თავი ოცდამეცამეტე
თავი ოცდამეცამეტე
მე აშრამის სახურავზე ვიწექი და ვრინდავანის ვარსკვლავებით მოჭედილ ცას შევცქეროდი. ფარშევანგები ხანგრძლივი ყვირილით ელაპარაკებოდნენ ერთმანეთს, და ღამის გუშაგები, რომლებიც სოფელს იცავდნენ, ხმამაღლა იძახდნენ ღმერთის სახელებს. მაგრამ ღამის ამ ყველა ხმას შორის იყო ერთი, რომელსაც განსაკუთრებული გრძნობით ვაყურადებდი: სადღაც შორიდან მსუბუქი ქარის რბილი ტალღებით ჩემამდე აღწევდა ჰარე კრიშნა მანტრა, რომელსაც მონაცვლეობით მღეროდნენ მოხუცებული მამაკაცი და ქალი. მათი ხმები, ყოველ ღამე, დინამიკებით გაძლიერებულნი ვრინდავანის თავზე ისმოდა დაღამებიდან გათენებამდე. ყველა ეს ხმა – გუშაგების შეძახილები, ფარშევანგების ყვირილი, მოხუცებული წყვილის გალობა – სულიერ სიმფონიად იკვრებოდა, რომელიც ჩემს გულს აიძულებდა, რომ სასიამოვნოდ შეკუმშულიყო. მოხუცი სადჰუ გამახსენდა, რომელიც ცარცის ნაჭრით გრაფელის დაფაზე მიწერდა სიტყვებს. ნუთუ მართლა ჭკუიდან ვიშლები კრიშნას გამო აქ, ამ ჯადოსნურ ვრინდავანში?
ტრადიციულად მწირები გარს უვლიან წმინდა ადგილებს, ისეთებს, როგორიცაა ვრინდავანი; ეს ღმერთისადმი თაყვანისცემის აქტად ითვლება. ერთხელ ღამით, რაღაც უჩინარ ძალას დამორჩილებული, სახურავიდან დავეშვი და გზას გავუყევი ქვიშიანი ბილიკით ვრინდავანის გარშემო. მთვარის შუქი გზას მინათებდა, და მე მდინარის გასწვრივ, ტყისკენ გავუყევი მას. შორეული ხმები თავისკენ მიზიდავდნენ. ახლოს მივედი და გული ამიჩქარდა. ნუთუ ეს სწორედ ის მელოდიაა, რომლის ქვეშაც მოჯადოებული ყოველ ღამე ვიძინებდი? ვერ ვითმენდი გამეგო, თუ საიდან მოდიოდა ეს ხმა. რაც უფრო ახლოს მივდიოდი, მით უფრო ხმამაღლა და მკაფიოდ ჟღერდა მანტრა. დიახ, ეს სწორედ ის გალობა იყო. მალე ხანუმანის უძველეს ტაძარში აღმოვჩნდი, მაიმუნისა, რომელიც ღმერთისადმი ექსტატიურ სიყვარულს განასახიერებს. იატაკზე სამოცდაათ წლამდე ასაკის მამაკაცი და ქალი ისხდნენ, თეთრ სამოსში შემოსილნი, ისინი გარეგნულად უბრალო გლეხებს ჰგავდნენ. ნახევრადმოხუჭული თვალებით ისხდნენ და ბოლომდე ჩანთქმულნი იყვნენ გალობაში. ღამის თითქმის პირველი საათი იყო, და მე, გვერდზე მივუჯექი და ხმა ავუყოლე უკვე ნაცნობ მელოდიას. შემდეგ, დამშვიდობებისას, მათ სადილზე დამპატიჟეს.
მეორე დღეს, სადილობის დროს, ქვიშიანი ბილიკიდან ხანუმანის ტაძრისკენ გადავუხვიე. რაღაც შიგნიდან მკარნახობდა, რომ ეს-ესაა რაღაც ძალიან მნიშვნელოვანი უნდა მომხდარიყო. წუთიც არ გასულა, რომ უცნობი ინდოელი ყმაწვილი მომიახლოვდა, ოცდახუთ წლამდე ასაკის, და მითხრა: “შენი ნახვა მაჰარაჯის უნდა, ახლავე”.
“ჩემი?” – გამიკვირდა მე, - მაგრამ ვინაა მაჰარაჯი და საიდან მიცნობს?”
“ო, მან შენზე ყველაფერი იცის!”
“ძალიან გთხოვ, მომიყევი, ვინაა მაჰარაჯი”.
“მხოლოდ ეხლა არა. მაჰარაჯი გელოდება. ჩვენ მოგვიანებით ვისაუბრებთ”.
ხელი ჩამკიდა და მზით განათებულ ტაძრის შიგა ეზოში შემიყვანა, სადაც ხის სავარძელზე, ფეხებგადაჯვარედინებული, იჯდა მრგვალსახიანი ადამიანი, რომელსაც გახუნებული კუბოკრული პლედი მოეხურა. იგი ნეტარებით იღიმებოდა, და მე უფრო ახლოს მივედი. მისი სახე, დაფარული ჭაღარა წვერით, არამიწიერი სიხარულით ბრწყინავდა. მოჭუტული თვალების დაჟინებული მზერა, თითქოს ჩემი სულის ყველაზე ღრმა და იდუმალ კუნჭულებში აღწევდა. ეს იყო ნიმ კაროლი ბაბა. როცა ჰიმალაებში ვცხოვრობდი, არაერთხელ მსმენია მისი და მისი არაჩვეულებრივი შესაძლებლობების შესახებ. მოსწავლეები და მიმდევრები სიყვარულით “მაჰარაჯის” ეძახდნენ.
როცა შევედი, იგი ჰინდიზე ელაპარაკებოდა რამდენიმე ინდუს მოსწავლეს, რომელიც ნახევარწრედ გარს შემოხვეოდნენ მას და მიწაზე იჯდნენ. როცა დამინახა, გადამდებად გაიღიმა და მოსალმების ნიშნად თავი დამიკრა. საჩვენებელი თითი ასწია და თარჯიმანის მეშვეობით მომმართა: “ჭეშმარიტების ძიებაში, შენ უარი თქვი სიმდიდრეზე და უზრუნველ ცხოვრებაზე. უამრავი წინააღმდეგობა გადალახე და ინდოეთში ჩამოხვედი. ახლა კი მარტო მოგზაურობ და ღმერთს ტირილით უხმობ, იმ დროს, როცა შენს მიერ მიტოვებული ოჯახი შენზე ტირის”. მან ჟესტით მიმიპატიჟა, რომ სხვებთან ერთად დავმჯდარიყავი. “არაფრის შეგეშინდეს, - განაგრძობდა იგი ისეთი სერიოზული ტონით, რომ წარბები შეეჭმუხნა, ტუჩები კი მოეკუმა. – გიხაროდეს ყველანაირი სირთულე. კრიშნამ შეისმინა შენი ლოცვები და ვრინდავანში მოგიყვანა. უბრალოდ გაიმეორე რამას და კრიშნას სახელები – ასე შეძლებ ყველა შენი სურვილი აისრულო”. – “თუმცაღა, - მან თავი შეარხია, - ადამიანებს ურჩევნიათ ჯოჯოხეთში იცხოვრონ, აკრიტიკონ ერთმანეთი და იომონ. არასოდეს განსაჯო სხვები და არ მისცე საკუთარ თავს ეგოიზმის გამოვლენის ნება”.
მეჩვენებოდა, რომ ყველაფერი იცოდა ჩემზე და სწორედ იმ სიტყვებს წარმოთქვამდა, რომლის გაგებაც აუცილებელი იყო ჩემთვის. არ ვიცოდი გამკვირვებოდა თუ აღვფრთოვანებულიყავი. “მაგრამ თითქმის მთელი მსოფლიო მოჰყვა ამ მახეში, მე როგორღა უნდა დავაღწიო თავი?” – ვკითხე მე.
მან თავი დამიქნია და გამიღიმა: ყველა გიყვარდეს, ყველას ემსახურე და ყველა გამოკვებე. იმსახურე, როგორც ხანუმანმა, - ეგოიზმისა და სიხარბის გარეშე. ესაა გასაღები ღმერთის შეცნობისთვის”.
ბავშვივით თამაშობდა, ხელი პირთან მიიტანა, თითქოს ჭამდა და განწმენდილი საჭმლის გასინჯვა შემოგვთავაზა.
ჩვენ სპეციალურ დარბაზში შევედით პრასადის მისაღებად, და მე შევახსენე ჩემს გამცილებელს, რომ ვერ ვითმენდი, ისე მინდოდა შეპირებული ამბის მოსმენა მის გურუზე. მან დაიწყო: “წარმოშობით ჰიმალაების პატარა სოფლიდან ვარ ნანდიტალის მეზობლად. ბავშვობიდან შემიყვარდა მაჰარაჯი”. იატაკზე დავჯექით ერთმანეთის გვერდი-გვერდ. ჩამომრიგებელმა ჩვენს წინ ფოთლებისგან გაკეთებული თეფშები დააწყო და ერთი-მეორეზე უკეთესი კერძები დაგვიდო. ჩემს გამცილებელს ღილებით შეკრული თეთრი პერანგი და ამავე ფერის შარვალი ეცვა. მისი შავი, ტალღოვანი თმა აკურატულად იყო დავარცხნილი. მცირე ლოცვა წაიკითხა და თავისი მასწავლებლის შესახებ მოყოლა დაიწყო: “ჩვენი მაჰარაჯი – სიდჰა პურუშაა, ადამიანი, რომელმაც სრულყოფას მიაღწია. მე პირადად ვყოფილვარ იმის მოწმე, რომ მან იცის წარსულიც, აწმყოც და მომავალიც. მან ყოველთვის იცის, სად ვიმყოფები და რას ვაკეთებ”. მან თიხის თასიდან იოგურტის გრილი სასმელი მოწრუპა.
“კიდევ ერთ რაღაცას მოგიყვები, - დაამატა მან. – მაჰარაჯის შეუძლია ერთდროულად ორ სხვადასხვა ადგილას იმყოფებოდეს. ეს დოკუმენტურად იქნა დაფიქსირებული. ჩვენ ვიცით, რომ მას შეუძლია მოულოდნელად გამოჩნდეს და ნებისმიერ მომენტში გაქრეს. იგი გამოუცნობია. ხან გაჩნდება, ხან გაქრება; ხან უწყრება ადამიანს, ხან მოულოდნელად შეაქებს; ხან გამოცანებით საუბრობს, ხან ბრძნულ სიტყვებს ავლენს; ერთს სამყაროსაგან განდგომას მოუწოდებს, მეორეს კი პირიქით, - ცოლის მოყვანას. მაგრამ ერთი რამ ზუსტად ვიცით: იგი ყოველთვის საუკეთესოს გამოავლენს ხოლმე ყოველ ჩვენგანში და ღმერთთან გვაახლოებს”. მან ამაყად გაიღიმა: “ნიმ კეროლი ბაბა, თუმცა კი სერიოზული იოგია, ხანდახან ბავშვივით იწყებს ცელქობას. ზუსტად ხანუმანივით”.
მე ცხელი ჰალავა დამიდეს – ტკბილი კერძი მანისგან, რომელიც თავიდან ერბოში იწვება, შემდეგ კი ტკბილ სიროფში იხარშება. დარბაზი საოცარი არომატებით აღივსო. სანამ ჰალავას შევექცეოდით, შემოსასვლელში ნიმ კაროლი ბაბა გამოჩნდა. როცა დაინახა, რა ნეტარებით ვსადილობდით, იგი ღიმილად დადნა. მისი სასიხარულო განწყობა მაშინვე გადმომედო. ცხადი იყო, რომ თავად განასახიერებდა იმას, რასაც ასწავლიდა: “გიყვარდეთ ყველა, ემსახურეთ ყველას და გამოკვებეთ ყველა”. ზუსტად როგორც ხანუმანი.
მომდევნო დღეს, როცა ისევ მივედი, მაჰარაჯი კვლავ რამდენიმე მოსწავლის თანხლებით იჯდა. ვიღაც ხმამაღლა კითხულობდა ისტორიას ხანუმანის შესახებ და რამასადმი მისი ერთგულების შესახებ “რამაიანადან”. მოსმენაში ჩაძირული ნიმ კაროლი ბაბა კანკალებდა და თვალებიდან ცრემლი მოედინებოდა. მომდევნო რამდენიმე კვირის განმავლობაში ყოველდღე დაახლოებით საათს ვატარებდი მაჰარაჯის ტერფებთან. მთელი იმ ხნის განმავლობაში, სანამ იქ ვიყავი, იგი არ კითხულობდა ლექციებს, არამედ ძალდაუტანებლად საუბრობდა სხვადასხვა თემებზე თავის მოსწავლეებთან, ან კირტანებს მღეროდა. მე მხიბლავდა მისი მანერა კითხვებზე პასუხების გაცემისა – ლაკონური, მაგრამ ძალიან ტევადი და ბრძნული: “უბრალოდ ემსახურეთ ღმერთის ყველა ქმნილებას მორჩილებით, პატივისცემით და სიყვარულით”. ან: “უბრალოდ იგალობეთ რამას სახელი, დანარჩენი ყველაფერი მოგვარდება”. ერთხელ ჩემსკენ შემობრუნდა და თვალებში ისე ჩამხედა, თითქოს ჩემს სულამდე ჩაწვდომას ლამობდა. შემდეგ თითი მაღლა ასწია და წამოიძახა: “ეკ, ეკ, ეკ! ღმერთი – ერთია”.
* * *
მე არც კი ვეჭვობდი, რომ დასავლეთელ ადამიანებს გაგებული ჰქონდათ ნიმ კაროლი ბაბას შესახებ, სანამ მის აშრამში არ ვნახე ადამიანი, რომელსაც ყველა ჩემი თანატოლი იცნობდა – ბაბა რამ დასი. ერთხელ, როცა ჩვეულებისამებრ ვიჯექი მაჰარაჯის ტერფებთან, აშრამის კარები გაიღო და ზღურბლზე გამოჩნდა რამ დასი ამერიკელების და ევროპელების მცირე ჯგუფის თანხლებით. ეს კუმირი და ცნობადი სახე 1960-იანების პროტესტული კულტურისა, ადრე – ჰარვარდის უნივერსიტეტის ოდიოზური პროფესორი რიჩარდ ალპერტი, ტიმოთი ლირისთან ერთად თავის დროზე პოპულარიზაციას უწევდა ლსდ-ს, როგორც ცნობიერების გაფართოების საშუალებას.
როცა შენობაში შემოვიდა, რამ დასი მორჩილად დაიხარა გაჭაღარავებულთმიანი თავით გურუს მუხლებზე, თითქოს პატარა ბავში ყოფილიყოს. მასწავლებელი კი სიყვარულით ქაჩავდა რამ დასს ჭაღარა წვერზე და ალერსიანად ეფერებოდა თავზე, როგორც ლეკვს. მაჰარაჯიმ სიცილით წარმოთქვა: “ჩვენ გელოდით”. ამ სანახაობით ვტკბებოდი: სახელგანთქმული პროფესორი ჰარვარდიდან და ახალგაზრდების კუმირი ნეტარებაში იყო იმით, რომ პატარა ცელქი ბავშვივით ექცეოდნენ. მაჰარაჯი გაბრწყინებული იყო და თავის ღიმილს ჩუქნიდა ყველას. შემდეგ კი ხელი გაიქნია და წარმოთქვა: “ჯაო, პრასადამ! წადით, ისადილეთ!” ჩანდა, რომ მაჰარაჯიმ რაღაც მისტიკური სახით წინასწარ იცოდა მათი მოულოდნელი მოსვლის შესახებ, რამეთუ იმ დღეს მზარეულებმა საოცარი სადღესასწაულო სუფრა მოამზადეს, ჩვეულებრივზე მეტი რაოდენობის ადამიანებისთვის.
მე სიამოვნებით ვათვალიერებინებდი რამ დასს და მის მეგობრებს ვრინდავანის წმინდა ადგილებს. ერთხელ ანანდამაი მას კირტანზე და ქადაგებაზე მოვხვდით. მას თავისი აშრამი ჰქონდა ვრინდავანში. მას ჰიმალაებში ჩვენი შეხვედრიდან ვახსოვდი და, მრავალრიცხოვანი აუდიტორიის წინაშე გამოსულმა, შემომხედა და თავი დამიქნია, თითქოს შემიქო ის გზა, რომელიც ავირჩიე: “ყოველთვის ეცადეთ, შეინარჩუნოთ წმინდა სახელის ნაკადი. მისი სახელის გამეორება – მასთან ყოფნას ნიშნავს. თუ უზენაეს მეგობართან გექნებათ ურთიერთობა, იგი გაგიხსნით თავის ჭეშმარიტ სილამაზეს”. როცა პროგრამა დასრულდა, მე და რამ დასმა სულიერ თემებზე გავისაუბრეთ. მაგრამ საღამო დგებოდა და მან მომდევნო დღისთვის თავის ნომერში დამპატიჟა, რათა ჩვენი საუბარი გაგვეგრძელებინა.
დილით ადრე, “ჯაიპურ დჰარამშალაში”, მცირე სასტუმროში მივედი, რომელიც ხმაურიან ქუჩაზე, ბაზარის შიგნით იყო განლაგებული. ორივე მხარეს მაღაზიები იდგა. ველორიკშები ხმამაღლა ასიგნალებდნენ, რომ ფეხითმოსიარულეთა ბრბოს გზა დაეთმო მათთვის. რამ დასმა კარი გააღო, და დილის მზის სხივმა მისი გულისხმიერი სახე გაანათა. მე მის ოთახს მოვავლე მზერა: იგი სადჰუს მოკრძალებულ საცხოვრებელს უფრო წააგავდა, ვიდრე ცნობილი პროფესორის ნომერს. მან თავაზიანად შემომთავაზა ოთახში ერთადერთ ავეჯზე – ხის საწოლზე ჩამოჯდომა, თვითონ კი იქვე ჩამოჯდა, ფეხები გადააჯვარედინა და თავისი თეთრი ტანსაცმლის ნაკეცები გაისწორა. ჩვენ ერთმანეთის პირისპირ ვიჯექით. მისი თითქმის გაჭაღარავებული თმა ნახევრადგამელოტებული თმიდან მხრებამდე სწვდებოდა, და ფანჯრიდან შემომავალი ნიავი ოდნავ არხევდა მის მოწითურო წვერს. დიდი ლურჯი თვალები უბრწყინავდა, ხოლო მცირე ნაოჭები თვალის კუთხეებში, ღიმილის დროს გამოეკვეთებოდა ხოლმე. ჩვენ უსიტყვოდ ვიჯექით და თვალების გავლით ჩუმად ვიხედებოდით ერთმანეთის გულებში. ეს წამები უსასრულოდ მეჩვენებოდა. ხანგრძლივმა და დაჟინებულმა მზერამ, რომლითაც ერთმანეთს ვუმზერდით, რაღაცნაირად შეცვალა ჩემი ხედვა: რამ დასი ხან მიამიტ ბავშვად მეჩვენებოდა, ხან კი უძველეს ასკეტ-ბრძენად.
მე გამახსენდა ლექსი ბჰაგავად-გიტადან:
“როგორც სული, მიწიერი სხეულით შემოგარსული, განუწყვეტლივ გადადის ბავშვობიდან სიჭაბუკეში და სიჭაბუკიდან სიბერეში, სწორედ ასევე სული გადაინაცვლებს სხვა სხეულში. გონიერ ადამიანს არ აბნევს ასეთი ცვლილება”.
ოთახი არამიწიერმა სიმშვიდემ აღავსო. არ გასულა ნახევარ საათზე ნაკლები, სანამ რამ დასმა ღრმა შესუნთქვის შემდეგ სიჩუმე “ომ!”-ის წარმოთქმით არ დაარღვია.
“შეგიძლიათ თქვენი სულიერი გზის შესახებ მომიყვეთ?” – ვკითხე მე. მინდოდა გამეგო, როგორ მოხვდა ინდოეთში და როგორ შეხვდა თავის გურუს.
რამ დასი საწოლის ხის საზურგეს მიეყრდნო და მოყოლისთვის მოემზადა. “რამდენიმე წლის წინ, - დაიწყო მან, - მე ინდოეთში ჩამოვედი. თან მქონდა ლსდ-ს მარაგი, და იმედი მქონდა, რომ ვიპოვნიდი ვინმეს, ვისაც ამ ამბებში მეტი ესმოდა, ვიდრე ჩვენ დასავლეთში. მოგზაურობის დროს ამერიკელ სადჰუს შევხვდი – ბჰაგავან დასს, რომელმაც ნიმ კაროლი ბაბასთან წამიყვანა. ეს იყო 1967 წელს. მაშინ ახლადგარდაცვლილ დედას ვგლოვობდი. მაჰარაჯი პირდაპირ ჩემს გულში შემოიჭრა და ანგელოზური თანაგრძნობით მანუგეშა. ერთი სირტყვის წარმოთქმაც ვერ მოვასწარი საკუთარ თავზე, მაგრამ ის თვითონ კითხულობდა ჩემს გულს და ჩემი წარსულის დაფარულ საიდუმლოებებს მიყვებოდა. მისმა არაჩვეულებრივმა შესაძლებლობებმა, სიყვარულმა, სიბრძნემ და იუმორის გრძნობამ ჩემი ცხოვრება შეცვალეს”.
დიახ, მეც რაღაც მსგავსი ვიგრძენი, როცა პირველად შევხვდი, - ვთქვი მე. – თითქოს ყველაფერი იცოდა ჩემზე”.
რამ დასს გაეღიმა: “ერთხელ მაჰარაჯიმ მკითხა: “სადაა წამალი?” მე ვერ მივხვდი, რაზე მეუბნებოდა, მაგრამ ბჰაგავან დასმა ივარაუდა, რომ მაჰარაჯი ლსდ-ს შესახებ მეკითხებოდა. დაინტრიგებულმა სუფთა ლსდ-ს სამი ტაბლეტი გავუწოდე, და ჩემდა გასაკვირად, მან მაშინვე ყველა ჩაყლაპა. მე მოვემზადე, რომ სამედიცინო მაჩვენებლები ჩამეწერა, მისი რეაქციისა ლსდ-ზე, მაგრამ არაფერი არ მოხდა – საერთოდ არაფერი. მისი ცნობიერება ლსდ-ზე მაღლა აღმოჩნდა!”
მე, რომელსაც საკუთარი თვალით მქონდა ნანახი ჰიმალაელი იოგების საოცარი შესაძლებლობები, გამეცინა. მასთან ერთად მიკვირდა და მიხაროდა.
რამ დასი გადაჯვარედინებული ფეხებითა და გამართული ზურგით იჯდა. ხელისგულები მუხლებზე ეწყო. “არ შემეძლო მაჰარაჯისთან განშორება და მასთან ერთად ვცხოვრობდი, სანამ ამის შესაძლებლობა მქონდა. მან თავის მოსწავლედ მიმიღო და მომცა სახელი რამ დასი, რაც ნიშნავს “უფალი რამას მსახურს”. რამდენიმე თვე გავატარე მის უჩვეულო საზოგადოებაში. იცოდა რა, როგორი გავლენა მქონდა დასავლეთში, მაჰარაჯიმ ამიკრძალა მასთან ახალი ადამიანების მიყვანა”. რამ დასმა თავი გააქნია, თითქოს თვითონაც არ სჯეროდა, რომ ასეთი რამ შესაძლებელია: მას არ აქვს არანაირი სურვილი, რაიმე მატერიალურს ფლობდეს: არ სჭირდება არც ფული, არც დიდება, არც მიმდევრები. არასოდეს შემხვედრია ასეთი ადამიანები”. იგი კვლავ შეიპყრო გურუსადმი სიყვარულის ნაკადმა, და აკანკალებული ხმით განაგრძო: “როცა მაჰარაჯის გვერდით ვზივარ, მეჩვენება, რომ ყველა და ყოველი მიყვარს ამ სამყაროში”.
იმავე 1971 წელს რამ დასმა გამოაქვეყნა თავისი სახელგანთქმული წიგნი “იყავი აქ და ახლა”.
რაც უფრო მეტად ვუზიარებდით ერთმანეთს საკუთარ გამოცდილებას, გაგებას და შთაგონებას, რაც ჩვენი სულიერი ძიების მანძილზე მოვიპოვეთ, მით უფრო ძლიერი ხდებოდა ჩვენს შორის გაჩენილი ძმობის გრძნობა. საუბარში შეუმჩნევლად ჩაიარა დღემ. გამომშვიდობების წინ, ჩემი შიში გავუზიარე, რომელიც მოსვენებას არ მაძლევდა: “დედა ინდოეთი ჩემი სულიერი სახლი გახდა. და მე კიდევ ბევრის ნახვა და გაგება მჭირდება. მაგრამ ვშიშობ, რომ ვიზას არ გამიგრძელებენ, და იძულებული ვიქნები აქედან წავიდე”.
რამ დასმა თვალებზე ხელი აიფარა და ჩაფიქრდა. მიუხედავად ხმაურისა, რომელიც ქუჩიდან შემოდიოდა, ოთახში ურღვევი სიმშვიდე სუფევდა. მეც დავხუჭე თვალები და მედიტაციას მივეცი თავი. გავიდა ხუთი წუთი. თვალები გავახილე: რამ დასი თბილი ღიმილით მიმზერდა. შემდეგ რბილად წარმოთქვა: “შესაძლოა, მოგიწიოს ინდოეთის გეოგრაფიული საზღვრების დატოვება, მაგრამ არასოდეს არ უნდა დატოვო ბჰარატა – სულიერი ინდოეთი შენს გულში”.