ლოცვა დაიწყო, თვალებზე ცრემლებით. თვალები ზეცისკენ აღაპყრო და ლაპარაკი დაიწყო თავის მამასთან. მამა - ეს უბრალოდ სიმბოლოა. მან შეჰღაღადა მას: „აბბა!“ ის ლოცვის მდგომარეობაში იმყოფებოდა, - და ეს ერთადერთი საშუალებაა იმის საჩვენებლად, თ რა არის ლოცვა. სხვა მეთოდი არ არსებობს.
თუ ვიღაც იკითხავს: „რა არის სიყვარული?“ - ნება მიეცი შენს სიყვარულს, რომ გადმოიღვაროს: გადაეხვიე ამ ადამიანს, ხელი ჩაჰკიდე, ნება მიეცი სიყვარულს, რომ მისკენ იდინოს. ეს ერთადერთი საშუალებაა იმის სათქმელად, თუ რა არის სიყვარული. ეს ერთადერთი საშუალებაა განუსაზღვრელის განსაზღვრებისთვის.
ილოცე შენს პაციენტთან ერთად. უბრალოდ მუხლებზე დადექი. შესაძლოა პაციენტმა თავიდან უცნაურად იგრძნოს თავი, როგორღაც უხერხულად: „რა ხდება?“ - რადგანაც ის მოვიდა წარმოდგენით, რომ ახლა სავარძელში წამოწვება და ყველანაირ სისულელეზე დაიწყებს ლაპარაკს, ფსიქოანალიტიკოსი კი ძალიან ყურადღებით მოუსმენს, თითქოს ზემოდან ჩამომავალ ევანგელეს უკითხავენ. ის გარკვეული მოლოდინებით მოდის, ამიტომ საკუთარ თავს არ უჯერებს, როცა ხედავს, რაც ხდება.
მაგრამ თუ ლოცვა ხდება, იგი აუცილებლად შეეხება მას: ლოცვას უზარმაზარი ძალა გააჩნია. ყოველთვის, როცა ვიღაც ლოცულობს, გარშემო ლოცვის ვიბრაცია იქმნება. პაციენტები - განსაკუთრებით მგრძნობიარე ადამიანები არიან, სწორედ ამიტომაც გახდნენ პაციენტები. გახსოვდეს ეს! ისინი უფრო გონიერნი არიან, ვიდრე ხალხის ძირითადი მასა, ამიტომაც არიან ავად! ხალხის ძირითადი მასა ისეთი უგრძნობია, ისეთი უსიცოცხლო, ისეთი სქელკანიანი, რომ მათ ოდნავაც კი არ უშლის ხელს მთელი ის სისულელე, რასაც საკუთარ თავში ატარებენ. ისინი განაგრძობენ ცხოვრებას თავისი ეგრეთ წოდებული ცხოვრებით, სრულიად უაზრო ცხოვრებით, ისე რომ ოდნავაც კი ვერ აცნობიერებენ მის უაზრობას და სრულ აბსურდულობას. ყოველთვის გახსოვდეს, რომ პაციენტი - ეს უფრო მგრძნობიარე ადამიანია, უფრო ყურადღებიანი, ვიდრე საერთო მასა. მისი გული უფრო მგრძნობიარეა, ამიტომ მისთვის ძნელი ხდება საზოგადოებასთან შეგუება.
საზოგადოება - ეს ჯოგური მოვლენაა. ყოველთვის, როდესაც მასშ გამოჩნდება ადამიანი, რომელიც ცოტა უფრო გონიერია, რომელსაც ინტელექტის მეტი კოეფიციენტი აქვს, რომელიც უფრო მეტ პოტენციალს ფლობს სიყვარულისთვის და პოეზიისთვის, მისთვის ძნელი იქნება საზოგადოებასთან შეგუება, ის ვერ იგრძნობს მასში თავს ისე, როგორც საკუთარ სახლში. ქუჩაში გლახაკის დანახვისას, ის დაიტანჯება; როცა თავის გარშემო ექსპლუატაციას დაინახავს, ის დაიტანჯება; კაცობრიობის მდგომარეობის და მისი დეგრადაციის დანახვისას, ის დაიტანჯება. რაღაც მომენტში ეს ძალიან მეტისმეტი იქნება, მისი ფსიქიკა ვეღარ გაუძლებს, ვეღარ აიტანს ამდენ ტვირთს.
გახსოვდეს, რომ პაციენტი უფრო მგრძნობიარეა, უფრო გონიერია, უფრო ნაზია, - და სწორედ ამიტომაც ხდება პაციენტი. თუ მის გარშემო ლოცვის ატმოსფეროს შექმნი, მაშნ, შესაძლოა, პირველად იგი იფიქრებს, რომ შენ ცოტა უცნაური ხარ. არ იდარდო ამაზე. ყველამ იცის, რომ ფსიქოანალიტიკოსები ცოტა უცნაურები არიან.
მე გამიგია...
- ძალიან ცუდი უძილობა მაქვს, - შესჩივლა ფსიქოანალიტიკოსმა თავის ექიმს.
- უძილობა - ეს უძილობაა, - თქვა ექიმმა. - ნუთუ ის შეიძლება იყოს კარგი ან ცუდი? რა გულისხმობთ, როცა ამბობთ, რომ „ძალიან ცუდი უძილობა გაქვთ?“
- იცით, - უპასუხა ფსიქოანალიტიკოსმა, - ყველაფერი მართლა ძალიან ცუდადაა. მე არ შემიძლია დავიძინო მაშნაც კი, როცა უკვე ადგომის დროა!
სხვა ისტორია...
ახალგაზრდა ექიმი, რომელმაც ფსიქოანალიზი შეისწავლა, მივიდა თავის პროფესორთან და თხოვა, რომ კონსულტაცია გაეწია ერთ საკითხში. როცა მარტონი აღმოჩნდნენ პროფესორის კაბინეტში, ახალგაზრდამ გაანდო, რომ განსაკუთრებული პრობლემები უჩნდებოდა ზოგიერთ პაციენტთან. მან ახსნა, რომ კითხვებზე ისეთ პასუხებს აძლევენ, რომლებსაც ვერ გებულობს.
-აბა - თქვა პროფესორმა, - სცადეთ დამისვათ ზოგიერთი ამ კითხვათაგან.
- რა თქმა უნდა, პროფესორო, - დაეთანხმა ახალგაზრდა ექიმი, - პირველი კითხვა ასეთია: ვინ ატარებს ქვედაბოლოს, და ვის ტუჩებშია დამალული სიამოვნება?
- ნუ, - თქვა პროფესორმა, - ეს მარტივია. ესაა შოტლანდიელი, რომელიც გუდასტვირზე უკრავს.
- მართალია, - უთხრა ახალგაზრდამ, - ახლა მეორე კიტხვა: ვის აქვს სასიამოვნო მომრგვალებული ფორმები და მოულოდნელად ხდება უმართავი?
გამოცდილი პროფესორი ჩაფიქრდა, შემდეგ კი თქვა:
- აჰა, ესეც არაა რთული კითხვა. ეს ბეისბოლის გუნდის თავდამსხმელია.
- სწორია, - თქვა ახალგაზრდამ, - ახლა, პროფესორო, მითხარით, რა არის ხელები, რომლებიც მხრებზე გეხვევიან?
- მოთამაშე მოწინააღმდეგე გუნდიდან, რომელიც ბურთს გართმევს, - უპასუხა პროფესორმა.
- ესეც სწორია, - თქვა ექიმმა, - თქვენ გაგიკვირდებათ, როცა გაიგებთ, რა სისულელეებს მეუბნებიან ამ კითხვების პასუხად.
ამიტომ არ იდარდო. შეგიძლია ილოცო, შეგიძლია ჩაიძირო ლოცვაში. შესაძლოა პირველ ჯერზე პაციენტმა იფიქროს, რომ ცოტა ექსცენტრული ხარ. თანაც ასეთ ტანსაცმელში, მალათი* (კრიალოსანი 108 ბურთულით და ოშოს პორტრეტით, რომელსაც აძლევდნენ ყველას, ვინც სანიასას ღებულობდა)... შენ ექსცენტრიული გამოჩნდები! არ იღელვო ამაზე! რადგან სანიასი ხარ, ყველაფერი შეგიძლია აკეთო: ეს ჩემი სერთიფიკატია.
მაგრამ თუ ახერხებ, რომ ლოცვის ატმოსფერო შექმნა, მაშინ მალე დაინახავ, რომ პაციენტი მასში შენთან ერთად მონაწილეობს. შესაძლოა, მან ცხოვრებაში პირველად იგრძნოს რაღაც უხილავი, მიღმიერი. და თუ ის კვლავ შეიგრძნობს ამ მიღმიერს, მისი ცხოვრება აზრს შეიძენს. მცირე კონტაქტშიც რომ შევიდეს ტრანსცენდენტულთან, მისი ცხოვრება აღარასოდეს იქნება ისეთივე, როგორიც ადრე. მხოლოდ პატარა სარკმელი მიღმიერში, მასში შემომავალი სინათლე, ცა, ღრუბლები და ვარსკვლავები, - დაე პატარა სარკმელი გაიღოს, და შენ მთელი მისი არსის ტრანსფორმაციას მოახდენ.
გამოიყენე ასევე თერაპიაც, მაგრამ ნამდვილი დახმარება ლოცვისგან მოვა. გამოიყენე თერაპია, როგორც საყრდენი ლოცვისთვის.
მეორე კითხვა:
მე შეყვარებული ვარ და თავს ისე ვგრძნობ, როგორც ფარვანა, რომელიც სანთლის ალზე კვდება. უნდა ვეცადო თუ არა აქედან გამოსვლას, გაცნობიერებულობაში და მარტოობაში ყოფნას? თუ ამ ცეცხლის ალში უნდა მოვკვდე? სიხარულში, აგონიაში ეს გრძელდება და გრძელდება...
მოკვდი! რადგანაც სიყვარულში სიკვდილი - ხელახლა დაბადებას ნიშნავს. ეს სიკვდილი არაა, ეს ნამდვილი ცხოვრების დასაწყისია. სიკვდილია - როცა სიყვარულის გარეშე კვდები. სიკვდილია - როცა სიყვარულის გარეშე ცხოვრობ. იყო შეყვარებული - ნიშნავს შეეხო ღმერთს, რადგანაც როგორც იესო ამბობს: „ღმერთი არის სიყვარული“. მე უფრო სრულყოფილიც კი გავხადე ეს გამოთქმა, მე ვამბობ: სიყვარული არის ღმერთი.
მოკვდი. მოკვდი. ბოლომდე. დაკარგე საკუთარი თავი. გაქრი.
არაა საჭირო სიყვარულისგან თავის დაცვა, რადგანაც სიყვარული - არაა მტერი. სიყვარული - ეს ერთადერთი მეგობარია. ნუ დაიცავ თავს. ნუ დაემალები სიყვარულს. ნუ შეგეშინდება სიყვარულის. როცა სიყვარული გიხმობს, მიჰყევი მას. სადაც არ უნდა წაგიყვანოს, მიჰყევი. დიდი ნდობით მიჰყევი.
დიახ, სიყვარულში დგება აგონიის მომენტები. ისინი ყოველთვისაა, როცა არის ექსტაზის მომენტები. ისინი განუყოფელნი არიან ერთმანეთისგან. ისევე განუყოფელნი, როგორც დღე და ღამე, ზაფხული და ზამთარი. მაგრამ როცა სიყვარულის ექსტაზი დგება, შენ მზად ხარ, რომ გადაიხადო მისთვის, - რა აგონიაც არ უნდა მოიტანოს სიყვარულმა, შენ მზად ხარ, რომ გიყვარდეს მიუხედავად ამ საფასურისა.
და გახსოვდეს: არაფერი მოდის უფასოდ. ჩვენ ყველაფრისთვის უნდა გადავიხადოთ. რაც უფრო მეტის გადასახდელად ხარ მზად, მით უფრო მეტს მიიღებ. თუკი ჰიმალაის უმაღლეს მწვერვალებზე გინდა ასვლა, შენ უშვებ შესაძებლობას, რომ შეიძლება ჩამოვარდე. ისინი, ვინც არ არიან მზად უფსკრულში ვარდნის ამ რისკის მისაღებდ, ვერასოდეს შეიცნობენ მწვერვალზე აღმასვლის სიხარულს.
სიყვარული - ეს ცნობიერების უმაღლესი მწვერვალია, ცნობიერების ევერესტია. ხანდახან შესაძლოა ფეხი აგიცურდეს და დაეცე. და, ბუნებრივია, რაც ურო მაღლა ადიხარ, მით უფრო ღრმად ვარდები, მით უფრო მტკივნეულად ეცემი. როცა უკვე იხილე სინათლე, ამის შემდეგ უკუნ სიბნელეშიდაცემა მტკივნეულია. მაგრამ მწვერვალზე ერთხელ ასვლის შემდეგ, მზად ხარ ამ მწვერვალის გულისთვის ნებისმიერ დაბლობზე დაეცე. ექსტაზის ერთადერთი გაელვება საკმარისია: მაშინ შეიძლება მთელი მარადისობა იტანჯო ჯოჯოხეთში მის გამო. ამ საფასურადაც კი ღირს მისი განცდა.
იმედიტირეთ ჰალილ ჯიბრანის ამ სიტყვებზე:
თუ სიყვარული გიხმობს, გაჰყევი მას, თუმცა გზა მისი რთული და ეკლიანია.
თუ მისი ფრთები მოგეხვევიან, მიენდე, თუნდაც ბუმბულებში დამალული დაშნით დაგეჭრას გული.
როცა გიხმობს, მიენდე მას, თუნდაც მისმა ხმამ ოცნებები დაგინგრიოს, როგორც ჩრდილოეთის ქარი ახმობს აყვავებულ ბაღს...
თუ შიშის გამო სიყვარულში მხოლოდ სიმშვიდე და სიტკბო ეძიე, სჯობს ახლავე დაფარო შენი სიშიშვლე და სიყვარულის ზღურბლს განერიდო, ისეთ სამყაროს შეაფარო თავი, სადაც იცინებ, მაგრამ ვერ გაიხარებ, სადაც იტირებ, მაგრამ გულს მაინც ვერ მოიოხებ.
სიყვარული მხოლოდ თავის თავს გიძღვნის და არაფერს იღებს სანაცვლოდ, გარდა საკუთარი თავისა. სიყვარული არ ფლობს, და მისი ფლობაც შეუძლებელია. სიყვარული თავად სიყვარულითვეა თვითკმარი.
„თუ სიყვარული გიხმობს, გაჰყევი მას“ - ბოლომდე გაჰყევი, იმ წერტილამდე, სადაც სრულიდ ქრები. გახდი ფარვანა. დიახ, სიყვარული - ეს ცეცხლის ალია, ხოლო შეყვარებული - ფარვანა. შენ შეგიძლია ბევრი ისწავლო ფარვანასგან, მან იცის სიყვარულის საიდუმლო, - მან იცის როგორ მოკვდეს. მოკვდე სიყვარულში, ექსტაზში, ცეკვაში - ნიშნავს კვლავ დაიბადო უფრო მაღალ დონეზე. ყოელ ჯერზე, როცა კვდები, უფრო მაღალ საფეხურზე ადიხარ.
თუ შეძლებ, რომ ბოლომდე, აბსოლუტურად მოკვდე, ისე რომ არ ეცადო არცერთი შენი ნაწილის გადარჩენას, მაშინ თავად ეს სიკვდილი გადაგიყვანს ღმერთში. იგი გახდება აღდგომა.
მესამე კითხვა:
რატომ არ ხარ თანმიმდევრული შენს მტკიცებულებებში?
მე არ შემიძლია ვიყო თანმიმდევრული. ჩემი მტკიცებულებების მიზანი სრულიად განსხვავდება ჩვეულებრივი მტკიცებულებებისგან. მე არ ვცდილობ, რომ ჭეშმარიტება გითხრათ, რადგანაც ჭეშმარიტების გადმოცემა შეუძლებელია. მაშ რას ვაკეთებ?
თუ ჩემს სიტყვებს მიიღებ როგორც სიმართლეს, ან ტყუილს, ყველაზე მთავარს გაუშვებ ხელიდან. მე ამ მტკიცებულებებს იმისთვის ვიყენებ, რომ გამოგაღვიძოთ. ისინი არ წარმოადგენენ სიმართლეს ან სიცრუეს. ისინი ან სასარგებლონი არიან, ან უსარგებლონი. მაგრამ მათ არაფერი აქვთ საერთო სიმართლესთან. მათ გარკეული სარგებლობა მოაქვთ.
წარმოიდგინე, რომ ღრმად გძინავს, მე კი ზარის რეკვას ვიწყებ: ზარის ხმაში არაა სიმართლ ან სიცრუე. მასზე კითხვის დასმა სრული უაზრობა იქნება. მაგრამ მასში არის რაღაც სასარგებლო: ის გაღვიძებაში გეხმარება, ამაშია მისი სარგებელი.
ამბობენ, რომ ბუდამ თქვა: „ჭეშმარიტება - ეს ისაა, რაც სასარგებლოა“. ჭეშმარიტება - ეს საშუალებაა, ის არ წარმოადგენს ჭეშმარიტების მტკიცებულებას ყოფიერების შესახებ. ეს უბრალოდ საშუალებაა, რათა გააღვიძოს თქვენში ის, რასაც ღრმად სძინავს.
მე ვერ ვიქნები თანმიმდევრული, რადგანაც მე ხომ ამდენი ადამიანი უნდა გამოვაღვიძო, - მათ კი ყველას განსხვავებული გონება აქვთ, ყველანი განსხვავებულ სიზმრებს ხედავენ. მე შემიძლია ზარი დავრეკო, მაგრამ ვიღაცას ეს გააღვიძებს, ვიღაცისთვის კი იავნანა აღმოჩნდება, და კიდევ უფრო ღრმად დაიძინებს, ვიდრე მანამდე. ერთი ადამიანისთვის ეს შესაძლოა გაცნობიერებულობის გამოღვიძებად იქცეს, სხვისთვის კი უბრალოდ ლამაზი სიზმარი იქნება: რომ ის იმყოფება ტაძარში, სადაც ზარები რეკენ, და ის ტკბება მათი ხმებით, ქადაგება მიდის, და კეთილსურნელება იწვის. ეს ადამიანი სიზმარში ჩაიძირება, ის ვერ გაიღვიძებს. მას რაღაც სხვა დასჭირდება - შესაძლოა თავში შემორტყმა, ან ცივი წყლით სავსე ვედრო, ან კარგი შეჯანჯღარება. სხვადასხვა ადამიანების გამოსაღვიძებლად სხვადასხვა მიდგომაა საჭირო.
ჩემი მტკიცებულებები - ეს არაა ჭეშმარიტების მტკიცება. მე არ ვარ ფილოსოფოსი! მე არ ვცდილობ რაიმე ფილოსოფიის მოცემას. მე უბრალოდ ყველა განსხვავებული მეთოდით ვცდილობ თქვენს გაღვიძებას. თუ ერთი მეთოდი არ ივარგებს, მეორეს გამოვიყენებ, - მაგრამ მაინც არ მოგასვენებთ. ამიტომ დღეს ერთს ვამბობ, ხვალ კი - სრულიად სხვას. შენ ყველაზე მთავარს უშვებ ხელიდან, თუკი ჩემი გამონათქვამების მიზანი არ გესმის.
ზუსტად ამ დღეებში ორ კითხვას ვუპასუხე კარლ გუსტავ იუნგის შესახებ. ადამიანმა, რომელმაც ეს კითხვა დამისვა, ყველაზე მთავარი გაუშვა ხელიდან. ძალიან ვწუხვარ მის გამო: მან ყველაფერი გაუშვა. იგი ნაწყენი დარჩა. მან ისიც კი ვერ შეძლო, რომ მოეცადა და რამდენიმე საათი ემედიტირა: მე დისკურსი ცხრა საათსა და ორმოცდახუთ წუთზე დავამთავრე, ცხრა საათსა და ორმოცდათხუთმეტზე კი უკვე წერილი მომწერა. ცოტაც კი ვერ მოიცადა. მან გადაწყვიტა, რომ მე იუნგის წინააღმდეგი ვარ. რატომ უნდა ვიყო იუნგის წინააღმდეგ? - მას ჩემთვის არაფერი გაუკეთებია ცუდი.
მაგრამ ამ საწყალმა ყველაფერი გაუშვა. გადაწყვიტა, რომ იუნგის წინააღმდეგ ვიყავი, რომ მას უნდა დაეცვა იუნგი. თავის წერილშ მომწერა, რომ ჩემთან კერძო ან საჯარო დისკუსიის, დებატების მოწყობა უნდოდა.
როგორ შეიძლება გიჟთან დისკუსია? ეს სრულიად უსარგებლოა, ეს სრული უაზრობაა. ეს ჭკუიდან შეგშლით.
მე მსმენია...
ერთი ეგვიპტელი მეფე ჭკუიდან შეიშალა. ის დიადი მოჭადრაკე იყო. ყველა წამალი გამოსცადეს, ყველა ექიმი მიიწვიეს, მაგრამ არაფერი შველიდა. ის უფრო და უფრო ღრმად იძირებოდა სიგიჟეში.
შემდეგ ერთხელ მასთან ერთი ფაიკირი, სუფი მისტიკოსი მივიდა და განაცხადა:
- მოიცადეთ! თუკი იპოვნით სხვა დიდ მოჭადრაკეს, ეს ძალიან დაგეხმარებათ. ის ჭადრაკს ითამაშებს გიჟ მეფესთან.
ვინ მოინდომებს გიჟთან თამაშს? მაგრამ მეფე მზად იყო, რომ ნებისმიერი თანხა გაეღო განსაკურნებლად. მოჭადრაკე გამოჩნდა -დიდ საფასურად! მისტიკოსი მართალი იყო: ერთი წლის შემდეგ მეფე სრულიად ნორმალური გახდა. მაგრამ მეორე მოჭადრაკე შეიშალა ჭკუიდან.
ფრთხილად იყავით! - თუ ჩემთან დისკუსიის მოწყობა გინდათ, ჭკუიდან შეიშლებით, რადგანაც მე არ ვარ თანმიმდევრული ადამიანი, მე არ ვარ ლოგიკური. მე აბსურდული ვარ.
მაგრამ იუნგის მიმდევარმა ყველაზე მთავარი გაუშვა ხელიდან. იფროიდის მიმდევარი რომ ყოფილიყო, მე ფროიდს დავატყდებოდი თავს; მარქსის მიმდევარი რომ ყოფილიყო, მარქსს დავატყდებოდი თავს, ოშოს მიმდევარი რომ ყოფილიყო, ოშს დავატყდებოდი თავს! საქმე იუნგში არაა! იუნგი აქ არაფერ შუაშია. მე მის ეგოს ვესხმოდი თავს! რადგან მისი ეგო იუნგს ჩაეჭიდა, საწყალ იუნგსაც მოხვდა.
თუკი ხვალ ვინმე მოვა და მეტყვის, რომ ფროიდის მიმდევარია, მე ფროიდს დავესხმები თავს. ვიტყვი: „ფროიდი - არაფერია იუნგთან შედარებით, ის უბრალოდ ლაქიაა!“ მაშნ, ბუნებრივია, არათანმიმდევრული აღმოვჩნდები, მაგრამ თქვენ ყველაზე მთავარს გაუშვებთ ხელიდან! მე არაფერი მაქვს საერთო იუნგთან, ფროიდთან. რა საქმე მაქვს მათთან? ჩემი ძალისხმევები იმისკენაა მიმართული, რომ გამოგაღვიძოთ, სწორი მიმართულება მოგცეთ. ის, ვინც იუნგზე დამისვა კითხვა, განაწყენდა არა იმიტომ, რომ იუნგს ვაკრიტიკებდი, ის განაწყენდა იმიტომ, რომ მის ეგოს შევეხე. ეს რომ დაენახა, ჩემი სიტყვები სასარგებლო გახდებოდა მისთვის. თუ ამას ვერ ხედავს, ესე იგი ისარი ასცდა მიზანს. მაშინ მომიწევს, რომ სხვა მეთოდს მივმართო.
მე უნდა დავანგრიო თქვენი ეგოს სტრუქტურა. ამიტომ არ მკითხოთ კვლავ და კვლავ, რატომაა ჩემი გამოთქმები არათანმიმდევრული. მე მხოლოდ ერთში ვარ თანმიმდევრული - იმაში, რომ არათანმიმდევრული ვარ. მე თანმიმდევრულად არათანმიმდევრული ვარ; ეს ერთადერთი თანმიმდევრულობაა, რომელიც გამაჩნია. და მე უსასრულო თავისუფლებას ვფლობ, რომელიც არ აქვს თანმიმდევრულ ადამიანს. მე შემიძლია გეთამაშოთ, მე შემიძლია გაგეხუმროთ, მე შემიძლია დავტკბე თქვენი ეგოს, თქვენი სტრუქტურების დანგრევით. მე არ მაქვს ამ ყველაფრისადმი სერიოზული დამოკიდებულება. უფლებას ვაძლევ საკუთარ თავს, რომ ვითამაშო, ჯერ რაღაც ერთი გამოვცადო, შემდეგ მეორე. ჩემი გამოთქმები მსახიობებს ჰგვანან სცენაზე: ისინი შესაძოა ერთმანეთს ეწინააღმდეგებოდნენ, ისინი არ არიან ვალდებულნი, რომ სიმართლე ილაპარაკონ, სცენაზე იმისთვის გამოვიდნენ, რომ ჭეშმარიტება გამოაღვიძონ, აღმოაჩინონ იგი.
მინდა გითხრათ: ნურაფერს გააკეთებთ თანმიმდევრულობის გულისთვის. თანმიმდევრულობა - ეს ხსნაა სულელებისთვის და ფილოსოფოსებისთვის, ესენი კი - ერთი და იგივე ადამიანები არიან. არასოდეს გააკეთოთ რამე უბრალოდ თანმიმდევრულობის გამო. ეს არაა სასურველი, რადგანაც ექსპერიმენტული კვლევის შესაძლებლობას ზღუდავს. თუ თქვენ ისე მოქმედებთ, რომ წარსულთან თანმიმდევრულობას ინარჩუნებთ, თვენი მოქმედებები დაპროგრამებულ დამოკიდებულებად იქცევა. ამის გამო უძრავ მდგომარეობაშ იყინებით, რაც ევოლუციურ პროცესს უშლის ხელს. მთელი თქვენი ენერგია აწმყოს, მიმდინარე მომენტს უნდა მისცეთ. არაფერი არ უნდა დატოვოთ წარსულისთვის. მოქმედება, რომელიც წარსულ პრეცენდენტთან ინარჩუნებს თანმიმდევრულობას, - ეს სიკვდილის ფორმაა, ის ანგრევს ნებისმიერ შესაძლებლობას, რომ თქვენს გაგებაში გაიზარდოთ.
გახსოვდეთ, რა არის თანმიმდევრულობა? თანმიმდევრულობა ნიშნავს, რომ ჩემი დღევანდელი დღე გუშინდელს უნდა ემორჩილებოდეს. სწორედ ესაა თანმიმდევრულობა. ჩემი აწმყო ჩემს წარსულს უნდა ემორჩილებოდეს - აი, რა არის თანმიმდევრულობა. მაგრამ მაშინ როგორღა უნდა გავიზარდო? როგორ უნდა ვიმოძრაო? თუკი ვინარჩუნებ თანმიმდევრულობას წარსულთან, მაშინ ზრდა შეუძლებელი ხდება.
ზრდა ნიშნავს არათანმიმდევრულობას: თქვენი დღევანდელი დღე გიშინდელის საზღვებს უნდა სცდებოდეს, ის არ უნდა ინარჩუნებდეს მასთან თანმიმდევრულობას, მან უნდა გამოიყენოს იგი, როგორც საყრდენი წერტილი, მან არ უნდა შექმნას მისგან შეზღუდულობა, და მაშინ თქვენი ხვალინდელი დღე დღევანდელის საზღვრებს გასცდება. თუ დღითი-დღე დაშორდებით წარსულს, მაშნ გაიზრდებით, უფრო მაღალ მწვერვალებს მიაღწევთ.
თანმიმდევრული ადამიანები - სულელი ადამიანები არიან. მათი ცხოვრება - უძრაობაა. ისინი გვამის მყრალი სუნი ასდით და თავადაც გვამს ჰგვანან: ისინი იხრწნებიან, ისინი არ ცხოვრობენ. ცხოვრება, თავისი არსით, ლოგიკური მოვლენა კი არა, დიალექტიკური მოვლენაა. დიალექტიკა ნიშნავს თეზას, ანტითეზას და სინთეზს: თქვენი გუშინდელი დღე თეზისი იყო, დღევანდელი დღე ანტითეზაა, ხოლო ხვალინდელი სინთეზი იქნება. შემდეგ თქვენი ხვალინდელი დღე კვლავ თეზისს ქმნის, შემდეგი - ანტითეზას, შემდეგ კი დგება სინთეზი, - და ასე შემდეგ. და თქვენ გამუდმებით ამ დიალექტიკაშ ცხოვრობთ. ცხოვრება - ეს დიალექტიკური პროცესია; ეს არაა ხაზობრივი, ლოგიკური პროცესი.
ცხოვრება წინააღმდეგობრივია. სწორედ ამიტომ არ შემიძლია მოგცე განსაზღვრება, დღევანდელ განსაზღვრებას ვერ მიიღებთ ხვალ. მე ვერ მივცემ საკუთარ თავს განსაზღვრებას, რადგანაც ეს იგივე იქნება, ღრუბელს ან ოკეანეს, მზარდ ხეს ან ბავშვს რომ მივცე განსაზღვრება. მე განუწყვეტლივ ვიცვლები, რადგანაც ცვლილება - ეს ცხოვრების სულია. გარდა ცვლილებებისა, ცხოვრებაში არაფერია მარადიული.
მე გამუდმებით ვიცვლები. ცვლილება - ჩემი ღმერთია, რადგანაც ეს ერთადერთი უცვლელი მოვლენაა ცხოვრებაში. სწორედ ამიტომ ვუწოდებ ამას ღმერთს. ყველაფერი დანარჩენი იცვლება: იცვლება ცხოვრება, იცვლება სიკვდილი, - უცვლელი მხოლოდ ცვლილებებია. მე ქედს ვიხდი ცვლილებების წინაშე. მე შეყვარებული ვარ მასზე. მე არ შემიძლია ერთხელ და სამუდამოდ მივცე საკუთარ თავს განსაზღვრება. მე მიწევს, რომ ცხოვრების ყოველ წამში მივცე საკუთარ თავს განსაზღვრება; არასოდეს იცი, რას მოიტანს შემდეგი მომენტი.
იყო ჩემთან - ნიშნავს იყო მუდმივ დინებაში, მუდმივ მოძრაობაში. ისინი, ვისაც გამბედაობა არ ჰყოფნის, ადრე თუ გვიან გამოვარდებიან მოგზაურობიდან, რომელშიც მე გიწვევთ. ისინი, ვისაც სიმამაცე არ ჰყოფნის, რომ მიიღონ უცნობი მომავალი და გახსნილნი დარჩნენ შეუცნობელისადმი, იდუმალისადმი, ისინი, ვინც ჩქარობენ დოგმის, რწმენის სიტემის, ფილოსოფიის მიღებას, რათა შეწყვიტონ ზრდა, რათა ჩაეჭიდონ ამ დოგმას, რათა ამ დოგმის ფანატიკოსები გახდნენ; ისინი, ვინც გამუდმებით ეძებენ რაღაც განსაზღვრულობას, რომელშიც არაფერი არასოდეს არ იცვლება, - ეს მკვდარი ადამიანები, მშიშარა ადამიანები არიან. ისინი ვერ გახდებიან ჩემი ხალხი.
მე სრულიად სხვა რელიგიას გთავაზობთ. ასეთი რელიგია ჯერ არასოდეს ყოფილა მსოფლიოში. მსოფლიოს ყველა რელიგიას მუდმივობის სჯეროდა, მე ცვლილებების მჯერა. მსოფლიოს ყველა რელიგია დოგმატური იყო, მე აბსოლუტურად არადოგმატური, ანტიდოგმატური ვარ. ყველა რელიგია დაყვანილი იყო ფილოსოფიური მტკიცებულებების ნაკრებამდე. როცა მე წავალ, ისეთ გაურკვევლობაშ დაგტოვებთ, რომ ვერასოდეს ვერავინ დაიყვანს ფილოსოფიამდე იმას, რასაც ვლაპარაკობ. ვერავინ დაიყვანს ამას რაიმე დოგმამდე.
შეუძლებელია ჩემზე იარლიყის მოკერება, შეუძლებელია ჩემი მოწესრიგება, რადგანაც მე ნივთი არ ვარ. მე - მდინარე ვარ, ღრუბელი, რომელიც გამუდმებით იცვლის თავის ფორმას. თანმიმდევრულობის ჩემი გაგება ფესვგადგმულია ამ განუწყვეტელ ცვლილებაში, ამ დინამიურ ცეკვაში, რომელსაც ცხოვრება ეწოდება. დიახ, ჩემთვის ღმერთი - ეს მოცეკვავეა: ეს გამუდმებული მოძრაობაა, და სწორედ ამაშია ღმერთის სილამაზე. სინამდვილეში, მინდა რომ ღმერთს მოცეკვავე კი არა, ცეკვა ვუწოდო, რადგანაც თავად სიტყვა „მოცეკვავე“ არასწორია. ის ქმნის შთაბეჭდილებას, რომ ღმერთი - ეს რაღაც არსებაა. მაგრამ თუ ეს უბრალოდ ცეკვაა, უბრალოდ ღრუბელია...
არსებობს ძველი ქრისიტანული მისტიკური ტრაქტატი „არცოდნის ღრუბელი“. არც ერთ სხვა წიგნს არ აქვს ასეთი მშვენიერი სახელწოდება: „არცოდნის ღრუბელი“. ეს ღმერთის განსაზღვრებაა: „ღრუბელი“ და „არცოდნა“.
ღმერთის განცდისგან შეუძლებელია ცოდნის შექმნა. სინამდვილეში, რაც უფრო მეტია თქვენს მიერ ღმერთის განცდა, მით უფრო და უფრო ნაკლები იცით. სინამდვილეში, როცა ღმერთი ტოტალურად დაგემართებათ, თქვენ ვეღარ შეძლებთ საკუთარი თავის აღმოჩენას: შემცნობელი გაქრა. ნამის წვეთი ოკეანეს შეერწყა, ან... ოკეანე შეერწყა ნამის წვეთს.
მე არ ვარ დამძიმებული ჩემი გუშინდელი დღით. ჩემმა დღევანდელმა დღემ უკვე შეცვალა იგი. მე აწმყოში ვხედავ, რადგანაც სიცოცხლის სხვა მეთოდი არ არსებობს. ყველა დანარჩენი მეთოდი - ეს სიკვდილის გამოხატულებაა.
ამიტომ, გთხოვთ, ნუ ითხოვთ ჩემგან თანმიმდევრულობას. თქვენ უნდა გაიგოთ, უნდა მიიღოთ ჩემი არათანმიმდევრულობა. თქვენ უნდა გაიგოთ ჩემი წინააღმდეგობრიობა. ყველაზე მთავარი, რაც უნდა გაიგოთ, ეს ისაა, რომ ჩემი მტკიცებულებები - ეს არაა ჭეშმარიტების მტკიცებულებები. ჩემი მტკიცებულებები - ეს უბრალოდ პროვოკაციაა. მე არ გთავაზობთ ჭეშმარიტებას. მე გიბიძგებთ, რომ თავად ეძებოთ იგი! ჭეშმარიტება - ეს ის არაა, რისი მოცემაც შეიძლება, ეს საქონელი არაა. მისი გადმოცემა შეუძლებელია. მე უბრალოდ სურვილს, მისწრაფებას ვქმნი თქვენში, უზარმაზარ მისწრაფებას, რომ ეძიოთ და გამოიკვლიოთ. თუ მე ძალიან თანმიმდევრული ვიქნები, თქვენ შეწყვეტთ ძიებას.
თქვენ იფიქრებთ: „რა საჭიროა ძიება? ოშომ იცის, მე შემიძლია უბრალოდ დავუჯერო“. სწორედ ამას აკეთებს ქრისტიანობა, სწორედ ამას აკეთებს ბუდიზმი, სწორედ ამას აკეთებს ჯაინიზმი. „ბუდამ იცის, - რატომღა უნდა ვეძებოთ?ჩვენ შეგვიძლია უბრალოდ ვირწმუნოთ. მას არ შეუძლია ჩვენი მოტყუება. ის არაა მატყუარა. მან უკვე დაადგინა ჭეშმარიტება. ნუთუ ჩვენ შეგვიძლია კიდევ სხვა ჭეშმარიტების აღმოჩენა? მან უკვე აღმოაჩინა. ჩვენ შეგვიძლია მხოლოდ დავიჯეროთ“. მაშინ აღარ გჭირდებათ იმაზე ზრუნვა, რომ თავად გამოიკვლიოთ. მაგრამ ყველაზე მთავარი, რაც უნდა გაიგოთ, - ეს ისაა, რომ სანამ ჭეშმარიტება თქვენი არ გახდება, იგი არ არსებობს. ჩემი ჭეშმარიტება ვერ იქნება თქვენი ჭეშმარიტება. ეს შეუძლებელია. ჩემი ჭეშმარიტება თქვენ ვერ გადმოგეცემათ.
ჭეშმარიტება აბსოლუტურად ინდივიდუალურია. ყველა ბუდას უნდოდა მისი გადმოცემა თქვენთვის, მეც მენდომებოდა, მაგრამ ეს შეუძლებელია. ყველაფერი, რისი გაკეთებაც შემიძლია, - ესაა თქვენში ძიების, დამოუკიდებლად კვლევის უზარმაზარი სურვილის გაღვიძება, რათა გადააგდოთ მთელი თქვენი ტვირთი, მთელი უსარგებლო ტვირთი, და და წახვიდეთ სათავგადასავლო მოგზაურობაში; რათა მოიკრიბოთ სიმამაცე თქვენს კომფორტზე, იდეოლოგიებზე, ფილოსოფიებზე, ორთოდოქსალურ წარმოდგენებზე, ყველაფერ იმაზე უარის სათქმელად, რაც უსაფრთხოების შეგრძნებას გაძლევთ; რათა მოიკრიბოთ გამბედაობა, გადააგდოთ თქვენი ჭკუა და გაემგზავროთ შეუცნობლისკენ. ყოფიერების ღრუბელი... თქვენ მასში უნდა გაქრეთ.
ამიტომაც ვერ მოგცემთ დოგმას. ყოველდღე, ყოველ წამს წინააღმდეგობრივი ვიქნები საკუთარ თავთან. თანდათანობით თქვენ დაინახავთ, რომ არანაირი აზრი არ აქვს ჩემს იდეებზე ჩაჭიდებას. იმავე მომენტში თქვენ გააცნობიერებთ, რომ არანაირი აზრი არ აქვს საერთოდ რაიმე იდეაზე ჩაჭიდებას, - ჩემია იგი, ბუდასი, იესოსი, თუ ვინმე სხვის. აუცილებელია გადააგდოთ ყველა იდეა.
როცა თქვენს გონებაში არცერთი იდეა არ იქნება, თქვენ იქ ღმერთს აღმოაჩენთ. როცა ყველა ფილოსოფია გაქრება, მაშინ რელიგია თქვენს არსში გამოვლინდება.
მეოთხე კითხვა:
რატომაა ასეთი ძნელი ნამდვილი კითხვის დასმა? რატომ ვგრძნობ თავს ასე სულელად, როცა ამ, ან ნებისმიერ სხვა კითხვას ვსვამ?
ნამდვილი კითხვის დასმა შეუძლებელია. მხოლოდ არანამდვილი კითხვების დასმაა შესაძლებელი. ამიტომ ყოველთვის, როდესაც რაიმე კითხვას სვამ, თავს ცოტათი სულელად გრძნობ, - შიგნით სიღრმეში შენ იცი, რომ ის არაა ნამდვილი. დასმა მხოლოდ არანამდვილი კითხვის შეიძლება! ნამდვილი კითხვის დასმა შეუძლებელია. რატომ? იმისთვის, რომ ნამდვილი კითხვა იპოვნო, სიღრმეში უნდა ჩაიძირო, საკუთარი არსების ყველაზე ღრმა ცენტრში. არანამდვილი კითხვები პერიფერიაზეა, არანამდვილი კითხვა მილიონია. ნამდვილი კითხვა მხოლოდ ერთია, და ის შიგ ცენტრში იმყოფება. თუ ნამდვილი კითხვის დასმა გინდა, საკუთარი არსების ცენტრში მოგიწევს ჩაღრმავება. მაგრამ პრობლემა იმაშა, რომ როცა საკუთარი არსის ცენტრში აღმოჩნდები, შენ გაიგებ ნამდვილ კითხვას და იმავდროულად შენ გაიგებ ნამდვილ პასუხსაც.
ნამდვილ კითხვაში უკვე ჩადებულია ნამდვილი პასუხი. ისინი განუყოფელნი არიან ერთმანეთისგან, ისინი ერთდროულად ხდებიან. სწორედ ამიტომ ნამდვილი კითხვის დასმა შეუძლებელია. თუ არ იცი ნამდვილი კითხვა, როგორ დასვამ მას? თუ ნამდვილი კითხვა იცი, მაშინვე იცი ნამდვილი პასუხიც. ეს არაა ორი განცალკევებული მოვლენა, ეს ერთი მონეტის ორი მხარეა: ერთი მხარე - ნამდვილი კითხვაა, მეორე კი - ნამდვილი პასუხი.
მაგრამ სანამ ამას გააცნობიერებ, მრავალი არანამდვილი კითხვის დასმა მოგიწევს. უნდა გიხაროდეს, თუკი გააცნობიერე ის ფაქტი, რომ ნამდვილი კითხვის დასმა რთულია, შეუძლებელია. ეს კარგის ნიშანია, კარგის მაჩვენებელია. ის, რომ მეკითხები: „რატომაა ასეთი ძნელი ნამდვილი კითხვის დასმა?“ - უკვე მეტყველებს იმაზე, რომ სწორი კითხვის მიმართულებით მიდიხარ. ეს იმაზე მეტყველებს, რომ ახლა შენ უკვე შეგიძლია მაშინვე გაარჩიო, ნამდვილია შენი კითხვა თუ არა. შენ შეძელი, რომ არანამდვილ კითხვას, როგორც არანამდვილს არჩევ, ეს კი პირველი ნაბიჯია იმისკენ, რომ გაარჩიო ნამდვილი, როგორც ნამდვილი. სანამ გაარჩევ, რა არის ჭეშმარიტება, აუცილებელია ბოლომდე, აბსოლუტურად გაარჩიო, რა არ არის ჭეშმარიტება.
სწორედ ამიტომ ამბობ: „რატომ ვგრძნობ თავს ასე სულელად, როცა ამ, ან ნებისმიერ სხვა კითხვას ვსვამ?“
ყველა კითხვა სულელურია. მაგრამ მე არ გთავაზობთ მათ შეკავებას. უბრალოდ იმით, რომ კითხვები არ დასვათ, ბრძენი ვერ გახდებით. სულელური კითხვების დასმა აუცილებელია, რათა ისინი გადააგდოთ; სულელური კითხვების გადაგდება - ეს სისულელის გადაგდებაა. თანდათანობით თქვენ გააცნობიერებთ: „ყველა ჩემი კითხვა უსარგებლოა. რატომ ვსვამ მათ? პასუხიც რომ მივიღო, როგორ შეცვლის ეს ჩემს ცხოვრებას?“
ერთხელ ერთ სოფელში გავიარე. ჩემთან ორი მოხუცი მოვიდა: ერთი მათგანი ინდუისტი იყო, მეორე კი - ჯაინი. ჯაინებს არ სჯერათ ღმერთის არსებობის. ისინი კარგი მეგობრები იყვნენ. ისინი თითქმის მთელი ცხოვრება მეგობრობდნენ. ორივე დაახლოებით სამოცდაათი წლის იყო, და მთელი ცხოვრება კამათობდნენ იმასთან დაკავშირებით, არსებობს თუ არა ღმერთი. ინდუისტი ამტკიცებდა, რომ ღმერთი არსებობს; ის ვედების, გიტას და უპანიშადების ციტირებას ახდენდა. მისი მეგობარი ჯაინი ამტკიცებდა, რომ ღმერთი არ არსებობს; ის მაჰავირას, ნემინატას, პარშვანატას და ტირტჰანკარას ციტირებას ახდენდა. ისინი გაუთავებლად კამათობდნენ ამაზე, იმიტომ რომ ეს საკითხები ისეთი უაზრობაა, ისეთი უსარგებლოა, რომ მათი განხილვა უსასრულოდ შეიძლება. ვერავინ შეძლებს ღმერთის არსებობის დამტკიცებას აბსოლუტურად, ასევე ვერავინ შეძებს მის აბსოლუტურად უარყოფას. ეს კითხვები ძალიან უსარგებლოა. ვერაფერს ვერ დაამტკიცებ ან უარყოფ აბსოლუტურად, ამიტომ კითხვა ყოველთვის რჩება.
როცა გაიგეს, რომ სოფლის ბოლოში, სასტუმროში ვცხოვრობდი, ჩემთან მოვიდნენ და მითხრეს:
- მთელი ცხოვრება ვკამათობთ. ჩვენ განუყრელი მეგობრები ვართ, მაგრამ როცა საქმე ღმერთის არსებობას ეხება, კამათს ვიწყებთ. მთელი ცხოვრება ამის გამო ვჩხუბობთ. ახლა, როცა აქ ხარ, მოგვეცი პასუხი ამ კითხვაზე, რათა ჩვენი კამათი შეწყდეს და მშვიდად მოვკვდეთ.
მე ვკითხე:
- თუ ზუსტად დამტკიცდება, რომ ღმერთი არსებობს, როგორ შეცვლის ეს თქვენს ცხოვრებას?
მათ მხრები აიჩეჩეს. შემდეგ კი მიპასუხეს:
- ვერანაირად. ჩვენ ჩვეულებრივად ვიცხოვრებთ.
- თუ ზუსტად დამტკიცდება, - ვკითხე მე, - რომ ღმერთი არ არსებობს, როგორ შეცვლის ეს თქვენს ცხოვრებას?
მათ მიპასუხეს:
- ვერანაირად ვერ შეცვლის, ჩვენ ორივენი აბსოლუტურად ერთნაირად ვცხოვრობთ. ერთობლივი ბიზნესი გვაქვს. მას სწამს ღმერთის, მე არ მწამს, მაგრამ რაც შეეხება ჩვენს ცხოვრებას, აბსოლუტურად ერთნაირად ვცხოვრობთ. ჩვენს ცხოვრებაზე არ ახდენს გავლენას ჩემი ღმერთის არსებობა ან მისი ღმერთის არარსებობა.
და მე ვუთხარი:
- მაშინ ეს უსარგებლო კითხვაა.
რომელი კითხვაა უსარგებლო? - ის, რომელზე პასუხიც ვერანაირად ვერ შეცვლის თქვენს ცხოვრებას. ადამიანები კითხულობენ: „ვინ შექმნა სამყარო?“ თუ ამას გაიგებთ, როგორ შეცვლის ეს თქვენს ცხოვრებას? ვინც არ უნდა იყოს - A, B, X, Y; როგორ შეცვლის ეს თქვენს ცხოვრებას? „არის თუ არა სიცოცხლე სიკვდილის შემდეგ?“ - როგორ შეცვლის ეს თქვენს ცხოვრებას?
ნუთუ ვერ ხედავთ, რომ მორწმუნეებიც და არამორწმუნეებიც ერთნაირად ცხოვრობენ? რომ ერთი და იგივე დამპალი ცხოვრება აქვთ? ნუთუ ვერ ხედავთ, რომ კათოლიკებიც და კომუნისტებიც ერთნაირად ცხოვრობენ, - ერთი და იგივე სიცრუეში, ერთი და იგივე სიყალბეში, იგივე ნიღბების ქვეშ? ნუთუ ვერ ხედავთ, რომ პროტესტანტებიც და კათოლიკებიც ერთნაირად ცხოვრობენ? ინდუისტებიც და მუსულმანებიც ერთნაირად ცხოვრობენ, ოდნავი განსხვავების გარეშე? თუკი არის რაიმე განსხვავება, მხოლოდ ვერბალური. მაგრამ ვერბალური განსხვავება გავლენას არ ახდენს მათ ცხოვრებაზე. ისინი განიხილავდნენ და ახლაც განაგრძობენ უსარგებლო კითხვების განხილვას.
მაშ, რატომ სვავენ ადამიანები უსარგებლო კითხვებს? - ამ სახით ისინი შიგნითკენ ჩაღრმავებას არიდებენ თავს. ისინი თავს აჩვენებენ, რომ დიადი მაძებლები არიან: ისინი ინტერესდებიან ღმერთით, ინტერესდებიან სიცოცხლით სიკვდილის შემდეგ, ინტერესდებიან სამოთხით და ჯოჯოხეთით. სინამდვილეში მათ არ აინტერესებთ საკუთარი თავი: იმისთვის, რომ თავიდან აიცილონ ეს, იმისთვის, რომ თავიდან აიცილონ იმ ფაქტის გაგება, რომ „მე საკუთარი არსი მაინტერესებს“, მათ ყველა ეს კითხვა შექმნეს. როგორც აღმოჩნდა, ყველა ეს კითხვა სტრატეგიაა, რომ ყველაზე მთავარ კითხვას აარიდონ თავი: „ვინ ვარ მე?“
ნამდვილი რელიგია მდგომარეობს ამ კითხვაზე პასუხის ძიებაში: „ვინ ვარ?“ ვერავინ უპასუხებს ამ კითხვას თქვენს მაგივრად. თქვენ მოგიწევთ, რომ უფრო ღრმად ამოთხაროთ, უფრო ღრმად შეხვიდეთ თქვენს არსში. ერთხელ, როცა საკუთარი სიცოცხლის წყაროს მიაღწევთ, თქვენ გაიგებთ. ამ დღეს ერთდროულად იქნება ნაპოვნი ნამდვილი კითხვაც და ნამდვილი პასუხიც.
მეხუთე კითხვა:
მე ხშირად ვაღწევ მდგომარეობას, - ან იმას, რაც მდგომარეობად მეჩვენება, - რომელსაც „ცარიელ ბამბუკს“ ვუწოდებთ, - დუმილის, დაკვირვების, სიცარიელის მდგომარეობას. ერთადერთი პრობლემა იმაშია, რომ ამ სიცარიელეში არ არის ნეტარება: ეს მხოლოდ სიცარიელეა. შემიძლია თუ არა მქონდეს იმედი, რომ რაღაც შეავსებს მას უახლოეს დღეებში?
შენსიცარიელის მთელ სილამაზეს უშვებ ხელიდან ამ წარმოდგენის გამო, ამ სურვილის გამო, რომ რაღაცით შეავსო იგი. სინამდვილეში შენ არ ხარ ცარიელი ბამბუკი, რადგანაც ამ ცარიელ ბამბუკში სურვილია. და ეს სურვილი საკმარისია, რომ ცარიელი ბამბუკი შეავსოს, რომ მისი სიცარიელე შეავსოს. მისი შევსების ეს სურვილი, ეს მოლოდინი, რომ „ღმერთი ერთხელაც მოვა და შეავსებს ჩემს სიცარიელეს“, თავად ეს იდეა გიშლის ხელს, რომ ცარიელი ბამბუკი გახდე. გადააგდე ეს სურვილი, დაივიწყე, რომ ცარიელი ბამბუკი რარაცით უნდა შეივსოს, - ამ შემთხვევაში გახდები ცარიელი. როცა ცარიელი ბამბუკი ხდები, ის მაშინვე ღმერთით ივსება. მაგრამ ეს არ ნიშნავს, რომ ამის გაკეთებაა საჭირო. თუ სურვილი გექნება, ხელიდან გაუშვებ მას.
ეს რელიგიური ძიების ერთ-ერთი პარადოქსია. რაც შეიძლება სიღრმისეულად გაიგეთ ეს. ნება მიეცით, რომ ღრმად შევიდეს თქვენს გულში, რადგანაც ეს ერთი ადამიანის პრობლემა კი არა, ყოველი თქვენგანის პრობლემაა. ყოველი, ვინც ჭეშმარიტების საძიებლად, საკუთარი არსის საძიებლად, ღმერთის საძიებლად გაემართება, ადრე თუ გვიან შეეჯახება ამას.
შესაძლოა, თქვენ სიცარიელეს გრძნობთ, მაგრამ სადღაც სიღრმეში იმალება სურვილი, მოლოდინი, იმედი: „მაშ, სად არის ღმერთი? უკვე ბნელდება, და მე უკვე დიდი ხანია ვზივარ, როგორც ცარიელი ბამბუკი. რაშია აზრი? ეს მხოლოდ სიცარიელეა“.
შენს სიტყვებში: „ეს მხოლოდ სიცარიელეა“ არის რაღაც განკითხვასავით. შენ არ გიხარია ეს სიცარიელე, ცარიელი ბამბუკის ეს მდგომარეობა. შენ განსჯი მას. როგორღაც შეძელი მისი შექმნა, რადგანაც არაერთხელ გსმენია ჩემგან, რომ იმ მომენტში, როცა ცარიელი ბამბუკი ხდები, შენზე ღმერთი გადმოდის: „გახდით ცარიელნი, და აივსებით“. შენ ავსება გინდა, ამიტომაც ფიქრობ: „კარგი, მომიწევს, რომ ცარიელი გავხდე. თუ ეს ავსების ერთადერთი საშუალებაა, ამასაც მივმართავ“. მაგრამ ეს არაა ნამდვილი სიცარიელე. შენ ყველაზე მთავარი ვერ გაიგე.
დატკბი სიცარიელით, გაიხარე მისით, ელოლიავე მას. ნება მიეცი შენს სიცარიელეს, რომ ცეკვად იქცეს, ზეიმად იქცეს. დაივიწყე ღმერთი; მოდის თუ არ მოდის - ეს მისი პირადი საქმეა. რატომ უნდა იზრუნო ამაზე? ეს მას მიანდე! როცა ბოლომდე ივიწყებ ღმერთს, ის მოდის, ის მაშინვე მოდის. ის ყოველთვის მაშინ მოდის, როცა არ ელი, როცა არც კი გესმის მისი ნაბიჯების ხმა. რაღაც მომენტში ის ჯერ კიდევ არ არის, შემდეგ კი უცებ ჩნდება. მაგრამ შენი სიცარიელე აბსოლუტური უნდა იყოს. აბსოლუტური სიცარიელე ნიშნავს, რომ არ არის მოლოდინი, არ არის მომავალი, არ არის სურვილი.
შენ ამბობ: „მე ხშირად ვაღწევ მდგომარეობას...“
როგორც ჩანს ხელოვნურად ქმნი ამ მდგომარეობას. როგორც ჩანს ძალისხმევას იყენებ ამისთვის. როგორც ჩანს შენს წარმოსახვაში ქმნი მას. ეს წარმოსახვითი მდგომარეობაა, და არა რეალური.
„...ან იმას, რაც მდგომარეობად მეჩვენება...“
შიგნით სიღრმეშიშენ თვითონაც იცი, რომ ეს არაა ნამდვილი მდგომარეობა. შენ როგორღაც მოახერხე, რომ შიგნით ერთგვარი სიცარიელე შეგექმნა. ეს ხელოვნური სიცარიელეა.
“…რომელსაც „ცარიელ ბამბუკს“ ვუწოდებთ, - დუმილის, დაკვირვების, სიცარიელის მდგომარეობას…”
მე ამას არ ვუწოდებ ცარიელი ბამბუკის მდგომარეობას. ეს სხვაა. ეს რომ ის ყოფილიყო, მასში არ იქნებოდა ღმერთის სურვილი, რადგანაც იქ არანაირი სურვილი არაა. მნიშვნელოვანი არაა რა გსურს, - ღმერთი, ფული, ძალაუფლება, პრესტიჟი. ამას არ აქვს მნიშვნელობა. სურვილი - ეს უბრალოდ სურვილია, მისი გემო ყოველთვის ერთნაირია: სურვილის აწმყო მომენტისგან მიჰყავხარ, მას აქ-და-ახლა-სგან მომავალში, სადღაც შორს მიჰყავხარ; სურვილი არ გაძლევს საშუალებას, რომ მომენტში მოდუნდე. მას შენი არსისგან მიჰყავხარ.
ამიტომ, მნიშვნელობა არ აქვს, რა გინდა: შესაძლოა გინდა ქვეყნის პრეზიდენტი გახდე; შესაძლოა ფული გინდა; შესაძლოა წმინდანად გახდომა გინდა; შესაძლოა ღმერთი გინდა; შესაძლოა ჭეშმარიტება გინდა, - სურვილი მაინც სურვილია. სურვილი ნიშნავს, რომ შენ იხლიჩები იმას შორის, რაც ხარ, და იმას შორის, რაც გინდა გახდე. ეს მოუსვენრობას, შფოთვას ქმნის, და ეს შფოთვა არ მოგცემს საშუალებას, რომ ცარიელი ბამბუკი გახდე.
ცარიელი ბამბუკი - ეს სურვილების არარსებობის მდგომარეობაა. როცა აბსოლუტურად ცარიელი ხდები, ამ სიცარიელეშია სიცხადე, ამ სიცარიელეშია უზარმაზარი სილამაზე, სიწმინდე. მაშინ ამ სიცარიელეში რაღაც ღვთაებრივია. იგი ისეთი სუფთაა, ისეთი უმანკო, რომ შენ ვერ უწოდებ მას „უბრალოდ სიცარიელეს“. ეს სიცარიელე - თავად ღმერთია. როცა ცარიელი ხარ, როცა აქ-და-ახლა იმყოფები, როცა ვერანაირი სურვილი ვერ გაშორებს შენს რეალობას, ამ დროს ღმერთი ხდება. ღმერთი ნიშნავს „იმას, რაც არის“.
ღმერთი უკვე ხდება, უბრალოდ შენი სურვილებით სავსე გონება არ გაძლევს მისი დანახვის საშუალებას. შენი გონება მაიმუნად გაქცევს, რომელიც ერთიდან მეორე ტოტზე დახტის. შენ გამუდმებით დახტიხარ, არასოდეს ხარ სიმშვიდის მდგომარეობაში. ეს სურვილი, ის სურვილი, - ერთი სურვილი მეორეს წარმოშობს და ასე უსასრულობამდე.
როცა სურვილები აღარაა, სად შეგიძლია წახვიდე? როცა სურვილები აღარაა, არის კი მომავალი? როცა სურვილები აღარაა, არის დრო? არის წარსული? თუ სურვილები აღარაა, არის გონება? არის მეხსიერება? არის წარმოსახვა? ყველაფერი ქრება! უბრალოდ გადაჭერი ის ერთადერთი ფესვი, რომელიც გონების ხის მთავარ ფესვს წარმოადგენს: გადაჭერი სურვილები და უბრალოდ იყავი. ყოფიერების ამ მდგომარეობაშ შენ ცარიელი ბამბუკი ხდები. და იმ მომენტში, როდესაც ცარიელი ბამბუკი ხდები, რეალობა ფეთქდება შენს შიგნით! ეს ისე ხდება, თიქოს ის ყოველთვის ელოდა ამ მომენტს, მაგრამ შენ უბრალოდ ჩაკეტილი იყავი მისთვის: ახლა კი ის ბოლომდე გავსებს!
ბოლო კითხვა:
ნუთუ ცხოვრება უფრო საოცარი არაა, ვიდრე რომანები?
სწორედ ასეა. ასეც უნდა იყოს, რადგანაც რომანები - ეს ცხოვრების ნაწილობრივი ანარეკლია, ძალიან შეზღუდული ანარეკლი. ცხოვრება უსასრულოდ მრავალფეროვანია. ცხოვრებას არ აქვს დასაწყისი და დასასრული, ის მუდმივად ხდება, ყველა დროში. ესაა მოგზაურობა მიზნის გარეშე.
რომანები - ეს მხოლოდ ცხოვრების მცირე ნაწილის ანარეკლია. რომანი პატარა ფანჯარას ჰგავს თქვენს ოთახში. დიახ, როცა ცაზე უამრავი ვარსკვლავია, თქვენ შეგიძლიათ დაინახოთ ცის ნაგლეჯი ამ ფანჯრიდან, მაგრამ ცა ფანჯრით იქნება შეზღუდული. თავად ცას არ აქვს საზღვრები, - იგი უსასრულოა, იგი არაფრითაა შეზღუდული, - თქვენი ფანჯარა კი საზღვრებს ქმნის. რომანი - ეს ცის შეზღუდული ნაწილია. როგორი საოცარი, იდუმალი, არაჩვეულებრივიც არ უნდა იყოს რომანი, იგი ფერმკრთალდება ნამდვილ ცხოვრებასთან შედარებით.
ნამდვილი ცხოვრება - ეს საიდუმლოთა საიდუმლოა... რომელსაც ვერანაირად ვერ ავხსნით. რომანი ადამიანის გონებაში იბადება. გონება - ეს სარკეა. იგი ასახავს ცხოვრების ზოგიერთ გამოვლინებას. და თუ თქვენ კარგი სარკე გაქვთ, შემოქმედებითი სარკე გაქვთ, თქვენ შეგიძლიათ სექმნათ პოეზია, თქვენ შეგიძლიათ შექმნათ მუსიკა, თქვენ შეგიძლიათ წეროთ რომანები, თქვენ შეგიძლიათ ხატოთ. მაგრამ რაც არ უნდა დახატოთ, რაც არ უნდა დაწეროთ, რაც არ უნდა შექმნათ, - ყველაფერი ეს რეალობის ძალიან პაწაწუნა, ატომარულ ნაწილად დარჩება, - არა უბრალოდ ნაწილად, არამედ რეალობის ნაწილის ანარეკლად, თქვენი გონების ანარეკლად.
ცხოვრების ისეთად დანახვა, როგორიც სინამდვილეშია, გამაოგნებელია. ცხოვრების ისეთად დანახვა, როგორიც სინამდვილეშია, ეს ფსიქოდელიური განცდაა. ცხოვრების ისეთად დანახვა, როგორიც სინამდვილეშია, ეს ცნობიერების გაფართოების განცდაა.
რომანს დასაწყისი უნდა ჰქონდეს. ასეა თუ ისე, იგი სადღაც უნდა იწყებოდეს. მას უნდა ჰქონდეს პირველი გვერდი, და სადღაც უნდა ჰქონდეს ბოლო გვერდიც, ის ვერ გაგრძელდება უსასრულოდ. შეგიძლიათ ძალიან გრძელი რომანი დაწეროთ, როგორც ტოლსტოის „ომი და მშვიდობა“, - მაშინ ის გაიწელება და გაიწელება, ძალიან დამღლელი და გრძელი მოგვეჩვენება. მაგრამ მაინც, დგება მომენტი, როცა წერტილი უნდა დაისვას. რომანი ვერ გაგრძელდება უსასრულოდ.
ცხოვრება უსასრულოდ გრძელდება. ერთი ტალღა მეორე ტალღად იქცევა, ერთი ხე მეორე ხეს შობს, ერთი ადამიანი სხვა ადამიანებს ჰბადებს, - და ასე უსასრულოდ: დასაწყისის და დასასრულის გარეშე.
ხელოვნება - მხოლოდ საცოდავი იმიტაციაა ცხოვრებისა. ამიტომ მხატვარი მხოლოდ წარმოსახვაშ, ოცნებებში რჩება. მხატვარი - ეს მეოცნებეა, კარგი მეოცნებე, - მეოცნებე, რომელსაც შავ-თეთრი კი არა ფერადი წარმოსახვა აქვს. მაგრამ ის მხოლოდ მეოცნებეა.
მისტიკოსი - ეს ისაა, ვინც გადააგდო ყველა ოცნება, ვინც გადააგდო გონების სარკე, ვინც ცხოვრებას უშუალოდ უყურებს, რაიმე შუამავლის ჩარევის გარეშე. ასე ხედავს იგი ყველაფერს, რაც უწყვეტად მიმდინარეობს ცხოვრებაში, ასე ხედავს იგი ერთ წამში მთელ მარადისობას, ერთ ატომში კი - მთელი ყოფიერების ანარეკლს.
მხოლოდ დაფიქრდით: თქვენში ნაწილია თქვენი დედისა, მამისა, მამის მამისა, დედის დედისა, და ასე შემდეგ. თქვენს შიგნით ადამი და ევაა, - თუ, რა თქმა უნდა, იყო მომენტი, როდესაც ყველაფერი დაიწყო... მე არ მგონია, რომ იყო ისეთი მომენტი, როცა ყველაფერი დაიწყო. „ადამი და ევა“ - ეს მაინც მხატვრული გამონაგონია, რელიგიური გამონაგონია. ყოფიერი არასოდეს დაწყებულა. იგი ყოველთვის იყო.
თქვენს შიგნით მთელი წარსულია. თქვენს უჯრედებში მოთავსებულია თქვენი დედისა და მამის, მათი დედების და მამების ყველა ოცნება, და ასე შემდეგ - მთელი კაცობრიობის ოცნებები, რომლებიც თქვენამდე იყვნენ. თქვენში არა მხოლოდ მთელი კაცობრიობის ოცნებებია, არამედ ყველა ცხოველის, რომლებიც ადამიანის წინ იყვნენ; რა მხოლოდ ყველა ცხოველის, არამედ ყველა ხის, ყველა ქვის, ყველა მთისა და მდინარის, რომლებიც წინ უძღოდნენ ხეებს. ყველაფერი ეს თქვენშია. თქვენ უსაზღვრო ხართ!
იგივე შეიძლება ითქვას მომავალზეც, - თქვენში ჩადებულია ასევე მთელი მომავალი; ბავშები, რომლებიც კიდევ დაიბადებიან, პოემები, რომლებიც კიდევ დაიწერებიან; არა მხოლოდ წარსულის შექსპირები, არამედ მომავლის შექსპირებიც, სიზმრები, რომლებიც უკვე დაგესიზმრათ, და სიზმრები, რომლებიც მომავალში დაგესიზმრებათ. თქვენში მოჩადებულია ყველა პოეტი და მხატვარი, რომლებიც მზად არიან, რომ დაიბადონ, ყველა მეცნიერი, ყველა მისტიკოსი, - მთელი მომავალი, მთელი მარადიული მომავალი.
თქვენში ჩადებულია მთელი წარსული, თქვენში ჩადებულია მთელი მომავალი. მთელი წარსული და მთელი მომავალი ამ პაწაწინა წამში ხვდება ერთმანეთს. იგივე შეიძლება ითქვას დროსა და სივრცეზეც: თქვენში მთელი სივრცეა, ყველა ხე და ყველა ვარსკვლავი.
დიდმა ინდოელმა მისტიკოსმა სვამი რამატირტამ, მას შემდეგ, რაც გასხოვოსნებას მიაღწია, ისეთი რაღაცეების ლაპარაკი დაიწყო, რაც სიგიჟეს ჰგავდა. ხალხმა იფიქრა, რომ იგი ჭკუიდან შეიშალა, რადგანაც ის ამბობდა: „მე ვხედავ, როგორ მოძრაობენ ჩემში ვარსკვლავები; არა გარეთ, არამედ შიგნით. როცა მზის ამოსვლას ვხედავ, მე ვხედავ, როგორ ამოდის იგი ჩემში და არა ჩემს გარეთ“.
ეს რაღაც სიგიჟეს ჰგავს. მაგრამ ასე არაა. რასაც იგი ამბობდა, ღრმა აზრის მატარებელია. ის ამბობდა: „მე მთელი ყოფიერის ნაწილი ვარ, მთელი ყოფიერი კი ჩემი ნაწილია. ჩემს შიგნით ყველაფერია, რაც ჩემს გარეთაა; და რაც ჩემს გარეთაა, იგივე ჩემს შიგნითაცაა. ჩემს შიგნითაა ყველაფერი, რაც უკვე მოხდა, რაც უნდა მოხდეს, და რაც ახლა ხდება.
ამის შეგრძნება, ამის დანახვა - ნიშნავს ლოცვის მდგომარეობაში ყოფნას, აღტაცებული გაოცების მდგომარეობაში ყოფნას, მოწიწების შეგრძნებას ყოფიერების სასწალის წინაშე. როგორ შეიძლება მადლობელი არ იყო, როცა ამ მისტიური ყოფიერების ნაწილს წარმოდგენ? როგორ შეიძლება მადლიერება არ იგრძნო იმისთვის, რომ რაღაც კავშირი გაქვთ ამ არაჩვეულებრივ სილამაზესთან? როგორ შეიძლება არ იგრძნო მადლიერება ყველაფერ იმისთვის, რაც თქვენს გარშემოა, ყველაფერ იმისთვის, რაც თქვენს შიგნითაა?
როდესაც თქვენ ხედავთ ამ მისტიურ ყოფიერებას, როცა გულის ყველაზე დიდ სიღრმეშ გრძნობთ მას, მყისიერად იბადება ლოცვა - ლოცვა, რომელშიც არ არის სიტყვები, ლოცვა-დუმილი, ლოცვა, რომელიც არაფერს ამბობს, მაგრამ საოცრად ბევრს გრძნობს, ლოცვა, რომელიც თქვენგან გამოდის, როგორც არომატი, ლოცვა, რომელიც უსიტყვო მუსიკას ჰგავს, ზეციურ მუსიკას, ან იმას, რასაც პითაგორე „ვარსკვლავების ჰარმონიას“, სამყაროს მელოდიას უწოდებდა. როცა შიგნით ეს მუსიკა იბადება, ხდება ის, რაზეც „ოქროს ყვავილის საიდუმლო“ საუბრობს: უეცრად თქვენს შიგნით იფურჩქნება ყვავილი, ოქროს ლოტოსი. მაშინ თქვენ მიხვედით, თქვენ სახლში დაბრუნდით.
ეს სურვილი, ეს მისწრაფება, ეს წყურვილი, ეს მადა - ესაა ის, რისკენაც გიბიძგებთ, ის, რისი გამოღვიძებაც მინდა თქვენში. როცა ეს შიმშილი გიპყრობთ, ცხოვრებაში პირველად აცნობიერებთ ყოფიერების წყალობას და სილამაზეს. თქვენ აღარ იგრძნობთ, რომ თქვენი ცხოვრება უაზრობაა, რომ თქვენი ცხოვრება შემთხვევითობაა. არ იგრძნობთ თავს ისე, როგორც ამაზე ჟან-პოლ სარტრი ამბობდა: „ადამიანი - ეს უსარგებლო ვნებაა“. არა, სრულიადაც არა. თქვენ იგრძნობთ, რომ თქვენს ცხოვრებას უზარმაზარი საზრისი გააჩნია, რადგანაც უსასრულო საზრისის ნაწილს წარმოადგენთ, და თქვენი აქ ყოფნით რაღაც წვლილი შეგაქვთ მასში.
მაშინ შემოქმედი ადამიანი გახდებით, რადგანაც შემოქმედ ადამიანად ყოფნა, ყოფიერების ცოტა უფრო გალამაზება, ვიდრე თქვენამდე იყო, - ეს ერთადერთი საშალებაა ღმერთისადმი მადლიერების გამოსახატავად. იმ დღეს, როცა თქვენ წახვალთ, ცხოვრებისგან დაკმაყოფილებულობის შეგრძნება მხოლოდ იმ შემთხვევაში გექნებათ, თუკი ყოფიერება ცოტათი მაინც გაალამაზეთ.
როცა ბუდა მიდის, ის დიდი კმაყოფილებით მიდის, რადგანაც მან იცის, რომ ყოფიერებას ცოტათი მეტ პოეზიას, ცოტათი მეტ გაცნობიერებულობას, ცოტათი მეტ ლოცვას უტოვებს.
გახსოვდეთ, რომ როცა ამ სამყაროს დატოვებთ, მხოლოდ მაშინ შეძლებთ სიხარულით სიკვდილს, თუკი ეს სამყარო ცოტა უფრო მნიშვნელოვანი, ცოტა უფრო გააზრებული, ცოტა უფრო მოცეკვავე, მოზეიმე გახადეთ. თუკი ცოტათი მეტი სიცილი, მეტი იუმორის გრძნობა აჩუქეთ მას, და თუ შეძელით რომ სანთელი აგენთოთ და ცოტა სიბნელე მაინც გაგეფანტათ, მაშინ უდიდეს სიხარულში მოკვდებით, - თქვენ რეალიზდით, თქვენი ცხოვრება გაიფურჩქნა და ნაყოფები მოიტანა. წინააღმდეგ შემთხვევაში უბედური მოკვდებით.
ჟან-პოლ სარტრის გამოთქმა სამართლიანია მხოლოდ ადამიანთა უმეტესობასთან დაკავშირებით, რომლებიც უმეცრებაში, გაუცნობიერებლობაში ცხოვრობენ. მათ ჯერ უფლებაც კი არ აქვთ, რომ ადამიანებად გამოაცხადონ საკუთარი თავი. მხოლოდ ბუდას ან კრიშნას, ან ზარატუსტრას, ან მუჰამედს შეუძლიათ განაცხადონ, რომ ისინი - ადამიანები არიან. ისინი ადამიანური არსებები არიან, რადგანაც ისინი გაიფურჩქნენ: მთელი მათი არსება გაიფურჩქნა. მათ არაფერი არ დარჩათ, ყველაფერი რეალიზებული აქვთ.
შექმენით ეს მისწრაფება, ეს წყურვილი საკუთარ თავში. თქვენში არის თესლი, რაც გჭირდებათ - მხოლოდ წყურვილია. ეს წყურვილი დაეხმარება თესლს, რომ აღმოცენდეს. თქვენში უზარმაზარი პოტენციალია ჩადებული; რაც გჭირდებათ, - ეს უდიდესი მისწრაფებაა. თუ ეს მისწრაფება აინთება თქვენში, მაშინ გაიწმინდებით. თქვენი ცხოვრების უხეში მეტალი ტრანსფორმირდება უმაღლეს მეტალად, ოქროდ. სწორედ ესაა ალქიმია. ხოლო „ოქროს ყვავილის საიდუმლო“ - ალქიმიური ტრაქტატია.
დღეისათვის საკმარისია.