მე ვიღებ უნივერსიტეტის ხარისხს
მთარგმნელი : ქრისტეანე სხივოსანი
„შენ უგულებელყოფ ფილოსოფიის სახელმძღვანელოში მოცემულ დავალებებს. ეჭვგარეშეა, რომ გამოცდების წარმატებით ჩასაბარებლად შენს დაუღალავ „ინტუიციას“ ეყრდნობი. მაგრამ თუ უფრო სამეცნიერო მიმართულებით არ დაიწყებ მუშაობას, ვიზრუნებ, რომ ეს კურსი ვერ ჩააბარო.“
სერამპურის კოლეჯის პროფესორი დ. ს. გოშალი მკაცრად მომმართავდა. თუ მის საბოლოო წერილობით გამოცდას ვერ ჩავაბარებდი, დასკვნით გამოცდებზე მონაწილეობის უფლება არ მექნებოდა. ისინი შემუშავებულია კალკუტას უნივერსიტეტის ფაკულტეტის მიერ, რომლის შვილობილი ფილიალების სიაშიც სერამპურის კოლეჯი შედის. ინდოეთის უნივერსიტეტების სტუდენტი, რომელიც ბაკალავრიატის ფინალურ გამოცდებში ერთ საგანში წარუმატებლად ჩააბარებს გამოცდას, მომდევნო წელს ყველა საგანში ხელახლა უნდა ჩააბაროს გამოცდა.
სერამპურის კოლეჯში ჩემი ინსტრუქტორები, როგორც წესი, კეთილგანწყობით მექცეოდნენ და არა მხიარული ტოლერანტობით. „მუკუნდა რელიგიით ცოტა ზედმეტადაა გატაცებული.“ ამგვარად, ჩემი შეჯამებით, მათ ტაქტიანად დამიფარეს საკლასო ოთახში კითხვებზე პასუხის გაცემის უხერხულობისგან; ბაკალავრიატის კანდიდატების სიიდან ჩემი ამოღებისათვის ისინი საბოლოო წერილობით ტესტებს ენდობოდნენ. ჩემი თანაკლასელების მიერ გამოტანილი განაჩენი გამოხატულ იქნა ჩემს მეტსახელში _ „შეშლილი ბერი“.
მე გენიალური ნაბიჯი გადავდგი, რათა პროფესორ გოშალის მუქარა ფილოსოფიაში წარუმატებლობის შესახებ გამექარწყლებინა. როდესაც საბოლოო ტესტების შედეგები საჯაროდ უნდა გამოცხადებულიყო, თანაკლასელს ვთხოვე, პროფესორის კაბინეტში გამომყოლოდა.
„წამომყევი, მოწმე მჭირდება“, ვუთხარი ჩემს თანმხლებ პირს. ძალიან იმედგაცრუებული ვიქნები, თუ ინსტრუქტორის ჭკუიდან შეშლას ვერ შევძლებ.“
პროფესორმა გოშალმა თავი გააქნია მას შემდეგ, რაც ვკითხე, რა შეფასება მისცა ჩემს ნაშრომს.
„შენ არ ხარ მათ შორის, ვინც ჩააბარა“, თქვა მან ტრიუმფალურად. მან მაგიდაზე დაწყობილ დიდ გროვაში ძებნა დაიწყო. „შენი ნაშრომი საერთოდ არ არის აქ; ყოველ შემთხვევაში, გამოცდაზე გამოუცხადებლობის გამო ჩაიჭერი.“
ჩავიცინე. „ბატონო, მე იქ ვიყავი. შეიძლება თავად გადავხედო დასტას?“
პროფესორმა, გაოგნებულმა, ნებართვა დამრთო; სწრაფად ვიპოვე ჩემი ფურცელი, სადაც ფრთხილად მოვიძიე ყველა საიდენტიფიკაციო ნიშანი, გარდა ჩემი სახელობის ნომერისა. მიუხედავად იმისა, რომ ისინი სახელმძღვანელოებიდან ციტატებით არ იყო გამდიდრებული, ჩემი სახელის „წითელი დროშით“ გაფრთხილების გარეშე, ინსტრუქტორმა მაღალი შეფასება მისცა ჩემს პასუხებს. 23.1.
ჩემი ხრიკის გაგების შემდეგ, მან დასჭექა: „მტკნარი თავხედური იღბალი!“ იმედით დაამატა: „აუცილებლად დამარცხდები ბაკალავრიატის საფინალოზე“.
სხვა საგნების ტესტებისთვის გარკვეული რჩევები მივიღე, განსაკუთრებით ჩემი ძვირფასი მეგობრისა და ბიძაშვილისგან, პრაბჰას ჩანდრა გოსისგან, 23.2. ბიძაჩემი სარადას ვაჟისგან. ყველა საბოლოო გამოცდა მტკივნეულად, მაგრამ წარმატებით ჩავაბარე _ რაც შეიძლება ყველაზე დაბალი გამსვლელი ქულით.
ახლა, კოლეჯში ოთხწლიანი სწავლის შემდეგ, მქონდა უფლება ჩამებარებინა ბაკალავრის გამოცდები. მიუხედავად ამისა, ძნელად თუ ველოდი, რომ ამ პრივილეგიით ვისარგებლებდი. სერამპურის კოლეჯის ფინალები ბავშვური თამაში იყო იმ მკაცრ გამოცდებთან შედარებით, რომლებსაც კალკუტას უნივერსიტეტი ბაკალავრის ხარისხისთვის ატარებდა. შრი იუკტესვართან თითქმის ყოველდღიური ვიზიტების გამო კოლეჯის დარბაზებში შესასვლელად დრო ძალიან ცოტა მქონდა. სწორედ ჩემი ყოფნა და არა არყოფნა იწვევდა ჩემს კლასელებში გაოცების შეძახილებს!
ჩემი ჩვეული რუტინა დილის ცხრა ნახევარზე ველოსიპედით გასვლა იყო. ერთ ხელში ვატარებდი ჩემი გურუსთვის შესაწირავს _ რამდენიმე ყვავილს ჩემი პანსიონატის ბაღიდან. თავაზიანად მესალმებოდა და ოსტატი სამხარზე მეპატიჟებოდა. მე ყოველთვის მაშინვე ვეთანხმებოდი, მოხარული, რომ ერთი დღით კოლეჯზე ფიქრს თავიდან მოვიშორებდი. შრი იუკტესვართან საათობით გატარებული დროის, მისი შეუდარებელი სიბრძნის მოსმენის ან აშრამის მოვალეობებში დახმარების შემდეგ, შუაღამისას უხალისოდ მივდიოდი პანთჰისკენ. ხანდახან მთელი ღამე ჩემს გურუსთან ვრჩებოდი და იმდენად ბედნიერად ვიყავი მასთან საუბრით გართული, რომ ძლივს ვამჩნევდი, როდის გადაიქცეოდა სიბნელე გათენებად.
ერთ ღამეს, დაახლოებით თერთმეტ საათზე, როდესაც ფეხსაცმელს 23.3. ვიცვამდი პანსიონში წასასვლელად, ოსტატმა სერიოზულად მკითხა.
„როდის იწყება შენი ბაკალავრის გამოცდები?“
„ხუთი დღე დარჩა, ბატონო.“
„იმედი მაქვს, რომ მათთვის მზად ხარ.“
განგაშით შეშფოთებულს ერთი ფეხსაცმელი ჰაერში მეჭირა. „ბატონო,“ გავაპროტესტე მე, „თქვენ იცით, როგორ გავატარე დღეები თქვენთან და არა პროფესორებთან. როგორ შემიძლია ფარსის დადგმა იმ რთულ ფინალებში მონაწილეობით?“
შრი იუკტესვარის თვალები გამჭოლი მზერით ჩემსკენ მოემართნენ. „უნდა გამოცხადდე.“ მისი ტონი ცივი, კატეგორიული იყო. ჩვენ არ უნდა მივცეთ საბაბი მამაშენს და სხვა ნათესავებს, გააკრიტიკონ შენი აშრამული ცხოვრებისადმი უპირატესობა. უბრალოდ დამპირდი, რომ გამოცდებს დაესწრები; უპასუხე მათ საუკეთესოდ, როგორც შეგიძლია.“
სახეზე უკონტროლო ცრემლები ჩამომდინდა. მეგონა, რომ ოსტატის ბრძანება არაგონივრული იყო და მისი ინტერესი, რბილად რომ ვთქვათ, დაგვიანებული.
„გამოვცხადდები, თუ ასე გსურთ“, ვთქვი ტირილის ფონზე. „მაგრამ სათანადო მომზადებისთვის დრო აღარ რჩება. კითხვებზე პასუხების სახით ფურცლებს თქვენი სწავლებებით შევავსებ!“ ვბუტბუტებდი ჩუმად.
მეორე დღეს, ჩვეულ დროს, როდესაც სავანეში შევედი, ჩემი თაიგული გარკვეული სევდიანი საზეიმო განწყობით წარვუდგინე. შრი იუკტესვარს ჩემს სევდიან გამომეტყველებაზე გაეცინა.
„მუკუნდა, უფალმა ოდესმე გიღალატა, გამოცდაზე თუ სხვაგან?“
„არა, ბატონო“, თბილად ვუპასუხე. მადლიერი მოგონებები გამომაცოცხლებელი ნაკადივით მომდიოდა.
„კოლეჯში წარჩინების მოპოვებაში არა სიზარმაცემ, არამედ ღვთისადმი მხურვალე მონდომებამ შეგიშალა ხელი“, თავაზიანად მითხრა ჩემმა გურუმ. მცირე დუმილის შემდეგ მან ციტირება გააკეთა: „თქვენ კი უწინარეს ღვთის სასუფეველი ეძიეთ და მისი სიმართლე, და ეს ყველაფერი შეგემატებათ“. 23.4.
მეათასედ ვიგრძენი, როგორ მომეხსნა ტვირთი ოსტატის თანდასწრებით. როდესაც ადრეული სამხარი დავასრულეთ, მან შემომთავაზა, პანთჰიში დავბრუნებულიყავი.
„შენი მეგობარი, რომეშ ჩანდრა დატი, ისევ შენს პანსიონში ცხოვრობს?“
„დიახ, ბატონო.“
„დაუკავშირდი მას; უფალი შთააგონებს, რომ გამოცდებში დაგეხმაროს.“
„კარგი, ბატონო, მაგრამ რომეში უჩვეულოდ დაკავებულია. ის ჩვენს კლასში ყველაზე პატივცემული ადამიანია და მას სხვებზე მეტად უჭირს.“
ოსტატმა ჩემი წინააღმდეგობები გვერდზე გადადო. „რომეში შენთვის დროს გამონახავს. ახლა წადი.“
პანთჰისკენ ველოსიპედით დავბრუნდი. პირველი ადამიანი, ვისაც პანსიონატის ტერიტორიაზე შევხვდი, მეცნიერი რომეში იყო. თითქოს მისი დღეები სრულიადაა თავისუფალი, ის კეთილგანწყობილად დამთანხმდა ჩემს მორცხვ მოთხოვნაზე.
„რა თქმა უნდა; შენს სამსახურში ვარ.“ იმ დღის მეორე ნახევარში და მომდევნო დღეებში რამდენიმე საათი სხვადასხვა საგნებში მამეცადინებდა.
„მე მჯერა, რომ ინგლისურ ლიტერატურაში ბევრი საკითხი ჰაროლდ ჩაილდის მოგზაურობაზე იქნება მიმართული“, მითხრა მან. „სასწრაფოდ ატლასი გვჭირდება“.
ბიძაჩემის, სარადას, სახლისკენ გავეშურე და ატლასი ვითხოვე. რომეშმა ევროპის რუკაზე ბაირონის რომანტიკული მოგზაურის მიერ მონახულებული ადგილები მონიშნა.
რამდენიმე თანაკლასელი შეიკრიბა რეპეტიტორობის მოსასმენად. „რომეში არასწორ რჩევას გაძლევს“, მითხრა ერთ-ერთმა მათგანმა სესიის ბოლოს. „როგორც წესი, კითხვების მხოლოდ ორმოცდაათი პროცენტია წიგნების შესახებ; მეორე ნახევარი კი ავტორების ცხოვრებას მოიცავს.“
მეორე დღეს, როდესაც ინგლისური ლიტერატურის გამოცდაზე დავჯექი, კითხვებზე პირველივე შეხედვით მადლიერების ცრემლები წამომივიდა და ფურცელი დამისველა. კლასის დამკვირვებელი ჩემს მაგიდასთან მოვიდა და თანაგრძნობით გამომკითხა.
„ჩემმა გურუმ იწინასწარმეტყველა, რომ რომეში დამეხმარებოდა“, ავუხსენი მე. „შეხედეთ; აქ, საგამოცდო ფურცელზე, სწორედ ის კითხვებია, რომლებიც რომეშის მიერ იყო ნაკარნახევი! საბედნიეროდ ჩემთვის, წელს ძალიან ცოტა კითხვაა ინგლისელ ავტორებზე, რომელთა ცხოვრებაც, ჩემი აზრით, ღრმა საიდუმლოებითაა მოცული!“
როდესაც დავბრუნდი, ჩემს პანსიონში აურზაური იყო. ბიჭები, რომლებიც რომეშის მწვრთნელობის მეთოდს დასცინოდნენ, გაოცებულები მიყურებდნენ და მილოცვებით კინაღამ დამაყრუეს. გამოცდების კვირის განმავლობაში რომეშთან ბევრი საათი გავატარე, რომელიც ისეთ კითხვებს ადგენდა, რომლებსაც, მისი აზრით, პროფესორები დასვამდნენ. დღითი დღე, რომეშის კითხვები თითქმის ერთი და იგივე სახით ჩნდებოდა საგამოცდო ფურცლებზე.
კოლეჯში ფართოდ გავრცელდა ამბავი, რომ რაღაც სასწაულის მსგავსი ხდებოდა და რომ წარმატება შესაძლებელი ჩანდა გაფანტული „გიჟი ბერისთვის“. მე არ მიცდია საქმის ფაქტების დამალვა. ადგილობრივი პროფესორები უძლური იყვნენ იმის წინაშე, რომ შეეცვალათ კალკუტას უნივერსიტეტის მიერ შედგენილი კითხვები.
ინგლისური ლიტერატურის გამოცდაზე ფიქრისას ერთ დილით მივხვდი, რომ სერიოზული შეცდომა დავუშვი. კითხვების ერთი ნაწილი დაყოფილი იყო ორ ნაწილად: A ან B და C ან D. თითოეული ნაწილიდან თითო კითხვაზე პასუხის გაცემის ნაცვლად, I ჯგუფის ორივე კითხვას დაუდევრად ვუპასუხე და II ჯგუფში არაფერი განვიხილე. ამ ნაშრომში საუკეთესო ქულა, რაც შემეძლო მიმეღო, 33 იქნებოდა, სამი ქულით ნაკლები 36-ზე, რომელიც გამსვლელი ქულაა. მასწავლებელთან მივვარდი და ჩემი პრობლემები გავუზიარე.
„ბატონო, მე უპატიებელი შეცდომა დავუშვი. არ ვიმსახურებ რომეშის მეშვეობით ღვთაებრივ კურთხევას; მე სრულიად უღირსი ვარ.“
„გამხნევდი, მუკუნდა.“ შრი იუკტესვარის ტონი მსუბუქი და უდარდელი იყო. მან ცისფერ თაღზე მიუთითა. „უფრო შესაძლებელია მზემ და მთვარემ კოსმოსში პოზიციები შეცვალონ, ვიდრე შენ დიპლომი ვერ მიიღო!“
სავანე უფრო მშვიდი განწყობით დავტოვე, თუმცა მათემატიკურად წარმოუდგენელი მეჩვენა, რომ შევძლებდი მის ჩაბარებას. ერთი-ორჯერ შეშფოთებულმა ცას შევხედე; დღის მბრძანებელი, როგორც ჩანდა, საიმედოდ იყო მიმაგრებული თავის ჩვეულ ორბიტაზე!
პანთჰისკენ მივიჩქაროდი, როდესაც შემთხვევით გავიგონე თანაკლასელის შენიშვნა: „ახლახან გავიგე, რომ წელს, პირველად, ინგლისურ ლიტერატურაში სავალდებულო გამსვლელი ქულა შემცირდა“. ბიჭის ოთახში ისეთი სისწრაფით შევედი, რომ შეშინებულმა შემომხედა. მოუთმენლად ვკითხე.
„გრძელთმიანო ბერო,“ თქვა მან სიცილით, „საიდან ასეთი უეცარი ინტერესი აკადემიური საკითხების მიმართ? რატომ ტირი ბოლო წუთს? თუმცა მართალია, რომ გამსვლელი ქულა ახლახან 33 ქულამდე დაეცა.“
რამდენიმე სიხარულით აღსავსე ნახტომმა ჩემს ოთახში შემიყვანა, სადაც მუხლებზე დავეცი და ჩემი ღვთაებრივი მამის მათემატიკური სრულყოფილება შევაქე.
ყოველდღე აღფრთოვანებული ვიყავი იმ სულიერი თანამყოფობის ცნობიერებით, რომელიც აშკარად ვგრძნობდი, რომ რომეშის გავლით მიმიძღვოდა.
ბენგალურ ენაში გამოცდებთან დაკავშირებით მნიშვნელოვანი შემთხვევა მოხდა. რომეშმა, რომელსაც ამ თემაზე თითქმის არაფერი ეთქვა, ერთ დილით ისევ დამირეკა, როდესაც პანსიონიდან გამოვდიოდი და საგამოცდო დარბაზისკენ მივდიოდი.
„რომეში გკითხულობს“, მოუთმენლად მითხრა ჩემმა კლასელმა. „არ დაბრუნდე, დარბაზში დავაგვიანებთ“.
რჩევა უგულებელვყავი და სახლში დავბრუნდი.
„ჩვენი ბენგალელი ბიჭები, როგორც წესი, ბენგალური ენის გამოცდას ადვილად აბარებენ“, მითხრა რომეშმა. „მაგრამ ახლახანს მქონდა წინათგრძნობა, რომ წელს პროფესორებმა სტუდენტების ხოცვა-ჟლეტა ჩვენი უძველესი ლიტერატურიდან კითხვების დასმით დაგეგმეს.“ შემდეგ ჩემმა მეგობარმა მოკლედ მოიყვანა ორი ისტორია ვიდიასაგარის, ცნობილი ფილანტროპის, ცხოვრებიდან.
რომეშს მადლობა გადავუხადე და ველოსიპედით სწრაფად გავემართე კოლეჯის დარბაზისაკენ. ბენგალურის საგამოცდო ფურცელი ამტკიცებდა, რომ ორ ნაწილს შეიცავდა. პირველი ინსტრუქცია იყო: „დაწერეთ ვიდიასაგარის საქველმოქმედო ორგანიზაციების ორი მაგალითი“. როდესაც ახლახანს შეძენილი ცოდნა ფურცელზე გადამქონდა, რამდენიმე მადლიერების სიტყვა ვიჩურჩულე, რომეშის ბოლო-წუთის ზარის გათვალისწინებისთვის. ვიდიასაგარის კაცობრიობისადმი (საბოლოო ჯამში, საკუთარი თავისთვისაც) გაწეული სიკეთის შესახებ არაფერი რომ არ მცოდნოდა, ბენგალური ენის გამოცდას ვერ ჩავაბარებდი. ერთ საგანში ჩაჭრის შემთხვევაში, მომდევნო წელს ყველა საგანში ხელახლა უნდა ჩამებარებინა გამოცდა. ასეთი პერსპექტივა, გასაგები მიზეზების გამო, საძულველი იყო.
ფურცელზე მეორე ინსტრუქცია ასე იკითხებოდა: „დაწერეთ ესსე ბენგალურად იმ ადამიანის ცხოვრებაზე, რომელმაც ყველაზე მეტად შთაგაგონათ“. კეთილო მკითხველო, არ მჭირდება გითხრათ, რომელი ადამიანი ავირჩიე ჩემი თემისთვის. როდესაც გვერდები მიყოლებით ჩემი გურუს ქებით ავავსე, გაღიმებულმა მივხვდი, რომ ჩემი ჩაფიქრებული წინასწარმეტყველება ახდებოდა: „ფურცლებს თქვენი სწავლებებით გავავსებ!“
რომეშისთვის ჩემი ფილოსოფიის კურსის შესახებ კითხვების დასმის სურვილი არ მქონია. შრი იუკტესვარის ხელმძღვანელობით გატარებული ხანგრძლივი წვრთნის ნდობით, უსაფრთხოდ უგულებელვყავი სახელმძღვანელოებში მოცემული განმარტებები. ჩემს ნაშრომებს შორის ყველაზე მაღალი ქულა ფილოსოფიაში მიენიჭა. ყველა სხვა საგანში ჩემი ქულა ძლივს ასცდა გამსვლელ ნიშანს.
მოხარული ვარ აღვნიშნო, რომ ჩემმა უანგარო მეგობარმა რომეშმა საკუთარი ხარისხი წარჩინებით მიიღო.
მამაჩემს ჩემს დამთავრებაზე ღიმილით მოეფინა სახე. „ძნელად მეგონა, რომ ჩააბარებდი, მუკუნდა,“ აღიარა მან. „იმდენ დროს ატარებ შენს გურუსთან.“ ოსტატმა მართლაც სწორად შენიშნა მამაჩემის გამოუთქმელი კრიტიკა.
წლების განმავლობაში არ ვიყავი დარწმუნებული, რომ ოდესმე დადგებოდა დღე, როდესაც ჩემს სახელს ბაკალავრის ხარისხი შეემატებოდა. იშვიათად ვიყენებ ამ ტიტულს იმის გააზრების გარეშე, რომ ეს ღვთაებრივი ნიჭი იყო, რომელიც გარკვეულწილად ბუნდოვანი მიზეზების გამო მომენიჭა. ზოგჯერ მესმის კოლეჯის კურსდამთავრებულებისგან შენიშვნები, რომ დამთავრების შემდეგ მათ ძალიან ცოტა დარჩათ, იქ მიღებული ცოდნისაგან. ეს აღიარება გარკვეულ ნუგეშს მაძლევს ჩემი უდავო აკადემიური ნაკლოვანებების გამო.
კალკუტას უნივერსიტეტში დიპლომის მიღების დღეს, ჩემი გურუს ფეხებთან დავეცი და მადლობა გადავუხადე ყველა იმ კურთხევისთვის, რაც მისი ცხოვრებიდან ჩემს ცხოვრებაში მოედინებოდა.
„ადექი, მუკუნდა,“ თქვა მან თავაზიანად. „უფალმა უბრალოდ უფრო მოსახერხებლად მიიჩნია შენი კურსდამთავრებულის წოდება, ვიდრე მზისა და მთვარის გადალაგება!“
..................................................................................................................................................
23.1. პროფესორ გოშალის მიმართ სამართლიანობა უნდა გამოვიჩინო და ვაღიარო, რომ ჩვენს შორის დაძაბული ურთიერთობა მისი ბრალი არ იყო, არამედ მხოლოდ ჩემი გაკვეთილებზე არყოფნისა და მათზე ყურადღების ნაკლებობის გამო. პროფესორი გოშალი იყო და არის შესანიშნავი ორატორი, რომელსაც უდიდესი ფილოსოფიური ცოდნა ჰქონდა. შემდგომ წლებში ჩვენ გულითად ურთიერთგაგებას მივაღწიეთ...
23.2. მიუხედავად იმისა, რომ მე და ჩემს ბიძაშვილს ერთი და იგივე გვარი გვაქვს, გოში(Ghosh), პრაბჰასმა ინგლისურად თავისი სახელის, როგორც გოშის (Ghose), ტრანსლიტერაციას მიჩვეულია; ამიტომ აქ მის საკუთარ მართლწერას მივყვები.
23.3. მოწაფე ინდურ სავანეში ყოველთვის იხდის ფეხსაცმელს.
23.4. მათე 6:33